Cloti Vaello: pioneira do teatro galego desde a cara menos visíbel da profesión

"Con este recoñecemento, preténdese poñer en valor o esforzo fundamental desas profesións que, sendo imprescindíbeis para a escena, se desenvolven lonxe dos focos e sen o aplauso do público". Así reza a xustificación que dá a Asociación de Actores e Actrices de Galiza para concederlle o Premio de Honra Marisa Soto á xastra Cloti Vaello, unha desas figuras fundamentais da escena que, non obstante, adoitan permanecer fóra do campo de visión do público. Cunha dilatadísima traxectoria, a carreira de Vaello discorre paralela á do teatro profesional galego, onde empezou a traballar en 1979, nada menos que da man de Roberto Vidal Bolaño. "En realidade, quen viu buscarme a casa foi [o escultor] César Lombera, que era amigo meu e que naquel momento estaba traballando coa compañía de Vidal Bolaño, Teatro Antroido", lembra Vaello en conversa con Nós Diario. "Era unha obra infantil que se chamaba Xaxara, Peituda, Paniogas, Tarelo, o Rapaz e o Cachamón, ou como trocar en rato pequecho o meirande xigantón. Eu tiña vinte e catro anos e unha filla de seis meses e trasladeime a Santiago para traballar naquel espectáculo. Ensaiábase na Casa da Parra e si, eran os comezos do teatro profesional galego, todo era moi inestábel e inseguro". Vaello presenciou desde a primeira fila os cambios acontecidos na escena galega nos últomos corenta anos, uns cambios que, subliña, non foron todo o profundos que deberían. "Cambiou moito, pero debería ter cambiado máis. Non falo da estética e da contemporaneidade das obras, que está ao día. Mais o certo é que segue existindo moita precariedade nesta profesión", apunta. Un total de 15 espectáculos competirán como finalistas nos Premios de Teatro María Casares Historia do teatro galego Vaello traballou practicamente con todas as persoas que construíron a historia do teatro da Galiza nas últimas catro décadas, e vestiu a todas as actrices e os actores que circulan polas nosas táboas, incluíndo a Marisa Soto, que lle dá nome ao premio que recibirá esta noite. Durante algún tempo, estivo tamén traballando no Centro Dramático Galego -co que participou nalgunhas das súas montaxes máis celebradas, como Se o vello Simbad volvese ás illas, A piragua ou Noite de Reis- aínda que non ten moitas ganas de falar da traxectoria deste último. "Non me gusta a súa evolución, pero agora mesmo estou nun momento moi bo e prefiro non falar diso. Doulle moito máis mérito ao labor que fan as compañías independentes, nas que -con maior ou menor axuda institucional, ou ás veces con ningunha-, todo o mundo fai un enorme esforzo para sacar adiante os proxectos". A xastra lembra que traballou con practicamente todas esas compañías privadas, desde pioneiras como Sarabela Teatro, Teatro do Noroeste ou Talía Teatro, até as máis vangardistas, como Matarile ou Voadora. Mais tamén ten un grato recordo do seu paso polas aulas de teatro universitario en Santiago, Lugo e A Coruña. "Traballei con tanta xente que me dá rabia enumeralos porque non quixera esquecer a ninguén", declara prodigando unha modestia pouco habitual en persoas cun currículo como o seu. "En realidade, eu traballo normalmente como xastra e o meu labor sempre está subordinado ao da persoa que deseña o vestiario e, por suposto, ao do director do espectáculo. O que ocorre é que a maioría dos deseñadores cos que traballo son amigos e colaboradores de toda a vida, entón todo o traballo é moi compartido: documentámonos xuntos, discutimos sobre o resultado que queremos conseguir... E aquí teño que falar dunha persoa coa que traballei moito e que é, con moita diferenza, o mellor deseñador que hai na Galiza, que é Carlos Alonso. O seu traballo está valorado, pero debería estalo moito máis". A agora galardoada co Premio de Honra Marisa Soto sempre defendeu que o seu traballo ía moito máis alá das agullas. "Tes que ter en conta moitos factores que axudan a construír a personaxe: o contexto histórico, a estética que persegue o director, a personalidade dos actores e actrices que van levar o traxe... Unha peza de vestiario teatral non é un disfrace, ten que ser algo cómodo e o suficientemente resistente para aguantar toda unha xira ". Marcos Ptt dirixirá a gala dos Premios María Casares Un traballo pouco valorado Vaello tamén traballou para o audiovisual, onde deixou a súa impronta en series como As leis de Celavella, en programas como Historias de Galicia, ou en documentais como As irmás Fandiño, e subliña as diferenzas que existen con traballar para a escena. "No teatro sempre tes pouco tempo, pero tes ese tempo para preparar e pensar sobre o que queres facer. No audiovisual todo é de hoxe para mañá, todo é moi inmediato e trabállase a un ritmo moi esgotador. E non obstante, cobras moito máis no audiovisual. Creo que o traballo do teatro, en xeral, está moi pouco valorado, é moi sacrificado". Falando desa falta de recoñecemento, Vaello lembra outras técnicas cuxo labor pasa desapercibido para o público pero que son imprescindíbeis para que a función dea comezo cada noite. "Creo que este premio que vou recibir agora debería ser para máis xente que está entre bambolinas e cuxo traballo, habitualmente, non é o suficientemente coñecido para o público xeral . Recíboo cunha mestura de sorpresa, de emoción e de alegría e quero tomalo como un recoñecemento dos compañeiros da profesión". Monicreques na alfombra vermella Premio ao Mellor Deseño de Vestiario polos 'bichos' de Paula Carballeira Non é a primeira vez que Cloti Vaello sobe ao escenario a recoller un premio na gala dos María Casares: en 2010 levou a xerra ao Mellor Vestiario polo deseño dos figurinos da obra Bicharada, un texto de Paula Carballeira levada a escena pola compañía Berrobambán baixo a dirección de Evaristo Calvo. "É curioso, porque a min nunca me gustou nada facer bichos. E foron os bichos os que me levaron a conseguir un María Casares", lembra Vaello entre risas. "Cando comecei con isto eu sabía de costura, pero non de teatro, que ten unha forma de facer propia. Fun aprendendo a base de facer, de ler, de documentarme e, sobre todo, de asumir como un reto cada novo traballo". Vaello ten palabras de cariño para case todas as obras nas que participou, pero confesa unha certa predilección por dous traballos de gran formato e dunha relevancia pouco corrente. Por un lado, a recuperación dos xigantes da catedral de Santiago, xunto a César Lombera, un proxecto no que reelaborou o vestiario dos bonecos que saen á rúa cada 25 de xullo. Por outro, o Ordo Prophetarum, o drama medieval que ten como protagonistas os personaxes representados no Pórtico da Gloria, que se recuperou en 2004, baixo a dirección de Francisco Luengo. Esta noite, di, "espero non chorar, son máis de gardar as emocións para a casa, pero nunca sabes o que vai ocorrer nesa situación. O que si quero dicir é que me sinto querida, recoñecida e respectada por todo o mundo. Pero a verdade é que xa me sentía así antes de que me desen o premio". Os María Casares miran cara á "periferia" do sector