Lito Andión: "Temos clientes que prefiren mercar produto galego a outro de fóra"

—Como foron os inicios da cooperativa Hoxe? O nome de Hoxe naceu dunha anécdota. Cando se fixeran as primeiras reunións asemblearias para formar a cooperativa tiveron varias xuntanzas. Non se daban posto de acordo co nome e á terceira o secretario dixo que "hoxe temos que saír de aquí cun nome". Alguén dixo que se lle podía pór Hoxe e aprobárono. Nin o tocamos, só "aqueixamos" o logotipo. Os inicios están no ano 1971 cando se xuntaron os mellores gandeiros da comarca do Deza, sobre todo de Silleda, Lalín e Vila de Cruces. Eran uns douscentos cincuenta e decidiron facer unha cooperativa aproveitando que comezaba a ter sona o tema do leite. A idea era mercar as xovencas, os abonos e os pensos en común para comercializar a venda do leite. Estaba Benito Ribas, daquela alcalde de Silleda. É curioso que por ese motivo, malia estar en Lalín, temos a entrada da luz por Silleda cando se fixo a queixaría. Os inicios están no ano 1971 cando se xuntaron os mellores gandeiros da comarca do Deza Foron moi adiantados ao seu tempo. Comezaron entregando o leite a unha empresa, Larsa. Pasado o tempo houbo unha crise do leite e tiñan dificultades para a recollida, entre outros problemas estaba o da falta de pagos. Foi cando decidiron dar un paso máis e facer a queixaría. Querían completar o proceso. Foi a finais dos 70 e a aventura durou algo máis dun ano. Desde a distancia podemos dicir que non acertaron nas decisións que tomaron en canto á comercialización de produtos derivados do leite. Un exemplo foi que o técnico que tiñan decidira facer o queixo Yaroslav de Polonia. Era un tipo de produto salgado e duro, totalmente contrario ao que se consumía na Galiza. O queixo non se vendía, non pagaba o leite e moita xente que non o cobraba acabou por marchar da cooperativa. Daquela houbo unha refundación, con moitas divisións e pasaron varios presidentes e mesmo unha presidenta. Varios dos socios que estaban acabaron resumindo as débedas da cooperativa, que eran de 4.249.000 pesetas. En novembro de 1983 chegou á Presidencia José Pampín Varela e exerceu de xerente o cura de Cercio (Lalín), Juan Antonio Bautista. Nese momento xa non só se facían queixos; pasou a facerse leite pasteurizado, iogures e queixos fundidos. Ampliaran a oferta de derivados do leite. Vendíase bastante e chegaron a ter sona. Houbo diverxencias. Comezou pagando esa débeda aos socios que puxeran diñeiro, os bancos non financiaban as operacións que tiñan e foi un lastre non capitalizala. Collín a Xerencia en 1998, con ese presidente. Eu fechei as liñas de leite pasteurizado, iogures e queixos fundidos. Ficamos só co queixo. É certo que os produtos vendíanse, aínda que o leite pasteurizado, que era en bolsa, cada vez menos. Había que competir moito co leite UHT e cos iogures de marca branca Había que competir moito co leite UHT e cos iogures de marca branca. Alén diso había un problema estrutural: cando se elaboraba algún deses produtos había que parar a queixaría. Estaba mal deseñado o sistema. Acometemos unha época de mellora, de adecuación ás normativas comunitarias que nos tocaron. Houbo axudas, mais non tivemos investimentos durante algúns anos. Non se fixeran estudos de mercado. —Que movementos se fixeron para consolidarse? Triplicamos a produción, entramos en grandes superficies como Froiz, Vegalsa-Eroski, Gadis e Carrefour. Hoxe en día somos 26 persoas traballando aquí directamente. Temos recollida propia e gandeiros que non son socios mais mercámoslles o leite. Alén diso, temos camións de reparto propio cunha produción na que empregamos 10 millóns de litros de leite ao ano. Houbo un investimento importante na empresa que se realizou en base aos beneficios que