Mondra: A folía libertaria

—O disco, ARDĒN, e o espectáculo, A FOLĪA das ARDENTES, son a base sobre a que se sustenta o seu proxecto. Como nacen e desenvolve estes conceptos? ARDĒN é unha terra coa que eu buscaba facer un símil da miña realidade social e política, mais para min era moi interesante facelo desde un lugar ficticio no que representar certas opresións e presións sociais que vivimos na Galiza. Eu quería facelo noutra xente que non son os galegos e as galegas, nas Ardentes, e nunha terra que non era xograficamente localizábel, un espazo no que recoller todas esas opresións, como o heteropatriarcado ou as disidencias. De maneira oposta créase tamén un microespazo, a folía, onde as ardentes poden ser libres en todos os sentidos. Eu non teño medo a dicir o que penso e sempre tento que haxa un discurso moi importante en cada un dos temas porque ao final as cancións son o que eu son como persoa, tamén a nivel político e social. ARDĒN resulta un álbum escuro e reflexivo nalgúns sentidos, mais que tamén é moi festivo e de celebración. —Como se produce a transición entre que publica AGHRÚuU, como un traballo académico, até o punto actual da súa carreira profesional? Tiña claro que quería comezar unha andaina profesional pola miña conta e decidín aproveitar o traballo de fin de grao para escribir, producir e elaborar a parte visual dun tema propio. Agora vexo ese momento bastante lonxano porque pasaron moitas cousas moi rápido, mais comezo a asimilar e tomar perspectiva sobre todas as cousas que aconteceron ao longo deste ano. Agora que estamos cunha produción máis profesionalizada véxolle moitos erros a ese primeiro traballo, mais alégrame seguir identificándome con iso que eu escribín nese momento. Cando medramos foi moi ilusionante sentir que todo o traballo era moi ben acollido pola xente, que chegabamos aos grandes públicos e que enchiamos salas moi grandes que eran impensábeis no comezo, algo que non sempre acontece. Mais hai tamén que falar desa parte máis dura de facerse público. Está moi ben cando as cousas acontecen ao seu tempo e veñen aos poucos a través do traballo. Eu sinto que a nós veunos todo un pouco de golpe e é difícil asimilalo ou estar á altura do que demanda a xente. Agora estou nesa posición de sentar e volver pensar en quen quero ser eu como artista porque non hai présa. Aínda que a xente o demande é mellor apousentar e pensar cal é o camiño que segue a todo isto. —O directo é unha parte moi importante do proxecto, que o caracteriza, non si? A FOLĪA das ARDENTES leva de xira todo 2023 e vai seguir até case finais de 2024. Para nós é a máxima expresión do mundo de ARDĒN e está pensada dentro de cada un dos temas e conceptos. No noso caso tivemos a fortuna de poder producir un gran formato case desde o comezo. Pensar nun formato dun artista galego con tantas persoas en escena era algo ambicioso, mais está claro que nos funciona e que podemos facer grandes formatos na música en galego. A folía é o único lugar onde non sentimos as opresións e podemos danzar libremente, onde todas as persoas que queren cantar connosco poden entrar e sentir que ese é un espazo seguro e libre. É moi lindo para o tipo de espectáculo que nós creamos todo o circuíto de festivais e de salas, sobre todo cando a xente merca unha entrada para estar nas primeiras filas. Aí sentes a diferenza de enerxía desa xente que realmente entrou no teu universo, escoitou a túa música e sente o directo da mesma maneira que nós o sentimos. Ao final cada FOLĪA das ARDENTES é diferente e cada enerxía, distinta. —Cales son as chaves que identifican esa comunidade de ardentes? A min o que me gusta é que o noso público é moi diverso, tamén en idade, e iso é algo que celebro. Sempre digo que creo que hai algo que provoca isto, que é o factor das músicas de raíz. Poden parecer cousas contemporáneas, mais hai persoas de todas as idades que conectan con ese elemento. Enche o meu corazón cando a xente vén e di que se sente representada e que grazas por xerar referentes. Non somos moi conscientes diso, mais si que temos que saber que temos unha plataforma para falar por moita xente. Esa é a enerxía e o vínculo co público. O máis forte e o máis bonito de todo é cando sentes que podes estar representando a quen non se sente representado ou representada. —Defínese como artista, cantareiro e bailador. Como se conxugan nun mesmo proxecto conceptual todas estas disciplinas artísticas? Escollo eses tres conceptos porque son os que creo que me definen. Ao final Mondra é a conxunción desas cousas nas que me fun formando ao longo do tempo e das disciplinas que desenvolvo profesionalmente. Cando escribimos un tema xa acontece arredor dun concepto e arredor diso aparece tamén unha idea visual. Mais todo está na música. A partir de aí, cunha equipa creativa fantástica, pensamos cal pode ser o xermolo para