Ignacio Ramonet, radiografía da policrise

—É autor de textos excepcionais, pola calidade da interpretación, sobre as consecuencias da Covid-19. Até onde chegan os efectos da pandemia hoxe? A pandemia foi, probabelmente, o peor traumatismo colectivo que coñeceu a humanidade nos últimos séculos. Moita xente di que non, que houbo cólera, mais nunca houbo unha pandemia no sentido propio da palabra, é dicir, unha epidemia que se estendese ao conxunto da humanidade en apenas unhas semanas. Iso non ocorreu xamais. O sufrimento foi moi colectivo, pois provocou nove millóns de mortes e mil millóns de persoas enfermas. Nove millóns de mortos quere dicir que moitas persoas tiveron perto delas falecidos na súa familia, na súa veciñanza, no seu traballo... O traumatismo foi moi forte. Por outra parte, o mundo deixou de producir durante meses e iso non ocorrera xamais: que alguén premese o botón e dixese "isto para, aquí non traballa ninguén, todo o mundo fechado nas súas casas, confinamento absoluto de miles de millóns de persoas". Durante meses a xente deixou practicamente de consumir. As consecuencias seguramente aínda non as vemos, porque é moi recente. En termos de saúde mental tampouco sabemos cales van ser as consecuencias, sobre todo, nas persoas máis novas e nos nenos que quedaron fechados durante meses. Hai que contemplar tamén as consecuencias do feito de transformar os fogares en algo para o cal non están feitos. A xente púxose a traballar nos fogares e tamén a facer ocio neles, a comunicar a través de Zoom... Todo isto transformou a vivenda en, á vez, sala de espectáculos, oficina de traballo, taller, obradoiro de produción gastronómica... A respecto dos hábitos de consumo, segundo as estatísticas da Organización Mundial de Turismo, aínda a xente non voltou a viaxar lonxe, faino perto. Os países turísticos do Caribe, como República Dominica, Cuba, México... ven que os europeos non voltan para alá, co que iso significa en termos de ingresos. Ademais, isto provocou un efecto inflacionario, porque ao deterse as cadeas de produción detivéronse as cadeas de transporte, non había nada que transportar, e non había colectores a nivel internacional. En definitiva, a Covid probabelmente é un traumatismo do que non vimos aínda as consecuencias, pero as consecuencias son xa, en termos económicos, sociais e de saúde mental, importantes. —E en relación aos dereitos e liberdades? Nalgúns países chegouse a situacións moi extremas: en Francia, había que pedir un certificado para saír a pasear o can; en Panamá, por exemplo, había días en que saían as mulleres de compras e non os homes e ao día seguinte saían os homes, porque o Goberno dixo que se saían mulleres e homes, ían de paseo e non de compras. Ese dereito que se arrogaron os Gobernos non se vira até entón, mais iso desde a fin da Covid e do confinamento non se voltou a repetir. A China tivo que abandonar o confinamento estrito porque a xente saíu a protestar. En todos os países houbo manifestacións antivacinas, anticonfinamento... porque os Gobernos foron moi autoritarios. Partían do principio de que a intención era boa porque a ecuación era moi sinxela: se todo o mundo ficaba inmóbil na súa casa, separado dos demais, o virus non avanzaba, mais impor iso a unha sociedade moderna, complexa, moi individualizada, foi moi difícil e as sociedades sufriron. —Moitos Estados avogaron por aprobar axudas. Si, Gobernos neoliberais e non neoliberais decidiron estabelecer axudas importantes para as familias, os comercios e as empresas, partindo do principio de que ao non haber produción nin consumo podería crearse unha profunda desigualdade. Nalgúns países de América Latina, por exemplo, no Perú, o 70% da economía é informal, a persoa que non sae co seu carriño a vender non ten ningún tipo de ingresos e as axudas eran absolutamente indispensábeis. Había sectores da economía, como o turismo, a cultura e a hostalaría, que se viron devastados. Curiosamente, a das axudas é unha medida antineoliberal, pois o neoliberalismo di que o Estado non debe intervir na economía, pero até Trump, Bolsonaro e o Reino Unido -país ultraliberal-, interviñeron masivamente... E isto tivo consecuencias en termos de inflación, porque houbo moito diñeiro en circulación. —No último ano analizou a posición da Unión Europea (UE) en relación á guerra de Ucraína, cun papel subalterno aos intereses dos Estados Unidos de América (EUA). A guerra de Ucraína veu revelar que a UE se comporta como un supletivo dos EUA sen ningunha análise orixinal e sen ningunha posición autónoma, abandonando toda perspectiva de soberanía. En certa maneira, é unha