MOL Arquitectura: Artesáns

No tempo en que non había industria, un bo artesán era algo moi valorado. Unhas mans experimentadas eran quen de dar forma a ferramentas e útiles únicos que facilitaban a vida da xente e daban prestixio. No pasado, os obxectos eran moi prezados e herdábanse como un tesouro. Co progreso, deixáronse de facer as cousas a man e substituíronse os produtos únicos por fabricados en serie. Esmoreceron os artesáns. Que sentido tiñan as persoas coas mans habilidosas no mundo das máquinas? Mais a industria non pode responder a todas as situacións ou, máis ben, existen situacións onde non se poden estandarizar as respostas. A industria precisa mans expertas que lle axuden. Na construción, especialmente na rehabilitación, fai falla dar unha solución única para uns edificios irrepetíbeis. Os bos artesáns, as persoas experimentadas nos oficios, están sendo cada vez máis demandados na construción. O estudio MOL (iniciais dos socios Muíños, Otero e López) é consciente da importancia dos artesáns na obra. Eles mesmos, dalgún xeito, considéranse tamén artesáns. Albaneis e carpinteiros son imprescindíbeis, pero tamén é fundamental ter un bo proxecto cuns bos arquitectos e aparelladores capaces de resolver os inconvenientes que nacen, porque sempre aparecen imprevistos. Fronte ao proceso de mercantilización da arquitectura, dominada por grandes empresas e edificios estandarizados e repetitivos, MOL aposta por unha arquitectura feita a man, con detalles únicos e de grande implicación persoal. A implicación é tal que eles sos encárganse de todas as fases da obra, dende a ideación ata a dirección. Cecilia Muíños e Juanjo Otero son arquitectos e Luís Ángel López é aparellador, deste xeito, todo “queda na casa”. A construción é algo que Cecilia e Juanjo viviron dende cativos. Ela, de Ferrol, viviu de preto o naval. Deste ambiente herdou a precisión e gusto polo traballo no metal. Aínda que a súa intención era ser enxeñeira, a familia convenceuna de ser arquitecta. El, ourensán, axudaba aos seus pais nas obras nos veráns. Así, facendo, deu os seus primeiros pasos na profesión. Tamén encamiñado pola familia, estuda arquitectura. Na facultade coñécense Cecilia e Juanjo e, coa axuda de Luís Ángel, nace MOL en 2002. Levan 21 anos de experiencia fundamentalmente traballando no rural ourensán e sobre o patrimonio construído. Volta á orixe Un exemplo do traballo co patrimonio é unha das súas obras máis recentes: o Hotel Acouga de Celanova. Este edificio histórico, no centro da vila, contaba cunha historia dilatada no tempo. O proxecto dos arquitectos consistiu en espir os interiores de todo elemento superfluo ao tempo que se recuperaban as partes en madeira existentes. Os novos elementos introducidos, como a escaleira, contan cunha estrutura de aceiro, e é un diálogo entre a industria e a artesanía. O aceiro, cortado con precisión milimétrica, serve de base ao pasamáns de madeira de forma sinuosa. O novo mobiliario fixérono con madeira de castiñeiro lixado a man. Os artesáns foron moi importantes no proceso: “O máis importante na obra son os oficios que teñas. Como un bo canteiro, por exemplo, nos muros dos socalcos ou escaleiras voadas en pedra de Viña Mein. A forxa ou os carpinteiros do Hotel Acouga son artesáns que coa súa man xeran o aroma a tradición. Nós non somos nada sen unha boa man de obra”, confesan os arquitectos. Ademais de traballar coa madeira no interior, recuperouse a galería tradicional que mira ao xardín, tamén en madeira. O uso da madeira ecolóxica, ao igual que as pinturas de arxilas ou illantes naturais, reduce a pegada ecolóxica da intervención e os consumos enerxéticos do edificio. O resultado da intervención é un espazo onde dialogan as preexistencias do edificio cos novos usos e materiais. As intervencións no patrimonio son sempre un reto, pero intervir na obra dun colega é un reto aínda maior. A finais dos 80 o arquitecto ourensán Fernando Blanco rehabilitou e ampliou un pazo en Leiro para dedicalo, en parte, a adega. A marca, Viña