A televisión máis alá da televisión

Unha parte da historia da Galiza contemporánea puido comezar co “aquí pasou o que pasou” da célebre sesión do Parlamento Galego (aínda no reitorado da universidade compostelá) o 18 de novembro de 1986. Nesa pequena sala, case abafante, recollendo as palabras do deputado de Coalición Popular, Iglesias Corral, nun contexto onde se temía pola caída do gabinete do daquela presidente Albor, estaban varias cámaras de televisión que xa recolleron os risos dos deputados antes incluso de que se fixera público o diario de sesións. A historia xa comezaba a circular, aquí, por cables distintos e fóra das rotativas do día seguinte ou do mero corte de audio. A historia xa tiña imaxes en directo para os arquivos políticos do porvir. A Televisión de Galiza, aquí, comezaba a emitir apenas un ano antes, no 85, cando once anos atrás as instalacións da RTP puxeron imaxe nova ao novo estado, á República Portuguesa, en democracia, que deixaba vello o Estado Novo de Salazar. Entre as primeiras estancias que ocuparon o exército estaban a radio e a televisión, e por algo sería. A televisión, na imaxe, a crear un novo xeito de ollarnos. Se a historia dun país hoxe non pode prescindir da imaxe que amosa a televisión del, tampouco pode prescindir, din as fontes consultadas, dunha imaxe no século XXI para un novo -e cambiante- público. No último festival do Carballo Interplay púxose enriba da mesa un debate que deixou atrás o vello conflito de se a televisión ía durar, conflito que lembra ao debate do século pasado sobre a desaparición da radio; “sempre se falou de que ía desaparecer, e mira que ocorreu cos podcast”, conta Rogério Gomes, xornalista, traballador durante máis dunha década na televisión pública portuguesa e agora xestor do proxecto RTP Lab, a aposta do medio público portugués por unha nova televisión en liña, con contidos e formatos anovados, para públicos “que xa medraron cun móbil na man”. “A principal intención do RTP lab foi precisamente chegar á mocidade. Son contidos que queren ter protagonistas novos que son tamén quen as producen e escriben”, expón Gomes, que explica como se repetía a mesma situación en varias facultades do país luso, no que xeracións e xeracións de persoas mozas, enchidas de talento, non atopaban un oco nun mercado “moi competitivo”. Ambos os proxectos expostos no Carballo Interplay, o da CRTVG e o da RTP, apostan por chegar a novas audiencias mais con vías diferenciadas, tal e como expón Sonia Méndez, directora do Carballo Interplay e moderadora no coloquio: “Son modelos diferentes, a TVG abriu xa a colaboración a multiplataformas, ten canle de Youtube, traballa en Twitch e en Instagram, hai unha tendencia da Galega a abrirse a esa multiplataforma. A RTPLab é un lugar onde houbo unha convocatoria para traer creadoras e creadores á RTP, hai unha apertura cara a novos creadores mentres a CRTVG traballa máis desde a produción propia”, remarca a actriz, que ademais pon o foco no cambio do debate, xa que, a día de hoxe “queremos saber cara a onde camiñan as estratexias dixitais das televisións. Queremos coñecer o debate sobre o tipo de contido que poden ofrecer as televisións públicas. Ninguén dubida que un rapaz que queira consumir contido non vaia ter como primeira opción a televisión lineal, pero iso non implica que a televisión non estea presente doutro xeito”. A televisión é algo con futuro máis aló do salón da casa, segundo traslada, da súa parte, Xosé Pereira, actual director da Área de Innovación e Negocio da CRTVG: “A televisión é capaz de xuntar xente distinta a unha mesma hora nun mesmo sitio. Todos os días xuntamos xente diferente a ollar o Telexornal. Non traballamos baixo a demanda específica, senón baixo a concorrencia, por iso a televisión é tan competitiva cos directos. Non nos apuremos moito en matar a tv, está na UCI, mais non en paliativos. Para min o éxito está na combinación das posibilidades de todos os soportes”. Dialogar coa mocidade Da banda da radiotelevisión pública portuguesa Rogério Gomes detalla que o obxectivo de RTP Lab era que a mocidade fixese produtos para a mocidade: “O que quixemos facer co RTP era que os mozos nos amosasen que podían facer e nós estarmos alí para axudar, queriamos dialogar coas propias universidades, para ver o que estaba acontecer… Facemos choivas de ideas, de proxectos, hai veces que nos amosan unha idea e logo hai veces que nos amosan o proxecto xa case rematado”, relata. A situación laboral, expón o xornalista luso, non dista da que tamén puido observar na Galiza, con mozas e mozos que “poden ter moito talento, moitas ideas, pero non atopan portas. Quen está nun mercado tan pequeno non quere perder o seu lugar”. No seu caso, Gomes gábase