sorpresa, porque nos últimos anos dérase unha reflexión sobre a necesidade de ter unha política de defensa máis autónoma. O propio Trump, en varias das súas viaxes a Europa, dixera que ía retirar a súa axuda á OTAN para que a UE asumise máis o orzamento da súa defensa, unha maneira de dicir "vostedes son maiores, asuman a súa defensa, EUA vaise retirar de aquí". Mais, de súpeto, estala o conflito de Ucraína e a UE alíñase, sen ningún tipo de reserva, coa posición dos EUA que, obviamente, ten en conta os intereses imperiais dos EUA, pero non os da UE. De feito, o máis contrario aos intereses dos EUA son os intereses de Alemaña. Todo o aparello industrial de Alemaña e toda a capacidade de exportación de Alemaña está baseado nunha enerxía barata, importada de Rusia, co seu proxecto de gasoduto, o Nord Stream. Mais a política dos EUA de sancións a Rusia destrúe a industria alemá e Alemaña xa non vai poder fabricar tan barato nin exportar como antes, e os EUA van ocupar o lugar de Alemaña. Porén, todo o mundo se puxo de xeonllos. Isto foi unha gran sorpresa. —Como ve o papel dos medios de comunicación á hora de difundir o que ocorre en Ucraína? Non hai capacidade de saber que acontece en Ucraína, ninguén pode sabelo. Bajmut foi conquistado polos rusos ou os ucraínos seguen alí? Non o sabemos, nin sequera Biden o sabe, porque a información que recibimos nós está revisada pola OTAN. Non nos permiten acceder á información rusa. Se entras en Russia Today, córtanche Facebook e Twitter, mais, aínda que conseguises entrar, a información rusa non ten ningunha garantía de ser verdade e, se vas á fronte, non vas ver nada. Iso demostrouno Stendhal en A cartuxa de Parma, cando o seu heroe vai á batalla de Waterloo, a batalla remata e non sabe quen a gañou. Cando estás no terreo non entendes nada, tes que ter unha visión de estado maior, non de soldadiño. —Referíase a Russia Today, un dos medios censurados pola Unión Europea tras a invasión rusa. É absurdo. A guerra de Ucraína normalizou a censura oficial, unha censura brutal. Non só se censuran os medios de comunicación, as redes sociais non permiten acceder a determinadas contas. Non estamos nunha democracia? Non somos adultos? Non podemos xulgar por nós mesmos? Temos o Pater familias que nos di que podemos ver e que non debemos ver... Saímos da Inquisición hai xa tempo, mais a Inquisición regresou coa guerra de Ucraína. —Como vai rematar a guerra? Non hai quen o saiba. Non é fácil que remate. Pode rematar coa utilización da arma nuclear. É moi difícil que Rusia acepte unha derrota sen utilizar a arma nuclear e é tamén moi difícil que Zelensky acepte perder unha parte do territorio. Tamén está a cuestión de Crimea, que é complexa. Non creo que a guerra vaia rematar pronto. —Estamos na fase final dun ciclo de dominación de Occidente no mundo? Van perder os EUA a súa hexemonía a favor dos Brics (Brasil, Rusia, India, China e Sudáfrica)? Hoxe en día é un debate real. O dos Brics é moito dicir, porque a hexemonía xógase entre os EUA e China. China apóiase nos Brics, evidentemente, que son os seus aliados, porque os Brics nada lle deben aos EUA e, máis ben, padeceron moitos efectos dos EUA. A pregunta é cando vai estalar esa rivalidade. Xorden aquí varias dúbidas: A guerra de Ucraína é unha premisa do enfrontamento entre os EUA e China? Trátase, para os EUA, de debilitar Rusia, que sería o principal aliado militar de China en caso de enfrontamento entre os EUA e China? Imos derrotar de maneira anticipada a Rusia, desmilitarizala, que se desangre nesta guerra para que, cando chegue o momento do enfrontamento, China non poida apoiarse en Rusia? É unha posibilidade de lectura da situación internacional. —No libro A era do conspiracionismo: Trump, o culto á mentira e o asalto ao Capitolio aborda a crise que vive a sociedade norteamericana. A ameaza no plano político e no económico da hexemonía dos EUA é síntoma da crise da súa sociedade? Si, claro, a sociedade norteamericana vive unha crise moi grave. Está en guerra civil, de feito. O trumpismo é unha forma da guerra civil nos EUA e é unha guerra de razas nunha sociedade moi descomposta. No libro analizo a situación: Quen son os asaltantes do Capitolio, que significan... e aí decátaste de que o país xa estaba nun momento de preguerra civil. Os asasinatos nos EUA dos que sabemos cada semana fan parte desta loita que, ademais, é racial. —Defende que a información e a verdade están en crise. Hoxe en día, hai tres crises dominantes no mundo, entre moitas outras. Unha é a crise da verdade, outra é a crise da información e outra é a crise da democracia. E todas están ligadas, porque