As nosas extraordinarias aves comúns: o moucho

Os nomes vernáculos de moucho, mochuelo e semellantes derivan segundo Francisco Bernis do latín mutilus (=mutilado, sen cornos, mocho) pola ausencia na cabeza das plumas semellantes a cornos que caracteriza outras especies de rapinas nocturnas. Athene, pola súa banda, procede da deusa grega Atenea, pois daquela o moucho era un animal sagrado que a acompañaba alá onde ía. Distribución Distribúese por toda Europa agás nas zonas máis ao norte, presente tamén no norte de África, espállase polo centro de Asia até o leste de China e Corea, Oriente Medio e case toda a península Arábiga. Introduciuse a finais do século XIX en Inglaterra e Gales. Ocupa practicamente toda a península, e resulta case máis doado sinalar aqueles territorios ou hábitats nos que está ausente, que son principalmente os grandes sistemas montañosos, zonas húmidas e as masas forestais densas. Na Galiza foi común en todo o país pero semella que as súas poboacións sufriron un retroceso nos últimos anos. Como recoñecelo Rapina nocturna de pequeno tamaño, mide entre 21 e 23 centímetros. Apenas existe dimorfismo sexual, teñen o corpo compacto e unha cola curta con bandas escuras horizontais. Son de cor castaña escura, moi apencados de branco polo lombo e por diante claros riscados de pardo. Ollos amarelos orientados cara á parte frontal do rostro cunha marcada cella branca que, ás veces, dálle unha expresión de estar anoxados ou sorprendidos. Teñen unhas poutas fortes que lle permiten cazar ratos e insectos. Os exemplares xuvenís son de cor castaña virando a cincenta e a plumaxe é menos contrastada que nos adultos. Das rapinas da noite é a máis doada de observar polos seus hábitos parcialmente diúrnos. A súa silueta redondeada é moi característica e recoñecible, cando está pousado nun poste ou no alto dunha palleira. Ao asustarse levanta a cabeza estirando o pescozo. Teñen un voo baixo e ondulado, con ascensos e descensos, e movemento de ás rápidos. Cando voa, pódense apreciar as súas pequenas ás de forma redondeada con manchas brancas. A pesar de ser moi semellantes macho e femia algúns caracteres poderían darnos pistas para determinar o sexo se temos a oportunidade de observalos xuntos. Un deles é que o macho ten algo máis de branco na cara, outro é o tamaño, xa que as femias son lixeiramente maiores, teñen unha envergadura de 580 mm e un peso de 180 gr, fronte aos machos con 543 mm e 140 gr. de peso. Voz Teñen unha grande variedade de chamadas, até vinte diferentes, que se poden escoitar tanto de día como de noite, que empregan para contactar, atraer a parella ou defender os territorios dos inimigos. Os dous sexos poden usar unha chamada de contacto suave. Unha voz moi habitual é un "miu-miu" semellante ao miañar dun gato, outra un kíu penetrante e a voz de alarma ante a presencia dun gato ou dunha ave rapaz é un repetitivo e estridente chi-chi-chi-chi. O macho emprega unha serie repetida de chamadas "gwooooohk" que soa bastante nasal, cada unha das cales ten unha lixeira inflexión ascendente. Os polos dos mouchos para reclamar comida fan un asubío curto e agudo "gsiii-gsiii". Onde atopalo Emprega unha grande diversidade de hábitats pero gusta especialmente de zonas abertas con árbores espalladas, casas, palleiras, edificacións en ruínas, valados e tamén campos ermos, cultivos e soutos. Evita os bosques moi densos, as zonas húmidas e como xa se apuntou ao falar da súa distribución, a alta montaña. Son sedentarios e habitualmente permanecen no mesmo territorio ao longo de todo o ano e mesmo durante varios anos. Os exemplares xuvenís non realizan grandes desprazamentos asentándose durante a dispersión a menos de 20 ou 30km de onde naceron. Que comen? Basea a súa dieta principalmente en pequenos mamíferos e insectos grandes, aínda que tamén pode entrar no seu menú algún réptil ou paxaros. Un exemplo da súa variada alimentación é un estudo realizado no Parque Natural da Serra de