Caamaño&Ameixeiras: reminiscencias da Galiza ancestral

—Perto de oitenta quilómetros separan Oza-Cesuras (comarca das Mariñas) de Baio, no Concello de Zas (Terra de Soneira), os seus lugares de orixe. Como se coñeceron? Antía Ameixeiras: O mundo da industria cultural é moi pequeno. Eu xa sabía perfectamente quen era Sabela Caamaño antes de coñecernos en persoa: a mellor acordeonista do país. Coincidimos nun festival e unha amiga común presentounos. Ela coñecía a identidade musical das dúas e estaba convencida de que encaixariamos moi ben. Pouco despois de estabelecer ese primeiro contacto, decidimos organizar un encontro formal Caamaño-Ameixeiras. Sabela Caamaño: Eu tamén sabía quen era Antía Ameixeiras. Non foi unha iniciativa unilateral, senón que partiu das dúas. Ambas quixemos quedar, sen expectativas, para compartir a nosa música, ver que pasaba e probar que podía saír de aí. Practicamente desde o minuto un decatámonos de que había unha conexión bonita entre o que facíamos as dúas. Foi esa amiga común quen proxectou este dúo antes que nós e quen nos animou a traballar xuntas. Estámoslle moi agradecidas. —Que impresións ou sensacións intercambiaron nese primeiro encontro musical? A. A.: Sentín moita conexión con esta persoa. De feito, mentres tocamos, moitas veces comentamos que non sabemos se cremos na ‘media laranxa’ amorosa porque non nos gusta demasiado esa expresión, pero musicalmente si que sinto que cando toco con Sabela todo encaixa. S. C.: Eu igual, nunca sentín esta conexión con ninguén e iso que as dúas tocamos con moita xente, con moitos músicos e músicas moi bos pero é algo que excede iso, é algo máis, un entendemento. —O acordeón cromático de Sabela e o violín de Antía a estas alturas xa son coñecidos por todo o longo e largo do país. Que aprenderon unha da outra, a nivel musical, desde que os seus destinos se entrelazaron hai xa seis anos? S. C.: Aprendín moitas cousas de Antía, é unha persoa que, aínda hoxe, segue achegándome un montón de ensinanzas. Posibelmente se non fose por ela eu agora non estaría liderando un proxecto musical porque Antía, ademais do seu talento para a música, ten moitas capacidades extras que te permiten crecer na industria musical. Aprendín moito con ela e teño moito que agradecerlle. Ademais inspírame moito a súa maneira de cantar, ten unha sensibilidade especial. A. A.: É unha pregunta complicada. Son unha persoa que ten pouca paciencia e Sabela ensíname moito, sobre todo, nos momentos de bloqueo. Axúdame a aprender, a mellorar e a dar eses pasos que me custa máis dar. Por suposto, tamén me inspira moito musicalmente. —Que hai de Caamaño e que hai de Ameixeiras no seu proxecto común? S. C.: É doado responder esta pregunta. Compoñemos todo conxuntamente, arranxamos todo conxuntamente e discutimos cada nota, cada acorde. Todo é conxunto. Isto é algo que formou parte de nós desde a xénese do proxecto e queremos que continúe así. Cremos que é a base da creación da nosa linguaxe persoal e, como temos a sorte de entendernos moi ben xeralmente, o que lle parece ben a unha tamén lle parece ben á outra. Hai pouca discusión. A. A.: Onte iamos compartir unha sobremesa e non éramos capaces de pornos de acordo. Sempre pensamos o contrario en case todo, mais na parte musical sempre coincidimos, ou se temos que escoller a capa dun disco. —Como describirían a súa evolución desde que comezaron a súa andaina en 2018? S. C.: Introspección. O noso primeiro álbum (Aire!) recompila cousas que nos emocionaban e que formaban parte do noso imaxinario. Despois de todo o que vivimos, o obxectivo do segundo disco (Quitar o aire) era buscar algo que fose noso. A. A.: Si, foi un proceso de observación de nós mesmas e de busca da esencia que nos define. —Debutaron co seu primeiro álbum en 2021, nun contexto marcado pola crise sanitaria da Covid-19. Como viviron esta experiencia persoal e profesionalmente? A. A.: Creo que coa pandemia o que se conseguiu foi que a xente non tivese expectativas porque se converteu en algo moi prexudicial, ninguén sabía o que ía pasar. Emocionalmente creo que iso foi bo porque Aire! foi un disco moi alegre, sen pretensións. Lanzámonos ao baleiro sen ter ningún tipo de expectativas e sen buscar nada en concreto. S. C.: A nivel artístico e musical foi un período case de florecemento porque a xente tiña moito tempo libre na casa e a arte en xeral foi como un refuxio. As ganas de volver aos concertos e de poder volver vivir esas experiencias estaban renovadas. Foi un momento frutífero para a música. Á hora de facer o disco, o feito de estar paralizados e paralizadas na casa ofreceunos un espazo de estudo e de reflexión ao que non poderiamos ter accedido en caso de vivir o ritmo frenético dunha vida normal. Nós estábamos separadas preparando cada