Su Garrido Pombo: do rural ao urbano

De que maneira leva presente a música na súa vida? Eu sempre digo que recordo a música, en especial o canto, como parte da vida. Eu crieime en Traspielas [aldea de Fornelos de Montes] e alí a música era parte do día a día, non subirse a un escenario a cantar, pero si varrer cantando, ir á veiga cantando, todas as festas acababan cantando... Por iso recordo cantar sempre. Até hai pouco tempo non eramos espectadores da música, senón que era parte viva dos nosos días. E sendo así, entendendo a música como parte da vida, en que momento decide facer dela a súa profesión? Iso non foi tan fácil. Nin é. Para min a música nunca fora unha profesión: eu non coñecía ninguén que fose "artista". De feito, sempre me fai graza, porque na aldea, cando che dicían "Vaia artista!" ou "Estás feito un cantante!", tiña outro significado. Eu veño desa tradición, por iso non coñecín ninguén, até pasados anos de rematar a miña formación universitaria, que realmente vivise como artista. Traballei de todo até poder vivir da música. Pero é algo que non descarto, o volver traballar do que sexa se é preciso, porque a vida da música é moi precaria, sobre todo cando te dedicas a facer o que che dá a gana. Así, non cedendo no que quero cantar, cedo no económico. Tamén cedo, en parte, na visibilización. Eu, por ética, non teño Spotify, porque me parece coacción. Pero entendo que outros artistas o teñan, non creo que eu teña a verdade absoluta. Se non estás en Spotify, hai xente que di que "non existes". Non é así. Que desde institucións públicas se utilice Spotify como plataforma de difusión de grupos paréceme, cando menos, inxusto. Non podes desde unha institución pública facer listaxes de promoción de artistas do tipo "Os mellores músicos galegos do ano". E os que non están en Spotify xa non entran na túa selección? Como pode ser iso? Isto é, utilizas unha plataforma privada para facer esta selección cando poderías utilizar unha plataforma pública? Non, deciden utilizar Spotify, que ademais paga unha miseria aos artistas. Entendo que un artista hoxe en día decida ter Spotify aínda que non vaia cobrar un céntimo porque, se non estás nesa plataforma, non existes, supostamente. Facendo música en galego supoño que, ademais, se complica a situación. Que cre que faría falta para que fose posíbel dedicarse a facer música en galego aquí no país? Fai falta unha infraestrutura pero, sobre todo, crer e querer. Creo que non hai vontade de que os artistas poidamos vivir da arte en galego. Como se manifestaría esta vontade? A través das institucións, por suposto. Con axudas, non só á industria musical (que tamén), senón directamente ás e aos artistas. Que un artista autónomo poida acceder a axudas sen que o proceso estea mediado por unha empresa. Para min é unha cousa obvia. A maioría das axudas están pensadas para a industria cultural, que, por suposto, ten que habela e ten que haber axudas, pero hai moi poucas axudas destinadas a artistas, e as que hai son insuficientes. Non podes subsistir con iso, non podes pagar un aluguer, non podes pagar a luz. Desde as institucións non se quere externalizar a cultura galega. Os centros galegos non teñen recursos suficientes. Non hai vontade de que o galego soe máis aló da fronteira. E en moitos casos as e os artistas xa o temos aceptado: se cantamos en galego non imos acceder ao circuíto estatal. Como pode ser isto posíbel? En Vigo, temos un exemplo dese desleixo das Administracións coa problemática das salas de ensaio do Vigosónico e coas licenzas para espectáculos en directo. Pois si, é un exemplo perfecto do que acabamos de falar, pero a pequena escala. Non interesa para nada que a cultura local saia á luz. O que interesa é importar espectáculos que leven un montón de xente. O que están a facer é propaganda, non cultura. Non digo que non haxa grupos que sexan moi bos, pero a intención non é ofrecer cultura á xente, senón que saia o político de quenda a facer a foto co artista de quenda, e gañar votos. Partindo diso, xa se ve que non lle interesa a cultura de base ou que haxa grupos locais, porque cando a xente se xunta e fai cousas en comunidade xorden ideas e xorden porqués. E isto non interesa porque pode levar á crítica social. Ao que se dedicou o Concello de Vigo nos últimos anos foi a acabar con todo o asociacionismo municipal. Non interesa que nos xuntemos a nivel local porque iso é moi poderoso, e máis tendo