de poder dar a man ás novas creadoras e creadores de contido para que den o salto moito máis aló da multiplataforma, para entrar, tamén, no espazo máis recoñecido da tv: “Felizmente xa temos casos de xente con 23 ou 24 anos que amosan o seu talento e agora xa están a producir para a televisión lineal, con mellor orzamento e maior ambición, conseguiron inserirse no mercado. O RTP Lab pretende apoiar os novos talentos, sobre todo a que medren e teñan acceso ao mercado global portugués”. Novos contidos Nesta década que se prevé de gran cambio non só importa ese novo formato, é dicir, consumir ese contido no móbil, na tablet ou na televisión intelixente, senón que se está a contar. Gomes é consciente dunha realidade onde as novas mensaxes culturais, sociais e, sobre todo, políticas, estanse a facer oco na grella e non están a ser postas en relación cun potencial público mozo que busca eses temas xa fóra da televisión tradicional: “A idea é que esta nova linguaxe, que a mocidade domina, sexa transportada a multiplataformas. Esta nova xeración vai medrar e vai ser o público maioritario; se a televisión lineal quere existir terase que adaptar a esta nova xeración, que será a xeración media que xa ten o móbil como prolongación do corpo”. As canles públicas, na procura de novas identidades e soportes para o público de hoxe e do mañá Esa “nova linguaxe” que di Gomes non deixa de ser unha baixada a terra para entrar no modo de falar da mocidade, nos seus intereses e, sobre todo, na consciencia de que para achegar un contido a un público hai que contar con parte dese público para a elaboración da serie, do programa ou da peza audiovisual: “Nós non facemos unha televisión para masas. Por exemplo, non precisamos introducir por criterio comercial unha identidade nova para gañar espectadores, unha identidade caricaturizada, senón que podemos amosar un contido onde esa comunidade diversa non só se vexa senón que tamén, e o máis importante, se sinta representada”, conta Gomes, que incide en que o público portugués está a ver como “non tratamos os temas dunha forma estereotipada ou escrita por xente allea ao seu colectivo”; algo que, sostén o xornalista, está en relación coas metas dunha televisión pública: “A RTP non ten obrigas comerciais, non ten a obriga de chegar ao maior beneficio. RTP ten que chegar, sobre todo, a todos aqueles grupos que non se senten representados, ás minorías que non se ven representadas na televisión de masas. A nova xeración xa naceu en Internet, xa naceu para definir o que quere ver, á hora que o quere ver… Iso non vai mudar, a tv, os medios de comunicación, ímonos ter que adaptar a esas novas tendencias”. Cambio simbólico Na beira da televisión pública galega a aposta segue igual de remarcada: non hai alternativa ao espazo que ofrecen as -xa non tan novas- plataformas. Xosé Pereira, da CRTVG, pon o ollo tamén na mocidade e nun “cambio simbólico e máis aló do simbólico” da imaxe da TVG non só no que amosa, senón en como o fai: “Cando falamos de transformación dixital do medio enfocamos isto desde catro puntos de vista. O primeiro é todo o que ten que ver coa estratexia tecnolóxica, o que nos fai falta para colocarnos no dixital, servidores nube, ferramentas… Logo hai unha estratexia pensada nos procesos, como faciamos as cousas e como as temos que facer desde agora. Isto vai desde a redacción até a mesa onde se toman as decisións”. Pereira remarca o eido da innovación, o asunto, difícil, de enganchar novos públicos na televisión que aínda garda como buque insignia o Luar, cunha audiencia cada vez máis avellentada: “Como facemos que a xente nos consuma? Preocúpanos moito o formativo, e imos lanzar en breve unha plataforma que pretende dar unha experiencia de formación diferente a todos os rapaces da Galiza. Como iso non existe temos que apelar aos organismos públicos para levalo adiante. Logo está a estratexia de contidos, que contidos facemos para redes sociais e, logo, como colocamos eses contidos? Nós apostamos polo Dígocho eu ou as experiencias de Twitch”. "Se a televisión liñal quere existir terase que adaptar a esta nova xeración, que será a xeración media que xa ten o móbil como prolongación do corpo", di Gomes, da RTP O xornalista galego debuxa unha estratexia onde a produción deses contidos está atravesada xa polo dixital, cos cambios de modelo que iso implica, un adeus a rutinas de traballo ou xeitos de producir máis próximos ao mundo analóxico que ao dixital, que xa forma parte do presente: “De nada vale facer investimento tecnolóxico e idear novos contidos se non hai consecuencia inmediata nos maquinistas, na xente que traballa para que o tren ande. Todos os traballadores da casa, desde o informativo, xornalista até o