desenvolver o traballo no deseño gráfico, no audiovisual, no traballo escénico e performativo... Toda a parte do deseño gráfico traballeina con Celtia Iglesias e o traballo coreográfico e escénico fíxeno a carón do director artístico e coreógrafo Daniel Rodríguez. Todo parte desa escoita conxunta. Por suposto é algo que leva tempo e que se vai formando aos poucos até que o levas ao produto final. —A parte estética é un elemento fundamental en ARDĒN, de feito o videoclip de Ruando acaba de ser nomeado aos Premios Mestre Mateo, como se traballa con este imaxinario visual? Todo nace sempre desde o concepto. Por exemplo, Saco de Pulgas nace de tocar os latóns no estudio, o que nos leva á idea de botar picantón nas linguas murmuradoras, que era un concepto que nos interesaba moito. No videoclip de Punheta aparece xa a primeira idea da folía e o factor de resistencia. O mesmo concepto que se leva ao videoclip de Ruando, empregando tamén a nación personificada nunha muller presente nos dous videoclips e que se ve constantemente aldraxada polas opresións. —Todo isto implica un maior equipo e investimento económico. Como se consegue sustentar o proxecto? Ao principio, con moito traballo e moita precariedade. Sempre tiven a ambición de facer de Mondra un proxecto profesional. Cando comecei non facía máis que traballar para pagar facturas e botar a andar todo isto en forma de produción musical e audiovisual, que é algo moi custoso. Entón, o proxecto comeza co autofinanciamento e traballando doutras cousas para poder facer investimentos importantes. Somos moi afortunadas de poder ter unha boa acollida que nos dea os recursos para continuar. Para min o que está acontecendo coa música en galego, tamén a nivel de industria, é o inicio dun camiño. Podemos por fin pensar nunha industria musical consumida pola masa galega, é dicir, que as artistas sexamos as rockstar galegas. Estase iniciando ese camiño de poder obter beneficios que sustenten minimamente unha industria cunha chea de artistas cun talento infinito. Mais, por suposto, seguimos sendo precarias e seguimos estando no fondo dos cartaces nos festivais. Precisamos que agora que a masa galega nos consume invistan en nós e, por tanto, que tamén haxa axudas públicas e se fomente desde as institucións. —Un deses outros traballos que desempeña é como docente de música e baile tradicional. Como se observa o futuro da música de raíz desde o outro lado? Toda a música tradicional está comezando a formar parte da cultura mainstream. Isto implica que agora hai moitas crianzas que non veñen polo interese da súa familia, senón polo atractivo que as novas músicas suscitan nesta rapazada e isto é moi interesante porque fai tamén que o enfoque da docencia mude. Afastámonos desa exhibición de bailes e músicas tradicionais desde o enfoque da recuperación e da difusión e comezamos a contar cunha plataforma máis grande e máis visíbel que permite que todo isto pase a formar parte doutras novas capas da sociedade. As nenas e os nenos veñen porque queren aprender e porque queren facer desa música algo seu. O mesmo na xente adulta que vén ás aulas porque quere gañar as destrezas para ir a unha foliada. É como que a música tradicional deixa de ser unha cousa exhibicionista ou de ter un enfoque demasiado arcaizante. Eu penso que o novo enfoque e todas estas cousas que están acontecendo traen a perspectiva de que a tradición non está nunha caixa e que tamén é nosa e isto permite tomar decisións en base a como nos relacionamos con ela, como se instala no presente e como pode instalarse no futuro. —Berto, outra das figuras relevantes da música galega actual, é o encargado da produción do disco, como nace esta relación? Pois fixemos unha especie de laboratorio en Garaxeland, na cidade de Compostela, no que convidei diversas persoas que desinteresadamente puidesen botarme unha man nos meus inicios para probar a facer música na miña total inexperiencia. Entre esas persoas estaba Berto e desde o primeiro momento fluíu unha idea. Foi aí onde se iniciou a nosa relación e onde comezou o que para min é ese 50% do disco. —No disco tres dos temas son colaboracións, unha tendencia que semella habitual dentro da industria musical galega. A que cre que se deben estas sinerxías? Ao final o noso tecido aínda é feble en moitos sentidos e se non nos apoiamos entre nós non nos vai apoiar ninguén. Por iso moitas veces o que facemos é tendernos a man unhas a outras e preguntarnos como estamos. É unha ledicia chegar á industria da música e que persoas como Guadi Galego, xente á que sempre admiraches, che tendan unha man. As artistas galegas apoiámonos moito e queremos xuntarnos para cantar, é sobre todo algo natural. —ARDĒN ten unha vinculación moi importante coa tradición oral, como chega a estas cantigas nas que se inspiran algúns dos retrousos e das cancións? Maioritariamente