unha o disco pola súa conta, e até que non se puido saír non o puidemos pór en común. —En pouco máis dun lustro, percorreron media Europa. A súa música xa soou en Estados como Italia, Bélxica, Francia e Portugal. Cal foi a súa actuación máis especial? A. A.: Se teño que escoller un, escollo o concerto de presentación do disco que se celebrou en outubro na Sala Capitol. Para min ese concerto, por todo o que implicou, foi moi importante. Este traballo somerxeunos nas profundidades da nosa escuridade. Poder velo rematado foi unha gran liberación. S.C.: Por dicir un internacional recordo un concerto nunha igrexa en Bélxica, que ademais estaba retransmitido en vídeo. Ese tamén foi un momento moi especial porque foi a primeira vez que demos un concerto en inglés. Nós temos unha vea cómica bastante desenvolvida e traducir iso ao inglés era un pouco complicado. Entón decidimos improvisar, gústanos bastante ese risco de non levar o noso discurso preparado e ser espontáneas. Foi un dos concertos máis divertidos da nosa vida. Non sabemos como nos entenderon pero a xente ría moito. —A súa música, ademais de imprimir novos ritmos á tradicional, tamén constitúe un labor de preservación importante. Como contactaron coa música galega? A. A.: Comezamos a coñecer todas estas músicas a través das asociacións culturais nas que nos involucramos desde moi pequenas, sempre estivemos vencelladas a entidades de pandeireta e de baile. A partir de aí, estudamos academicamente música clásica porque na Galiza non hai estudos superiores oficiais de música tradicional, por desgraza. Noutros países como Irlanda ou Suecia si que existen este tipo de titulacións. Outro factor que foi fundamental para nós foron as foliadas. Eu sempre digo que onde máis aprendín foi nesas reunións nocturnas. S. C.: A música tradicional forma parte da nosa identidade como músicas porque desde que empezamos aos sete anos na música entramos no mundo clásico e tradicional paralelamente e cremos que son dous mundos perfectamente combinábeis e que poden convivir. —O violín e o acordeón son instrumentos asociados tradicionalmente a outros xéneros. Por que decidiron realizar esta aposta tan persoal? A. A.: Non estou de acordo. O acordeón foi un instrumento moi popular no seu momento, xa se dicía que tiña a festa completa. Igual non está tan arraigado como a gaita ou a pandeireta, pero desde que chegou a comezos do século XX as festas populares sempre tiñan acordeón porque era un instrumento cómodo e facilmente transportábel. S.C.: O acordeón sempre formou parte da música popular, non tradicional porque na música tradicional galega non hai moito acordeón. En todo caso hai algo de acordeón diatónico. Sobre todo pola zona da Costa da Morte temos algunhas referencias como Pazo de Morexo, pero non é un instrumento tan vinculado á música tradicional. Tampouco o violín. En cambio, a formación violín-acordeón en Centroeuropa si que é moi común, moi ligada á música folk. A. A.: En canto ao violín temos figuras como os violinistas cegos, que gozaban de bastante recoñecemento na nosa zona, como Florencio o Cego dos Vilares, que para min é un referente violinista. É a persoa que sigo en canto a repertorio. A min gústame pensar e defender que si que hai un violín tradicional galego. —Que medidas cren que debería promover a Xunta da Galiza e o Parlamento ao longo da XII lexislatura para impulsar e revitalizar a industria musical galega? S. C.: En primeiro lugar, aínda que é un proceso lento e pouco rendíbel a curto prazo, a base da educación das crianzas e da mocidade nos colexios e institutos é fundamental para que poidan coñecer os músicos e as músicas locais. É incríbel o escaso coñecemento de artistas que hai fóra do ‘mainstream’ agás excepcións. Se queremos que isto teña futuro e que a situación mellore, hai que ir á base. A. A.: A min paréceme que aquí temos todas as papeletas para ter unha industria musical forte e parece que non dá arrancado, a pesar de que hai moitos grupos que o están facendo moi ben. Faltan discográficas galegas e representantes musicais, en definitiva, tecido industrial. Sobre todo bótase en falta o apoio e a valoración que podería achegar a creación dun estatuto do artista. S. C.: É importante que as institucións tamén se impliquen e que consideren dinamizar a cultura como un obxectivo real e importante. Trátase de canalizar todo o talento que temos e apoialo. A maioría das veces, os músicos e as músicas galegas traballan na industria como parte do seu ocio ou como segunda opción. Son sobreviventes. —Nos seus videoclips teñen moita importancia os matices. Por exemplo, no caso de "Pequena Morte" hai instrumentos, danza e todo tipo de metáforas. Como desenvolveron ese proceso creativo de construír todo este universo artístico? S. C.: No caso da "Pequena Morte" contamos con Melania Freire como directora creativa, con Judith Adataberna como directora de arte e con David Silva como director de fotografía para definir ese universo que partía dunha idea inicial nosa. Está moi ligado ao concepto do disco en xeral. É un disco conceptual baseado nos ritos populares galegos. Nós queríamos facer un tema sobre o erotismo que servise como homenaxe de todas esas letras e coplas populares que teñen un dobre sentido e que agochan esa mensaxe. Desafortunadamente, non atopamos ningún rito relacionado co sexo e co erotismo sen estar ligado á fertilidade. O noso obxectivo era escapar diso, nós queríamos imprimirlle un carácter hedonista. Entón ocorréusenos a idea de crear unha especie de rito propio para o sexo, un altar do erotismo. —O seu primeiro traballo constitúe unha recompilación da tradición e o segundo ten un carácter máis reflexivo e intimista. Cara a onde queren camiñar agora? S. C.: É unha pregunta difícil porque aínda estamos asimilando o primeiro disco e transitando polo segundo, moi centradas na xira. O certo é que non paramos de crear, estamos pensando novas músicas e novos proxectos, pero aínda non conceptuamos o noso futuro ou cara onde queremos ir. A. A.: Creo que os dous primeiros discos formaron parte dun proceso que consistíu en definir a nosa personalidade como músicas e construír unha linguaxe propia. Estamos nun punto no que estamos contentas co que dixemos neste último álbum e queremos continuar por esa liña. —O seu último álbum leva por nome Quitar o aire. Que significado encerra esta expresión que aínda se pode escoitar hoxe en moitas partes do país? S. C.: O título está intimamente relacionado co concepto dos ritos populares, de feito, é un rito. Fai referencia ao mal de aire, un malestar que se mete no corpo por causa do contacto cunha persoa morta. Realmente existen diferentes vías, pero nós falamos do aire de defunto. Quitar o aire fai referencia ao rito de eliminar ese mal e purificar o corpo. É algo bastante salvaxe que perdura aínda hoxe na sociedade galega, especialmente na Costa da Morte. Nós mesmas fomos quitar o aire este verán. É fascinante este mundo. Tanto Antía coma min temos raíces na Costa da Morte e ambas coñecíamos este rito, de aí xurdiu a idea de facer un disco sobre isto. A. A.: Estivemos traballando todo o concepto co antropólogo Rafa Quintía. Nós íamos buscando información sobre quitar o aire, pero entón descubrimos un mundo novo. Comezamos a falar sobre a antropoloxía cultural galega e sobre a riqueza que tiñan os ritos e quedamos tan fascinadas por todo este universo que decidimos investigar máis a fondo. Rafa deunos unha chea de libros para indagar este asunto. S. C.: Foi como volver á universidade. Descubrimos que o rito de quitar o aire era só a punta dun iceberg que era inabarcábel. Entón decidimos que cada canción do disco estaría dedicada a un rito popular galego. Quixemos que o título fixese referencia a ese xerme inicial que foi a idea da que partiu todo e ademais parecíanos tamén un xogo de palabras bonito co primeiro disco, sen ánimo de querer eliminalo. —De aquí a cen anos, como conservar todo este patrimonio? S. C.: Creo que a perspectiva é moito mellor da que era hai uns anos. Estamos en proceso de mellorar porque hai unha xeración, da que nos gusta pensar que formamos parte, que está revalorizando todo o noso patrimonio inmaterial, que lle está dando unha nova vida desde novas miradas e que tamén está actualizando desde a perspectiva de hoxe en día pero sempre mirando cara atrás con admiración e con respecto. Creo que as expectativas de supervivencia son mellores e, en definitiva, pinta bastante ben. A. A.: Penso que as institucións deberían achegar máis recursos. Houbo moita xente que coidou este patrimonio e que se ocupou persoalmente de ir polo país recompilando toda esta riqueza. Falta persoal público que traballe para que todo este material estea a disposición da cidadanía. S. C.: Está ben a iniciativa privada e ten moito mérito pero o poder de realizar un cambio ou de incidir sobre esta situación reside nas institucións. Se hai un movemento de abaixo cara arriba pode servir para que os representantes públicos se dean conta do interese que xera todo este patrimonio, do valor que ten e da necesidade de preservalo. —Ao longo destes anos colaboraron con artistas como Sílvia Pérez Cruz, Xavi Lozano, ou Pablo Martín, entre outros. Con que vos gustaría traballar no futuro? S. C.: Neste segundo traballo, de forma consciente, non quixemos facer colaboracións e que fose un disco moito máis minimalista en canto a persoas. Pero si que hai algunhas colaboracións no horizonte. A. A.: A min gustaríame colaborar con Maria Arnal, con Rodrigo Cuevas, con Maro e con Tarta Relena.