São Mamede, en Portugal; comprobouse alí que unha boa cantidade das presas constituíana os insectos; de 156 capturas, 38% foron escaravellos e 18% forcadelas (Forficula auricularia), porén, en termos de biomasa, os pequenos mamíferos foron máis importantes ao superar 50% da cantidade de comida inxerida. Os mouchos, ao igual que as outras rapinas nocturnas, regurxitan unhas bolas alongadas con aqueles restos dos animais dos que se alimentaron que non son quen de dixerir e que reciben o nome de egagrópilas. Conteñen pelos, ósos, plumas ou élitros de insectos e son unha interesante fonte de información sobre os hábitos alimenticios. Cada especie de rapina nocturna regurxita egagrópilas cun tamaño e forma diferentes, as dos mouchos son doadas de identificar polas pequenas dimensións, miden 1,25 x 2,5 cm, e habitualmente conteñen moitos élitros de coleópteros e saltóns. Empregan sitios altos para procurar presas pero parte da súa caza realízase a pé, perseguíndoas activamente para capturalas. Reprodución É unha especie monógama. O período reprodutor vai precedido dunha grande actividade sonora e comeza cara a finais de marzo ou comezos de abril. Os mouchos empregan para aniñar cavidades situadas en edificios vellos ou muros aos que non aportan ningún material. As cámaras de nidificación adoitan situarse a certa distancia do buraco de entrada e apenas lle chega luz natural. Contra abril a femia pon de 2 a 5 ovos brancos que choca só ela durante 28 días, mentres o macho permanece pousado preto do niño. Os polos nacen cegos e voan ás catro ou cinco semanas, período no que as tarefas de alimentación se reparten, encargándose o macho de levar comida ao niño e a femia da ceba. Ás catro ou cinco semanas, os polos xa son quen de voar, aínda que recibirán aporte de alimento dos adultos durante varias semanas máis até que poidan valerse por si mesmos, momento no que serán convidados polos adultos a abandonar o seu territorio. Inimigos do moucho? Predadores naturais son mustélidos como as donicelas ou a garduña. Na parte posterior da cabeza teñen un deseño con forma de V que imita a forma dos seus ollos, método de defensa para evitar que os depredadores os ataquen por detrás. Cosme Damián Romay, Óscar Martínez e Santiago Vázquez apuntan nun artigo sobre o moucho publicado na revista Cerna, entre outras causas da diminución na provincia da Coruña, "...a posible competencia e predación pola cada vez máis abondosa avelaiona (Strix aluco)". Porén, o maior impacto nas súas poboacións vén dado por causas antrópicas das que falaremos polo miúdo a continuación. Tendencia A tendencia segundo os datos tirados do programa de seguimento das aves reprodutoras da SEO/Birdlife para o período 1988-2020 é de declive moderado. Na primeira edición da Guía de aves de Galicia (Galaxia), decembro de 1991, Xosé M. Penas Patiño e Carlos Pedreira López, apuntaban no apartado de Observacións da ficha do moucho que "... é común en todo o territorio e sufriu unha notable diminución nos últimos 15 anos". O declive lonxe de deterse semella que continuou, motivo polo que a Sociedade Galega de Ornitoloxía (SGO) declarou o 2011 como Ano do Moucho. Consideraron que a especie podía "ser un bo indicador do estado de conservación do hábitat agrario e a súa biodiversidade asociada" e, ao tempo, ser unha chamada de atención sobre as ameazas que sofre a fauna ligada a estes espazos. Entre os motivos sinalados como ameazas están a intensificación agrícola e os cambios nos usos do solo. As concentracións parcelarias contribúen á eliminación de valados, lindes e árbores vellas nos que poder nidificar ou cazar. Así mesmo, o uso de insecticidas reducen as posibles capturas pero tamén poden provocar un efecto tóxico pola inxestión de animais envelenados. A desaparición de edificacións abandonadas e os atropelos súmanse ás causas na caída das súas poboacións. O moucho está considerado de "interese especial" no Catálogo Estatal de Especies Amenazadas.