creativo, realizadores, pasando polo técnico, o de sistemas, teñen que entender que cambian procesos e fluxos, para iso temos que facer un esforzo importante de explicación e cambio, para iso precisamos a complicidade dos traballadores”. Admite o responsábel de Innovación da televisión pública galega que houbo “momentos de fricción” onde se tiveron que levar aos tribunais os cambios e, noutros casos, houbo procesos de implantación “máis amigábeis, onde fomos capaces de explicar ben e os traballadores entenderon os retos que tiñamos que cometer. Hai un proceso entre unha cousa e outra, non sempre acertamos, obviamente, pero temos claras as directrices”, explica Pereira. O reto laboral Outro dos retos neste novo mundo é o laboral, cos consecuentes dereitos do traballo. En todas as redaccións dixitais do mundo estamos a ver como é xente moza quen está a ocupar postos de nova creación. A dúbida: o novo traballo irá máis aló dunha bolsa ou dun contrato en prácticas?: “Cando vén xente nova, con ganas, dámoslle un espazo de creación con bastante autonomía. Entendemos aquí que as persoas que están en réxime de prácticas teñen un proceso formativo moi elevado, por iso se enmarcan sempre en grupos de traballo máis consolidados”, detalla Pereira, que incide que, mentres que a persoa espectadora ve caras mozas, hai en realidade equipos enteiros detrás onde participan tanto persoas consolidadas da casa como novas incorporacións. Sempre, detalla o xornalista, está a atención ao específico de cada formato. Non é o mesmo certo contido -nin o xeito de facelo- para a televisión lineal que para unha plataforma en rede ou redes sociais: “Para nós é imprescindíbel atender as necesidades do soporte, no dixital as características que máis atendemos é a idade dos usuarios, se queremos chegar a un público novo os camiños dixitais son os axeitados, o que non quita que deixemos de lado televisión ou radio”. Pereira coincide con Gomes en que esa proximidade á mocidade que buscan as grandes canles está tamén condicionada polo que queren contar, polo relato elaborado onde interveñen o social e político: “Unha vez que decidimos sobre o tema achegamos os debates que a xente agarda escoitar nas redes que nos colocamos, para a xente moza debates como o ecoloxismo ou a diversidade son máis activos, tamén o facemos en televisión, pero de modo distinto. Tamén hai debates sobre o lingüístico. Niso xogamos, cos grandes debates na sociedade”, declara. A lingua galega como batalla, tamén, nas bambalinas da televisión Xosé Pereira explica como a produción en galego se atopa, tamén desde o executivo dunha canle pública, con atrancos en Europa e na globalización para facerse ver: “Teño que recoñecer que estamos loitando polo recoñecemento da lingua galega nas grandes plataformas. É unha situación indignante. Os algoritmos das grandes operadoras tenden a fomentar a aquelas linguas que consideran maioritarias. Teñen unha expresión que se chaman “linguas de confianza”, e as linguas minorizadas como de “non confianza””. Explica Pereira -admite ter levado até consulta europea o feito de pór a mensaxe das cookies do sitio web da CRTVG en galego- que “falar galego ou español non aportan maior ou menor confianza, a lingua non ten per se eses valores connotativos. Están a discriminar o galego. Cando falo de grandes operadoras, falo de Google, penalizan a nosa audiencia. A CRTVG fala en galego, só en galego, polo que os resultados en galego sempre aparecen debaixo do castelán. Google decide que o castelán ten moitas máis oportunidades que o galego, o cal non é así”, denuncia. A construción da imaxe do país O cambio xa transcendeu das cifras e seguimento para chegar ao simbólico, a esa televisión como imaxe da sociedade á cal se dirixe. Se, como di Manuel Rivas en Os Grouchos, ningunha casa galega é recoñecíbel sen pingueira, ningunha casa galega é recoñecíbel sen ter pasado, sequera uns polo Luar. A imaxe do programa e do seu presentador, Xosé Ramón Gayoso, transcendeu do popular ao kitsch, ao meme nas redes, para chegar hoxe, di Pereira, a un certo relevo ollando a unha nova década de televisión: “Como todos os anos, nós facemos promocións do que ofrecemos, promos máis xerais, outras de informativos, outras de entretemento e demais. Comentei con produción que cría que debiamos empezar inculcar o discurso dixital na narrativa televisiva. Se queremos afondar no papel identitario da CRTVG na construción da Galiza, debemos ir por alí. A promo primeira foi moi curiosa, non estaba o programa insignia como o Luar, senón o Dígocho Eu, si nos pareceu unha mensaxe interesante. Como canle quixemos trasladar a mensaxe de que nos preocupan outros públicos. Desde o simbólico, importante”, finaliza Pereira.