todo ten a ver coa verdade. Hoxe é moi difícil demostrar que algo é verdade e que algo é falso, e coa intelixencia artificial iso vai agravarse aínda máis. —Como xornalista e catedrático de Teoría da Comunicación, cal considera que é a maneira de informar con rigor? Informar sempre foi difícil, pero agora volveuse moito máis difícil, porque a meirande parte das persoas, nas sociedades desenvolvidas, autoinfórmanse mediante as redes sociais. Freud xa dicía que a autoanálise non funciona porque se funcionase non habería enfermidade mental e, da mesma maneira, se te autoinformas, non te estás informando, estás buscando o tipo de información que satisfai as túas necesidades, mais iso non é información. A información ten que ser externa a ti e moito máis obxectiva, mais hoxe non hai quen alcance esa dimensión, é moi difícil. —A información custa diñeiro, e tempo. E esforzo, e hoxe máis que nunca. O que fan os cidadáns é utilizar as redes sociais para informarse, pero as redes sociais dan só a información que lles interesa ou que atinxe os puntos de interese que un mesmo desenvolveu e, ás veces, a información non está aí, senón noutro punto de vista. Se ti te interesas por unha cultura popular, deportes, cancións... vas ter moita información e vas estar informado diso, mais non vas recibir información sobre o que falabamos, sobre que pasa coa Covid, con Occidente, coa guerra de Ucraína... —Supúñase que as redes sociais traerían a democratización da información. E son unha democratización da información, mais tamén son a proba de que a democratización da información non resolveu o problema. A democracia é unha aspiración dentro dun sistema autocrático, mais a democracia en si non é a solución. Empeza aquí outro debate: Que facemos co voto? A quen llo damos? Antes podiamos protestar contra o ditador, contra o autócrata... Queremos a democracia, todos queremos participar, pero: A quen eliximos? En función de que? Con que programa? Para que? E a sociedade volve dividirse e volve entender que ten un novo problema. A democratización da información xa está aquí [colle o teléfono móbil], eu teño o mesmo poder que unha canle de televisión ou que Nós Diario ou que o meu xornal, cada un ten a posibilidade de emitir a través deste aparelliño, pero para facer que? De que maneira contribúo a que a sociedade estea mellor informada? A democratización da información era unha aspiración e, unha vez obtida, non resolve o problema, formúlase outro problema e iso é lei de vida. —Que deben facer os medios de comunicación e os profesionais? Teñen que utilizar cada vez máis as redes sociais e tamén partir do principio de que día a día os cidadáns están tomando conciencia disto que dicimos, que o feito de que ti teñas a capacidade de emitir non resolve o problema e da necesidade de estar informado. En consecuencia, o recurso aos medios de comunicación e aos profesionais da información é cada vez máis indispensábel. —Ten analizado o auxe da extrema dereita en Europa. Como se constrúe? É moi sinxelo: corenta anos de neoliberalismo provocaron un aumento brutal das desigualdades, porque o neoliberalismo caracterízase pola produción de desigualdades. As desigualdades significan que as clases sociais que conseguiran saír da pobreza nos últimos 30 ou 40 anos, aquelas que chamabamos clases medias, están a desaparecer. Unha das características do mundo en que vivimos é que en todos os países desenvolvidos as clases medias están desaparecendo e están a ser desclasadas. Os fillos das clases medias viven peor que aquelas clases medias. O destino dos fillos das clases medias son a amazonización ou a uberización. Ese desclasamento interprétase en termos sociais e económicos, mais hai unha lectura identitaria e étnica nos EUA e en Europa. Dise "ti aquí non tes posibilidades porque o Goberno dá moitas facilidades aos inmigrantes; os inmigrantes veñen e quítanche o traballo; traballan por soldos máis baixos..." e créase unha tensión étnica contra os migrantes. Esta interpretación fai que a xente atope na extrema dereita, que é anti neoliberal e racista, as respostas sinxelas a problemas moi complicados. Isto pasa especialmente nos países nórdicos, antes considerados modélicos. —E todo isto co branqueamento da extrema dereita en medios de comunicación de masas, como acontece no Estado español, dando espazo e voz ao ultraespañolismo. En Italia chegou o neofascismo ao poder, son os nostálxicos de Mussolini. Non é imposíbel que en España poidan chegar ao poder os nostálxicos de Franco. En Francia, se mañá hai eleccións, chegaría ao poder a Agrupación Nacional, que xa son o partido número un.