Músicas represaliadas

Velaí a fotografía dos Gaiteiros de Xinzo da Costa (Maceda) cos danzantes da Unión de Agricultores, na festa das Neves, cinco de agosto de 1935. Estou certo que non a coñecías. Eu tampouco. Ensinouma un amigo, Alberte Pérez. Dende pequecho quixo ser gaiteiro. Preguntou por que en Maceda non os había. Ningunha resposta. Seguiu preguntando até que chegou a esta fotografía. No verán seguinte, José Gómez Avelaira, o que ten a caixa na man, foi asasinado. Contan que lle cortaron os testículos e llos meteron na boca. Agora xa sabes por que en Maceda non había gaiteiros. A represión franquista tamén chegou á música. Despois da barbarie, o silencio. En setembro de 2020 participei nunha mesa redonda dentro II Xornada de Memoria da Deputación de Pontevedra. Tratábase de dar noticia da represión franquista en diferente eidos. A min tocoume a música. Non tiña moitos argumentos mais si unha imaxe: Os Gaiteiros de Xinzo da Costa apareceron nunha gran pantalla. Emoción. Era a primeira vez que recibían unha homenaxe pública, dende o asasinato de José en 1936. Así naceu o obradoiro músicas represaliadas. Unha proposta de Montse Fajardo e María Ortega, deputada da Memoria polo BNG. Diferentes encontros na procura desta realidade descoñecida. Comecei a documentarme, non tiven que buscar moito. Grazas a Manuel Pazos Gómez souben de Manuel del Río Mandayo. Ebanista e gaiteiro, militante do PSOE, asasinado no cemiterio de Boisaca. En 2019 a Asociación de Gaiteiras e Gaiteiros rendeulle homenaxe a Constante Moreda, de Airiños de Cabral, asasinado o 10 de decembro do 36 no Monte do Castro, en Vigo. Hai uns meses acudín ao instituto Monte Carrasco, en Cangas. Falei dun músico da banda, José Nores, militaba nas Xuventudes Socialistas Unificadas. Asasinárono no Anguieiro. Tiña 16 anos. Sabiades algo disto? Ergueuse un rapaz, Cosme: “Era o meu tío avó”. Un discurso distante convertíase de súpeto na historia dun compañeiro. Xullo de 2022, Foliada da Memoria en Moneixas (Lalín). De novo unha idea de María Ortega e Montse Fajardo: reivindicar a dignidade destes artistas, co argumento que máis lles prestaba, a música. Os Dezas de Moneixas foron os anfitrións. O mentor dos antigos Dezas, o poeta Xesús Froiz, tamén foi asasinado. Alén dos citados, recibiron homenaxe Pastora e Cándida Cordal, do Corbillón. Grandes tocadoras, obrigadas a bailar espidas polos falanxistas. Na Foliada distribuíuse un folleto. O primeiro chanzo cara a unha obra de referencia que sería presentada este mes de xuño: A música represaliada, coordinada por José Luis do Pico Orjais. Vinte e catro artigos a reivindicar tanto talento oculto tras da represión. En agosto 2022, só uns días despois de Moneixas, Alberte Pérez fixo un cartel co anuncio dun pequeno acto en Xinzo da Costa. Cando chegamos alí estaba esperando a aldea toda. Levaban oitenta anos agardando para honrar os seus gaiteiros. Primeiro bágoas, despois unha gran festa. Definitivamente perdeu a barbarie, porque toda a veciñanza mantivo a memoria. Despois de tantas décadas volveron trunfar na súa aldea Os Gaiteiros de Xinzo da Costa. Medre a Memoria!