daba Houbo un investimento importante na empresa que se realizou en base aos beneficios que daba. Non se colleu capital para facelo. En todo caso pagóuselle a participación social que tiñan aos socios que se xubilaban ou que morrían. Tanto exterior como interiormente mudamos moito. Agora temos cubas fechadas, enchedora de moldes de queixo,... a evolución foi moi grande, sempre cos nosos propios recursos. —Nesta última etapa os queixos Hoxe recibiron varios premios pola súa calidade. Está satisfeito dese recoñecemento? Ao principio, cando entrei na cooperativa, a miña idea era presentarse aos premios e ter recoñecemento. En 2001 tivemos un premio ao mellor queixo do Estado español en queixo "tetilla". Era do Ministerio de Agricultura nun galardón bianual e aos dous anos levamos o accésit ao mesmo produto. Foi todo un logro, presentábaste competindo co resto de queixos de pasta branda. Entraba tamén o Arzúa Ulloa, unha Denominación de Orixe (D.O.) na que non estabamos nese momento, e pensa que en moitos premios non tes acceso se non contas cunha D.O. Máis adiante tiveramos outros dos supermercados Eroski e tamén da cata de queixos da Galiza en "tetilla". Pasada esa etapa, decidimos non presentarnos a máis concursos e é a liña que seguimos na actualidade. Teño moi claro ese tema e mesmo rifou comigo un subdirector xeral de Agricultura contestándome a unhas declaracións sobre a cata de queixos da Galiza. Non confío moito nos concursos, non por quen os organiza, senón polos propios queixeiros. Na maioría de premios ti mandas o queixo ao concurso cando o que deberían facer é coller os queixos no mercado. Sei que hai queixarías que fan queixos para concursos, polo que non ten nada que ver o produto que participa no premio co que venden habitualmente. Para min é un engano. Hai queixeiros bos que non levan premios, outros levan de vez en cando, mais hai outros, non tan bos, que si levan. Por ese motivo desapareceron algúns galardóns, como foi o caso do que se concedía na Semana Verde da Galiza. Coñezo xente que cobraba diñeiro por facer queixos para concursos Coñezo xente que cobraba diñeiro por facer queixos para concursos. En 2016 convidáronme a ir de catador. O 80% dos queixos que participaron eran moi bos, mais iso non vale como indicativo do que temos no mercado. Tampouco nos presentamos a outros que se fan fóra e que teñen o mesmo sistema de elección. Podo mesmo mercar o queixo doutra queixaría e envialo dentro dun lote para concursar. Iso non me parece fiábel. —Que os levou a asinar a Carta de consumo sostíbel e solidario? Todo o que contemplaba pareceunos asumíbel pola nosa parte. Non é a única. Temos asinado outras cartas éticas. Tentamos seguir as directrices do consumo sostíbel. Formamos parte dese mundo tamén. Non somos unha grande empresa que merca leite nos supermercados. Hai momentos nas relacións económicas definitorios. Nós, como queixaría, gañariamos máis diñeiro mercando queixo na Alemaña e vendéndoo aquí. Hai momentos nos que o prezo do leite galego non é competitivo porque sobra leite en Europa. Mais tamén existe un consumidor galego que merca exclusivamente queixo da Galiza, mesmo o de barra. Moitas veces é algo máis caro que o de fóra. Nós temos que buscar ese cliente de proximidade, sensíbel e ao que non lle valla todo igual Nós temos que buscar ese cliente de proximidade, sensíbel e ao que non lle valla todo igual. Pasa tamén no mundo da hostalaría, que emprega produtos de fóra cando atopan que venden algo como galego e tería que empregar só produtos galegos. Tes que ser legal. A empresa tamén ten outros valores. Para nós, o emprego da xente é moi importante. O persoal é fixo, non temos emprego eventual. É un conxunto de cousas. Tentar competir no mercado, como calquera outra