O relato de verán: 'Daquela era así' (I)

Algo máis de 50 anos atrás xa é un tempo considerable para debullar os cambios que se deron na nosa sociedade galega en moitos eidos, pero desta vez vouno facer a través da miña experiencia como docente en activo ao longo de 40 anos exercendo na Costa da Morte. Comezo a pasar follas do meu álbum da memoria, coma secuencias dunha película, ante os meus ollos pechados, a distinta velocidade. Unhas van con présa e outras devagar. Estes días estarei con vós polas liñas deste xornal e non precisamente cun relato de ficción, que podería resultar moi literario. Decidín traervos unha historia verdadeira. Como dixo Saramago Eu non invento, só miro por detrás do que xa existe.Si. Eu mirei por detrás do que xa existiu, do pasado real, do que sería interesante aprender, pero non arrastrar. Que axiña pasa o tempo! Acabada de saír da Escola de Maxisterio, en Santiago, o mundo laboral xa recendía. Con 20 anos e a oposición aprobada, chegou o primeiro destino: a Escola Mixta Rural de Nemiña-Muxía. Curso 1970-1971 (matizo que entón a maioría de idade acadábase aos 21 anos). Aínda que a Nemiña non chegasen os coches pola escaseza de estradas sen asfalto nas que residían grandes fochancas e só había servizo de correo postal unha vez á semana, podía considerarme unha mestra afortunada. Nemiña estaba separada de Lires, a miña aldea natal, pola fronteira xeográfica dun areal e o río Castro; así que, cada fin de semana, facía ese percorrido a pé e unha lancha a remos, movidos por algún parente ou veciño, facilitábame a viaxe. Non. Pola semana viviamos (miña nai e eu) e durmiamos na casa-escola, sen baño e cun váter de madeira moi artesanal. Na aldea non había onde mercar nin un quilo de arroz. Carecía de tendas, pero as nais dos alumnos e alumnas e ata os veciños que non tiñan a ninguén na escola, me traían froitos do campo e do mar. Daquela non se cuestionaba o do tráfico de influencias. Era un desprezo non aceptar eses agasallos. O peixe non o dabamos comido e como non tiñamos neveiras había que salgalo e secalo para a súa conservación. Eran poucos discentes, arredor de vinte, de todas as idades e niveis. Polas tardes só asistían a metade debido a que, os nenos e as nenas eran unha axuda importante nas tarefas do campo; cargaban as patacas nas cestas, xuntaban os pés de millo para faceren palleiros... ducias de actividades! Logo dunha xuntanza cos pais o absentismo diminuíu. Aquilo mellorou considerablemente ata o punto de conseguir que me deixasen preparar, fóra do horario escolar, a dous alumnos que destacaban, para faceren por libre o 1º curso de Bacharelato.Eu, que non tiña televisión, nin teléfono ata moitos quilómetros de distancia, non precisaba máis para sentirme ben. Foi tan só un curso académico, pero moi intenso en emocións. Traballar con aquel alumnado e cos pais/nais era coma cultivar un campo árido que coa vontade e entusiasmo de todos saíron os gromos do interese por aprenderen. Lembro con especial cariño un festival que fixemos para toda a parroquia, co gallo da celebración do Día da Nai, no que participaban dun xeito ou doutro toda a rapazada da escola. Todos podían e sabían facer algo e ben. Fora un éxito. A televisión aínda non chegara a Nemiña, pero en Nemiña acababamos de facer un espectáculo con presentadores, cantantes, teatro, recital de poesía... e como non, bailes rexionais. Aquilo era a televisión en directo, na que todos tiñan un oco.Hoxe, 54 anos despois, aínda se fala daquel Día Grande. Como curiosidades tampouco quero esquecer, por escrito, aquela mensaxe que atopei dentro dunha botella lanzada ao mar desde a costa estadounidense tempo atrás, que chegou á praia de Nemiña con moitos percebes adheridos ao vidro. Pero na praia non só dei con esa descuberta agradable. Tamén alí, case no mesmo punto onde recollín a botella mensaxeira, tiven que ollar o corpo sen vida dun mozo veciño da aldea, desaparecido uns días antes, na procura, precisamente, de percebes. E o mar, como asegura o dito, “encargouse de levalo, e el encargouse de traelo”, aínda que fose defunto. E rematei este curso con moita pena no corazón. Foi nese mes de xuño precisamente, en vésperas de acadar a maioría de idade, cando a vida me produciu a dor máis intensa ata o momento, a morte inesperada de mamá, que aínda era moza, ensinándome como doen as feridas da alma. Eu, muller, filla única e co pai na emigración nun país de América. E a veciñanza daquela parroquia, nenos e grandes, choraron de verdade comigo, facéndome sentir moi querida. [Continúa mañá]