Entre o underground e a primeira liña política: o punk elegante de Chichi Campos mostra as súas estampas no Día da Ilustración

A Galiza das décadas de 1970 e 1980 foi un rompente de esperanzas e frustracións. A morte do ditador facía pensar que todo era posíbel, mais o desenvolvemento do novo sistema político, que axiña acoutou o terreo das liberdades, trouxo o desencanto a unhas loitas que vían como as posibilidades de ruptura ían diminuíndo coa mesma velocidade coa que se albiscaba a posibilidade de que a transición se equiparase cunha continuación do franquismo por outros medios. O Día da Ilustración, que se celebra hoxe, homenaxea Chichi Campos, un dos creadores que con maior acerto retratou aqueles tempos convulsos. A mirada satírica e nihilista de Campos era reflexo dunha frustración política: a persecución da utopía, pouco a pouco, foi subsistutída polo posibilismo. E ante unha realidade política tan pouco ambiciosa era mellor non tomar nada a serio. Se cadra, é difícil de explicar como unha figura que se movía nun contexto que habitualmente clasificariamos dentro da categoría do underground foi quen de deixar unha pegada tan fonda na cultura galega. Por iso é preciso matizar que, dentro daquela indefinición que roldaba o sistema, aínda non se estableceran os límites entre o que se podía dicir e o que non, e que, en consecuencia, permitíanse licencias que hoxe estarían condenadas ao silencio, ao ostracismo ou, nalgún caso, á vía penal. Iso explicaría tamén que a obra de Chichi Campos fose publicada en fanzines e revistas como A cova das Choias e en xornais como La Voz de Galicia e La Región, nun semanario como A Nosa Terra e na TVG. Corenta anos do 'Can sen Dono' Conciencia crítica e inmediatez O xornalista Afonso Eiré, director no seu día de A Nosa Terra, matiza moito aquel nihilismo de Campos. "Chichi daba a impresión de ser un ácrata, pero era unha persoa cunha formación política moi seria, que militaba e tivera postos de responsabilidade no Partido Comunista. E era moi consciente do papel que tiña que xogar o humor dentro da cultura galega. O que ocorre é que exteriorizaba o político daquela forma provocadora. O paso da clandestinidade á legalidade permitiulle facer uso dunha liberdade sen límites". O deseñador Pepe Barro, que formou o estudo B, C &amp; D con Chichi Campos e Xosé Díaz, cre que "foi a clandestinidade quen o formou como humorista. Nos grandes medios non había oco para un humor como o que el facía, polo que se adestrou na folla voandeira, nos papeis debuxados con urxencia que ían correndo de man en man. Iso deulle un sentido da inmediatez que acabou sendo un sinal de identidade da súa obra e un dos elementos que lle daban forza". Unha ironía crítica e irreverente caracterizou toda a obra de Chichi Campos. Eiré tamén recunca nesa lixeireza. "Chichi chegaba á redacción de A Nosa Terra e nunha hora facía catro ou cinco debuxos para que eu escollese. Era dunha rapidez abraiante". Estampas do mundo elegante, o único libro que publicou Campos, era precisamente unha escolma de colaboracións publicadas entre decembro de 1983 e febreiro de 1991 en A Nosa Terra, e Eiré non dubida en cualificalo como "un dos mellores libros de humor que se fixeron nunca na Galiza". "Creo que é nesa inmediatez onde reside a súa grandeza", insiste Barro. "Estar pegado ao momento e reaccionar con frescura foi o que lle outorgou esa personalidade única. O seu debuxo non tiña grandes pretensións plásticas, igual que a súa prosa non as tiña no campo do literario; moi punk, moi de exercer un humor penetrante, irreverente e, na maioría dos casos, moi certeiro, con capacidade para intervir na vida pública". Mirar onde non se pode Desde o ano 2022 tiveron lugar diversas iniciativas encamiñadas a reivindicar a figura de Campos: desde a reedición de Estampas do mundo elegante até a exposición dedicada á súa obra na Fundación Luis Seoane da Coruña, pasando polo documental Chichi e mais eu, dirixido polo seu fillo Nico Campos. O retrato que se deriva de todo este labor de recuperación é a dun creador multiforme que respondeu ao contexto do seu tempo con ironía e intelixencia. "Chichi era unha persoa moi culta, cunha formación moi profunda e moi ao tanto de todo o que sucedía en Europa", lembra Eiré. "E ademais, tiña moitos contactos e un gran don de xentes, coñecía ben ás persoas do mundo da política e da cultura que logo retrataba nas súas viñetas e nos seus textos". Máis alá desta capacidade de observación, Campos, que a priori se alineaba coa contracultura do momento, chegou a ter unha boa amizade coas figuras máis importantes do galeguismo no exilio, entre outros, Luís Seoane, Xosé Neira Vilas ou, sobre todo, con Eduardo Blanco Amor. Retrospectiva de Chichi Campos na Fundación Luis Seoane A súa capacidade para enfrontar retos moi diversos levouno a fundar con Xosé Díaz Arias e Luís Caparrós Esperante o grupo de banda deseñada do Castro; a revista A Cova das Choias, considerada a primeira publicación dedicada ao cómic galego; a codirixir galería de arte Mestre Mateo da Coruña -que expuña a Miró ou Tápies, a carón de artistas galegos que entón comezaban a súa carreira, como Correa Corredoira ou Xaime Cabanas; a rexentar a galería de Sargadelos en Compostela en transformala nun verdadeiro vórtice cultural da cidade; a ser guionista da TVG en programas como A ver que vai ser esto, S.O.S, ou Adiviña quen vén esta noite; e desde logo, a colaborar coas máis variadas publicacións coas súas viñetas: A Nosa Terra, Mundo Obrero, A Voz do Pobo, La Región, El Ideal Gallego, La Voz de Galicia, Diario 16 de Galicia, El Progreso, Can sen Dono, La Naval, Valiundiez... "Vindo do entorno do PCE, que logo abandonou, nunca tivo ningún problema en colaborar connosco", lembra Eiré, "algo que non era moi habitual naquela altura". E Barro asente: "Tiña un compromiso moi claro, pero nunca actuou de maneira orgánica. De feito, cara aos últimos anos da súa vida, desencantouse bastante co rumbo político que tomaba o país, aínda que sen abandonar nunca a súa conciencia crítica". Na presentación da reedición de Estampas do mundo elegante, Manuel Rivas escribía: “Chichi Campos pertence á estirpe dos que miran onde non se pode mirar”. Se cadra ese era o segredo que atesouraba. Actividades polo Día da Ilustración A Biblioteca da Galiza (Compostela) inaugura hoxe a exposición Xesús Chichi Campos: o humor cunha liña elegante, como unha das principais iniciativas do Día da Ilustración. O documental Chichi Campos e mais eu proxectarase o día 30, ás 18 horas, nas bibliotecas da Xunta na Coruña e Pontevedra; tamén o 30, ás 18 horas, na Biblioteca Juan Compañel de Vigo, e o 2 de febreiro, ás 19 horas, na Biblioteca da Galiza. As bibliotecas acollerán diferentes actividades.