empresa, mais á vez dar calidade de emprego e seguridade á xente que está. Forma parte dos fins dunha cooperativa que non son exclusivamente gañar cartos, hai outros obxectivos. Os socios da cooperativa non levan os cartos para a casa. Hai que gañar diñeiro mais para seguir investindo, para seguir mercándolles o leite a un prezo decente aos gandeiros. —E ademais participan en proxectos da comarca. Consideramos que estamos nunha zona, nun territorio e temos unha pegada. Tentamos repercutila dalgunha maneira na nosa contorna. Por ese motivo, colaboramos coas escolas de deportes, e non só no fútbol. Por exemplo no fútbol gaélico de Lalín estamos nas camisetas. Se cadra non son deportes masivos mais si fan parte da identidade da zona e debemos potencialos. —Os produtos da cooperativa destacan tamén polo seu compromiso lingüístico e coa cultura. Cal é a razón? Para nós o uso do idioma é moi importante. Apoiamos totalmente o galego por considerar que é o noso idioma, porque é o que falamos nós... e as nosa vacas se falasen. É irrenunciábel. Tamén falan galego os nomes dos nosos queixos: cremosiña, queixeira, neno... Cando entrei na Xerencia soábame mal iso de "Quesos Hoxe" nos camións e na marca. Parecíame unha contradición. Apoiamos totalmente o galego por considerar que é o noso idioma, porque é o que falamos nós... e as nosa vacas se falasen. Decidín que había que mudalo. Fixemos un proceso continuo e imparábel de galeguización da empresa. Non foi doado. No mundo do viño hai moita xente que etiqueta en galego mais no dos queixos non. Había certo medo a que baixasen as vendas. Hai moitas empresas que non etiquetan en galego e só o fan en castelán. Pola expansión que tivemos, obrigáronnos a etiquetar algúns conceptos en castelán. Por exemplo, os ingredientes. Hai unha serie de información que vai no produto que se nos exixe que vaia en castelán porque se vende fóra da Galiza. No momento en que entras nas vendas fóra tes que introducir o castelán en parte da etiqueta. Hai unha normativa no uso do idioma, a raíz dunha normativa comunitaria na que o Estado español fixo unha modificación obrigando a que os produtos teñan certa información que é moi importante coñecer e que debe coñecela o consumidor e ten que ser en castelán. No caso do viño creo que o único que lles obrigan é a advertencia de "contiene sulfitos". Nós temos que incluír moita máis información obrigatoriamente en castelán. Aos ingredientes hai que engadirlles o tanto por cento de graxa, por exemplo. Alén diso, apoiar os libros en galego tamén forma parte do noso ADN e é o que debemos devolver á sociedade dalgunha forma. Ao final deixamos unha pegada de carbono e aínda que depuramos a auga estámola gastando. Creo que este tipo de empresas deben colaborar socialmente para facer un pouco mellor e tentar xerar economía social agraria para que a xente quede aquí. —Como ve o futuro da cooperativa? Terá moito que ver con como sexa o futuro do sector lácteo galego. Se somos capaces de soster na comarca do Deza o sistema de gandarías temos a metade do traballo feito. Producir leite de calidade e a un prezo competitivo. Temos clientes que prefiren mercar produto galego a outro de fóra. Se somos capaces de soster na comarca do Deza o sistema de gandarías temos a metade do traballo feito Están dispostos a pagar máis por ser xente que socialmente pensa que está colaborando en xerar unha economía circular de mercado e que está axudando ao sector lácteo galego. A proximidade vai ser moi importante, e iso viuse na pandemia. Agora ben, con esta suba enerxética estannos matando. Multiplicáronse por catro os gastos en consumo de luz e de gas, ademais do cartón e do plástico, que xa subiran antes. Foron demasiadas cousas que se foron acumulando en pouco tempo.