unha paixón en común. Un tipo listo vai contra iso. A pesar dese atranco que lles poñen, como ve o panorama musical en Vigo? Hai xente incríbel facendo cousas incríbeis. Admiro moitísimo a resistencia e o activismo, sen agardar nada a cambio: cantar por cantar, escribir por escribir, crear por crear, por compartir. Iso é o que me dá ánimo para seguir: se non estivese involucrada na escena local, desmoralizaríame. Hai unha escena local impresionante: xente que sae a facer a jam de jazz todas as segundas feiras, que segue aí, e público que vai; unha sala como a Kominsky programando case todos os días... Entón, ademais de haber xente facendo cultura de maneira desinteresada, hai un público, hai xente que quere cultura? Por suposto que o hai. Pero é complexo cando levamos xa tantos anos desta desidia cultural. Ao final, isto tamén cala na xente. Se vas co discurso de que a cultura son só os concertos de Castrelos, por exemplo, a xente vaino crendo. Pero tamén hai xente que resiste. De feito, teño moita confianza na xente, e non teño confianza nas institucións. Sempre o dixen, para min é a xente a que vai mudar a situación. Estes días está habendo tamén contestación veciñal por parte da plataforma Vigo Somos Todas, que denuncian falta de democracia por parte da institución que consideran debería ser máis próxima á veciñanza: o Concello. Vostede ten defendido que a democracia ten que partir da xente. Totalmente. Unha cousa é que teñas maioría absoluta, e outra que non escoites a xente que te votou ou non te votou, para iso estás aí. Neste concello [Vigo] non se recibe a xente que está en desacordo coas opinións políticas do Goberno municipal. Como pode ser? Porén, dáme moita esperanza ver a veciñanza organizada. Nunca hai mal que por ben non veña. Volvendo á súa música: gaña o premio Fran Pérez Narf da Deputación da Coruña no ano 2018. Que valoración fai desta convocatoria? Estou agradecidísima ao premio Narf, porque realmente me fixo visíbel. Cantar en galego, ser cantautora e vivir en Vigo, estas tres cousas xuntas, fante bastante invisíbel. O premio Fran Pérez Narf, á parte de ser unha sorpresa moi grande, permitiume dedicarme a isto. Darme conta de que había xente (fóra do meu círculo) que, por fin, me escoitaba e me valoraba foi moi importante. A axuda económica tamén resultou ser chave. Lembro unha anécdota que vivín de camiño á gala de entrega do premio no Pazo de Mariñán [concello de Bergondo, comarca da Coruña]. Naquel momento, estaba a cero na conta do banco, tan a cero que cando parei a botar gasolina case non a podo pagar. Se non lembrase que tiña unha tarxeta de crédito, non chegaría a tocar na gala. A nivel económico, o premio salvoume. Dito isto, os premios son marabillosos porque dan confianza, pero tamén me gustaría que houbese, non tanta política de premios que gaban o traballo a posteriori, senón axudas e subvencións que permitan desenvolver proxectos desde o comezo. Hai moitos traballos que quedan no camiño porque non teñen a posibilidade económica de poder ser levados a cabo. A aldea de Traspielas, en Fornelos de Montes, está moi presente nas súas cancións. Fago moita referencia á aldea e tamén ao barrio. Porque unha cousa é ser de cidade e outra ser de barrio. E é o que eu son: de entremedias. Algo que nos pasa a moitas que emigramos da aldea á cidade e que non somos nin dun sitio nin do outro. Esa mestura é a que se reflicte nas miñas cancións, e son uns recordos e unhas vivencias ás que lles gardo moito cariño. De feito, a primeira presentación do seu disco decorreu en Traspielas. Si, foi na taberna, o centro de reunión da aldea. Non é o mesmo facer unha presentación nun teatro, ao que a xente vai e cando remata o espectáculo marcha, que nunha taberna. Na taberna ten que haber rosca ao remate, por pór un exemplo. Porque a maneira de pensar é "non vai vir esta xente desde Vigo e non pórlles nada". Xérase tamén esa comunidade da que falamos: alguén puxo as cadeiras, alguén fixo uns ramos moi bonitos, todo o mundo fixo algo. Tamén, ao facer concertos en salas, queda moita xente fóra. Si, a cultura é accesíbel a todos, pero en realidade non. Un teatro é unha barreira invisíbel. Aínda que hoxe en día practicamente todo o mundo pode pagar unha entrada, hai xente que pensa que ese non é o seu lugar. E a min iso paréceme terríbel. A miña veciña de 92 anos que asistiu á presentación do disco na taberna de Traspielas nunca iría a un