Enche de tenrura o relato de Dieste en Dos arquivos do trasno do neno feliz co regreso do seu pai de Nova York, que desembarcara no peirao cunha “viseira de carei” e que lle trouxera un asubío, todo marabilla, que lle impedía entender a dor da emigración; que lle impedía entender a indiferenza dos pícaros cos que xogaba que nada lle preguntaban. Case chora, mais remata o conto, con máis cara de malo, cando di garboso: Nova York é noso!
Nova York ten, de certo, máis presenza na nosa literatura do que pensamos, de inmediato cara a Times Square nos veñen títulos á cabeza, xa Vicente Risco asegurou que Vigo fita os raña-ceos de Nova York. A cidade existe vivida, por Koki que sabe de ratas en Manhattan e da historia dun neno emigrante, ou por Inma López Silva, que a interpreta en New York, New York.
Mais esa cidade de nós, desde lonxe e interiorizada, construímola pola maxia da arte. Como coñecemos vidas e paisaxes de Estados Unidos, por iso o escritor Peter Bichsel, nun relato de Kindergeschichten, ('Cousas da rapazada'), conta que “América non existe”, xa que a xente que alí vai, a maior parte das veces, din algo vago como “os estados” ou “alén mar”, cando regresan sempre contan de vaqueiros e de rañaceos, das fervenzas do Niágara, do Mississippi, de San Francisco e de Nova York. É moi sospeitoso que todo o mundo veña contando o mesmo que xa sabía antes da viaxe. O escritor francés, Philippe Delerm, cando fala da súa última obra New York sans New York, di que el nunca vai querer ir a Nova York, xa que a cidade está composta por todas as imaxes que nos foron traídas pola arte e cada unha de nós, a constrúe dunha maneira moi persoal. El quere tanto o seu Nova York persoal que non quere enfrontalo ao que poida pisar, por iso escribe do (seu) Nova York sen Nova York.
Así e todo, a min a cidade non deixa de me sorprender, non só polo feito de achar no de sempre algo novo; ás veces aparecen desde dentro da cidade, para quen a vive de lonxe, unha ollada inédita, outra perspectiva, por iso lles recomendo un filme de suspense, co guión, a dirección e o papel principal de Ana Asensio, Most Beautiful Island (2017); atrápanos a historia da inmigrante sen papeis, das estratexias para sobrevir, do medo e do valor, de ser muller.
Hai un Nova York que se descoñece desde lonxe, e ese si é noso: o dos galegos construíndo a ponte de Brooklyn no dicir de Luís Seoane; o dos anarquistas e obreiros de alén mar, estudados por Bieito Alonso; o dos galegos e galegas antifascistas que reciben a Castelao en 1938, o do propio Castelao, construtor da nación, que nos presenta Seixas Seone, que fala sobre a República, que expón preto da Quinta Avenida, debuxos de Nós, de Galicia mártir, de Atila en Galicia e de Milicianos. O do negriño de Nova York que nos pinta o Castelao artista comprometido, co seu pucho, o varredor que fai noso, que disque vía na beirarrúa desde o lugar onde almorzaba en Broadway. Tamén a cidade de Rosaura López e das mulleres coma ela que coidaron de persoas e de casas.