Mein, foi medrando ata que no ano 2003 precisou dunha nova ampliación por parte do propio Fernando. Na actualidade, cunha nova propiedade, encárganlle a renovación das instalacións ao equipo de Muíños, Otero e López. De novo, combínase a tradición e a tecnoloxía, a recolección manual da uva coas últimas técnicas en tratamento do viño, para o que a adega non estaba preparada. O traballo dos arquitectos consistiu en adaptar o edificio á tecnificación e modernización dos tratamentos do viño, así como a actualización das instalacións a toda a nova normativa. Sumábase a este reto o de respectar a obra dun arquitecto admirado por eles. O fundamental do seu traballo foi manter o edificio existente e mesmo recuperaron espazos deseñados por Fernando Blanco que se foran desdebuxando co uso. O respecto foi igual ao que terían cun edificio histórico. As novas oficinas situáronas nunha terraza en desuso, a única peza visíbel, mentres que o resto das intervencións son interiores ou quedan enterradas, para non alterar a imaxe orixinal do edificio. O material empregado é fundamentalmente madeira, combinando elementos colocados a man con paneis prefabricados (CLT), feitos con piñeiro galego. Outra das necesidades na nova adega era a de facilitar o tránsito de tractores pola zona de trasfego, polo que deseñaron novos pavimentos exteriores. Equipamentos de proximidade Este equipo aposta claramente polo uso de materiais galegos ou de proximidade. Consideran que este investimento pode reverter o proceso de abandono rural co que eles conviven no interior de Ourense. Construír máis en madeira pode favorecer a industrial local e pór en produción bosques abandonados. Ademais de emprego, o rural precisa servizos, tales como espazos de reunión e celebración para a veciñanza. En Barral, Castrelo de Miño, celébrase anualmente a festa da anguía. A asociación organizadora contaba cun local, que tamén lles servía de espazo de reunión veciñal. MOL renovou e ampliou este local. Melloraron as condicións do edificio usando materiais económicos e de proximidade, como a cortiza para o teito ou materiais cerámicos na ampliación. Ademais de usar produtos ecolóxicos, o máis ecolóxico e barato é intervir exclusivamente no necesario, polo que algunha das obras no local consistiron sinxelamente en pintar as paredes. Moi próximo ao local de Barral, en Noallo de Abaixo, os arquitectos deseñaron un novo centro veciñal. O edificio, con moi pouco orzamento, debería dar servizo a múltiples actividades. O proxecto consistiu nun local dun único espazo amplo e multifuncional, cun aseo e un oficio. Ao estar en costa, a cuberta serve de xardín público para o lecer, con acceso dende a rúa posterior. Madeira nas fiestras e revestimentos e formigón na estrutura son os materiais fundamentais. Por economizar, non hai acabados, a estrutura queda espida. Destacan no interior os paneis de madeira de cor amarela intensa, reciclados do encofrado do propio edificio. O acceso prodúcese por unha zona cuberta, cun banco e unha árbore que favorecen o encontro dos veciños. Terraza de quita e pon A pandemia da Covid-19 xerou unha enorme demanda de espazos exteriores cubertos. Dada a urxencia nas actuacións, moitas das novas terrazas improvisáronse con non moi bos resultados. Pola contra, cando a resposta é xerada dende o enxeño e a creatividade, os resultados poden ser espectaculares. MOL creou un novo espazo para o Hotel en San Cibrao, unha construción temporal que funcionaría durante a pandemia. Debía ser desmontábel, lixeiro, sinxelo e moi económico. A estrutura, de fácil montaxe, estaba feita con pezas de estadas. Cubriuse con económicos paneis plásticos, como os que se empregan nos invernadoiros. O chan fíxose cun terrazo sen xuntas. Os materiais permitían unha fácil limpeza. Para evitar o sobrequecemento, na parte superior dispúxose unha parra para xerar sombra. Ademais de todas as medidas de confort, o interior estaba deseñado para que circule o aire, garantindo as mellores condicións de salubridade para os clientes.