Máis de 150.000 menores indíxenas foron separados das súas familias e internados en escolas de todo o Canadá entre 1863 e 1998. Alí foilles prohibido falar a súa lingua e borrouse das súas cabezas todo trazo cultural propio do seus pobos. Moitos foron sometidos a abusos, tamén de tipo sexual. En palabras de Florence Sparvier, un ex alumno, "fixéronnos crer que non tiñamos alma".
A dramática situación vivida nesa época saltou á prensa internacional o pasado mes de maio tras o descubrimento dos restos de polo menos 215 crianzas indíxenas nunha fosa común na escola Kamloops. Activa entre 1890 e 1969 e administrada pola Igrexa Católica, era a maior dos centros integrados no Sistema Escolar de Residencias Indíxenas.
Poucos días despois da confirmación do achado por parte do corpo gobernamental indíxena Tk’emlúps te Secwépemc, o Parlamento canadense aprobou designar o 30 de setembro como o Día Nacional pola Verdade e a Reconciliación. Unha conmemoración anual que hoxe se inaugura e que pretende honrar os menores falecidos, os superviventes e as súas familias.
E o 24 de xuño anunciábase outro descubrimento. O Goberno indíxena da reserva Cowessess confirmaba a aparición de 751 tumbas anónimas nun cemiterio próximo á escola residencial indíxena Marieval. Desde entón identificáronse outros máis de 300 lugares de enterramento e a investigación continúa en marcha ao longo de todo o Canadá a día de hoxe, segundo informou a radiotelevisión pública, CBC.
Camisa laranxa
O impacto na sociedade canadense e nos seus representantes no Parlamento axilizou a oficialización deste día. Mais as organizacións en defensa dos dereitos dos pobos indios afirman que o rapto e desaparición destes menores era coñecido de vello.
En 2015, a Comisión pola Verdade e a Reconciliación (CVR), estabelecida sete anos antes para analizar os abusos cometidos nestas escolas ─e que cualificou de "xenocidio cultural"─, propuxo 94 medidas a adoptar por parte do Goberno canadense. As resolucións van desde as referentes á educación ou á lingua, até as relacionadas cos medios de comunicación ou co deporte.
A 80ª propuña o estabelecemento dun día de recoñecemento oficial. Dous anos despois presentouse un proxecto de lei no Parlamento neste sentido, que foi aprobado finalmente o 5 de xuño tras o achado en Kamloops.
Onte, a administración pública dependente do Estado, así como oficinas postais e bancos permaneceron fechados, e realizáronse diversos actos presenciais e virtuais. Porén, cinco territorios canadenses ─Alberta, New Brunswick, Ontario, Quebec e Saskatchewan─ decidiron non recoñecer este día como festivo, o que provocou as críticas das organizacións indíxenas, segundo recolleu The Globe and Mail.
O Día Nacional pola Verdade e a Reconciliación fíxose coincidir co Día da Camisa Laranxa, que se conmemora desde 2013 na honra de Phyllis Webstad, do pobo Stswecem'c Xgat'tem, unha supervivente das escolas residenciais indias a quen no seu primeiro día de colexio lle foi arrincada a camisa laranxa que vestía. "Un símbolo agora de como a cultura, a liberdade e a autoestima foi arrincada ás crianzas indíxenas durante xeracións", explican na web oficial do Goberno do Canadá.
Desculpa da Igrexa
A CVR recompilou durante anos as declaracións de miles de superviventes deste tipo de escolas, que mantén arquivadas no Centro Nacional para a Verdade e a Reconciliación estabelecido na Universidade de Manitoba. Ademais dos abusos de todo tipo, arredor de 3.200 daqueles nenos e nenas faleceron por desnutrición, tuberculose e outras enfermidades provocadas polas malas condicións en que vivían. Con todo, o avogado indio e ex senador Murray Sinclair sostén que a cifra de falecidos e moito maior, mais que non foron contabilizados oficialmente.
A Igrexa Católica, finalmente, emitiu esta semana unha desculpa oficial dirixida á comunidade indíxena. "Recoñecemos os graves abusos cometidos por algúns membros da nosa comunidade católica; físicos, psicolóxicos, emocionais, espirituais, culturais e sexuais. Tamén recoñecemos con dor o trauma histórico e continuo e o legado de sufrimento e desafíos que enfrontan os pobos indíxenas e que continúan até o día de hoxe", sinala o comunicado recollido por Vatican News.
Expulsada por non cantar o himno
A que foi directora executiva da CVR Kimberly Murray declarou á CBC que a data de hoxe importa porque permite trasladar ás novas xeracións unha historia da que as vellas non tiñan "nin idea". Mais Janis Monture ─con devanceiros nunha escola residencial indíxena que agora, xa reconvertida, dirixe─ discrepa. "Non se trata só de algo que sucedeu durante 142 anos neste lugar específico [...] Para nós non é só o 30 de setembro. É algo co que vivimos e traballamos", sinalou. Neste sentido, Monture asegurou que o impacto chega ao presente, con graves problemas en temas básicos como o acceso á auga potábel, á sanidade ou á vivenda, coa titularidade das terras como pano de fondo. "Poñen unha pequena venda e chámano reconciliación", manifestou. Hai exemplos menores, mais simbólicos, como a estudante dun instituto de Winnipeg expulsada por non cantar o himno canadense cada mañá xa que "este país é un país colonizado". E hainos maiores, moi duros: o CVR certificou a desaparición e asasinato de 1.200 nenas e mulleres indias entre 1980 e 2012, unha cifra 3,5 veces maior que no resto de cidadás canadenses.