recorro a arquivo sen medo ningún a seleccionar, adaptar ou reescribir. Sinto que isto é algo que calquera de nós, como galegas, poderiamos facer. O mesmo cos arquivos sonoros, recorres a estes arquivos, colles unha melodía e tes o atrevemento de adaptar a harmonía, modificala e facer que encaixe nas túas métricas. Hai tamén moita composición e moita melodía que sentes que pode combinar ben, sempre mantendo certas formas para que poidamos seguir falando de música tradicional. Aínda así, ás veces está ben quebrar estas formas sabendo cales son as cuestións esenciais. Eu teño unha perspectiva moi clara sobre a música tradicional e sempre fago todo desde o respecto. Penso que non debemos mirar cara á tradición como a unha música de museo, senón como a unha música que é da xente, que a pode usar, cantar e bailar. Moito respecto á xente que recolleu e que divulga a música tradicional, mais a nosa ollada está posta noutro lugar. —O disco mestura xéneros e sons. Que papel xogan as etiquetas no nivel de liberdade creativa das artistas? En xeral penso que á hora de crear o máis importante é a visión. Creo que non é bo cando as etiquetas son demasiado reducionistas, mais si son importantes as chaves para estabelecer a visión do que se quere ser e representar como artista e, por tanto, do que se quere cantar. Isto a nivel musical tradúcese tamén en como se quere, ou non, soar. Penso que en ARDĒN fixemos un traballo desfeito de prexuízos a nivel musical, algo importante e do que me dei conta no proceso. Os temas podían ser parecidos entre si, mais cada un foi conformando un universo sonoro diverso. Creo que falar de estilos musicais é até absurdo porque é un álbum moi ecléctico. Ao final deixámonos levar por algunhas tendencias contemporáneas que nos prestaban nese momento, que descubrimos e que podían dialogar ben coa música tradicional. —O proxecto, nacendo do tradicional, conecta moito cun público mozo. Como se conxugan estes dous universos? É certo que as crianzas non falan en galego e é certo que a xente nova está maioritariamente desvinculada da idiosincrasia galega e de quen somos nós. En moitos sentidos penso que a música é algo que pode conectar con todo o mundo de forma moi fácil. Aínda sen ser o motivo principal, teño 23 anos e recibo tamén as influencias que recibe unha moza de 15. Celebro a posibilidade de ser referente para alguén que non fala e non escoita música en galego porque está na nosa man facer ver a esas crianzas que poden vivir no seu país, cantar e crear no seu idioma e, sobre todo, que poden falar a súa lingua e sentirse orgullosas dela. —A linguaxe é un dos elementos fundamentais do álbum, desde o emprego da linguaxe inclusiva até o uso de dialectalismos, a que se debe esta escolla? Son moi fan da diversidade lingüística do galego, por iso estou sempre buscando en formas que son miñas e en formas que non o son e que poden dar unha sonoridade diferente ao que quero dicir, ou mesmo sinxelamente que permiten celebrar a diversidade léxica do país. A linguaxe inclusiva, a través do xénero neutro ou do feminino plural, foi unha escolla estilística para todo o disco. Ao final, a linguaxe tamén é discurso e pode ser moi transformadora. —As novas voces da música galega están conseguindo encher salas de xente. Un éxito que probou xa no concerto de presentación do disco, completando a capacidade da sala Capitol. Como ve o futuro da industria desde dentro? É bonito pensar na posibilidade de levar a nosa música polo mundo e representala noutros contextos onde aínda non estivo, ou nos que xa estivo, mais aos que agora podemos chegar con máis forza. Hai moito traballo que facer, os circuítos que contratan teñen que ter máis conciencia de onde nos sitúan ás artistas en galego. O que pasou nos últimos anos é moi forte, mais nós queremos facer disto un oficio, loitar polos nosos dereitos e facer unha industria cada vez máis sólida. En grandes programacións seguimos sendo a cota galega e segue custando pagar cachés de artistas sen ter que negociar unha rebaixa. Aínda é difícil estar en certos lugares e distribuír ben a túa música, mais penso que a lingua nunca estabeleceu barreiras. Ás veces na normalización está á diversidade e semella que sempre vai haber un factor político ou social asociado a que cantemos en galego e ao mellor hai proxectos que simplemente queren facer música na súa lingua e iso tamén está ben. —Por último, que proxectos artísticos de futuro hai a curto prazo que poidamos coñecer xa? Agora estou inmerso na produción dunha nova peza de danza con Fran Sieira que se chama Ceibe e que estreamos o 2 de marzo. Ademais, antes do verán haberá nova música para pasalo ben e, por suposto, moitos concertos. En abril retomamos a FOLĪA das ARDENTES e remataremos a xira por outubro pata pórme a traballar nun novo proxecto discográfico e pensar no que vai vir despois.