teatro. Temos unhas barreiras moi bestiais arredor da cultura. Hai xente que sente que non é parte da cultura, séntese excluída, quizais porque durante moito tempo a cultura estaba destinada ás clases altas. E non só destinada, senón "feita por". Até hai pouco ser artista era cousa de "señoritos". Incluso as crianzas non entenden os teatros como espazos de seu. A nós, na escola, non nos levaban de excursión a teatros, senón ás fábricas. Urxe romper esa barreira, e rompela de verdade. Gustaríalle vivir en Traspielas? Gustaríame? Si, e non o descarto. Tamén me gusta vivir aquí [en Vigo]. Quero un montón as miñas veciñas de Traspielas pero tamén lle teño moito cariño aquí á xente do barrio Cre que existen os servizos necesarios para que se poida desenvolver unha vida plena no rural? Claro que non, e máis cando tes crianzas ou cando es moi maior. Hai moita soidade na aldea, porque se destruíu a vida en comunidade e non se ofreceu alternativa para que a xente non viva illada. Non podemos pretender que a xente viva na aldea coa televisión prendida todo o día. Se quitas servizos básicos como a sanidade, se quitas os caixeiros… Realmente, este sistema é cruel. É a mesma historia que o proceso de xentrificación dos cascos vellos das cidades. Están deixando os barrios sen tendas e sen transporte público. Como vai vivir a xente maior aquí? Están construíndo lugares para turistas e para xente nova con pasta. Están expulsando as persoas dos seus barrios e das súas aldeas. Publica o seu segundo disco en decembro de 2022. En Patios de luz estabelece unha especie de conexión entre as eiras da aldea e os patios de luces dos edificios, onde a xente se comunica e fai vida social. Aí naceu a aldea. A casa da miña avoa era a Casa das Eiras. O disco recolle o paso das eiras aos patios da luz, a través dunha longa travesía que na vida real se reflicte nunha estrada chea de curvas. O disco tamén fala de que nin somos tan de alí nin tan de aquí, senón que habitamos nese camiño intermedio que está cheo de curvas. Cando chegas á cidade, comezas a ser estranxeira, a xente non fala coma ti. E, ao final, no disco hai unha invasión da aldea á cidade: as herbas silvestres van colonizando a cidade, un pouco en desquite contra a institución, as normas, o sistema... O mundo salvaxe vaise apoderando e facéndose cargo de todo. Os patios para min representan esa vida en sociedade. Son, ademais, a parte de atrás dos edificios, onde poñemos as cousas que non queremos que se vexan. E, non obstante, é onde pasamos moito tempo. Quería valorar eses espazos, porque son espazos de xente obreira, de xente inmigrante, de xente que veu da aldea á cidade, e que vive "fóra da fachada". Está a facer, de feito, unha xira de patios. Si, e é que os patios son como anfiteatros. As ventás dos edificios son como palcos privados para cada veciña. É unha maneira tamén de tecer comunidade entre a veciñanza dos edificios. Para min, esta xira é unha das cousas máis marabillosas que fixen, e as persoas que asisten fican encantadas. Tocar en patios é tamén unha maneira de dicirlle á xente que "isto é para vós". Nalgúns concertos que fixen en patios, a xente está tan perto que non sente ningunha barreira. Incluso, ao rematar unha canción, ábrese debate entre eles. O público tamén se sente partícipe do espectáculo. Fala moito de vivir en comunidade na aldea. Economistas teñen valorado a "crianza en sociedade" como unha medida para aumentar a poboación. Que valoración fai deste concepto? A crianza ten que ser así, ten que ser en sociedade e en comunidade. Faime graza que sexan economistas os que propoñan este modelo de crianza, porque ultimamente semella que todo o que non xere remuneración económica ten que ser eliminado. Todo o que sexa social ou veciñal e que non supoña pagar porque o que interesa é crear "individuos", que todo sexa individual. Non crear comunidade, senón "individuos". Falando tamén da crianza, foi nai recentemente. Como afectou a maternidade á súa música? Nunca distinguín vida profesional e vida privada, para min son o mesmo. Ao ser nai supoño que teño menos tempo para dedicarlle á música pero esa maneira de vivir o tempo tamén foi unha fonte de inspiración. Ir ao parque, levalo á escola, escoitar como fala dunha maneira totalmente diferente ás persoas adultas... Todo iso foi moi inspirador, pero ao mesmo tempo quitoume moito tempo, porque non hai conciliación: a conciliación, no meu caso, son os avós.