As vítimas do Alvia, convencidas no inicio do xuízo de que "haberá sentenza pero non xustiza"
O centro de innovación da Cidade da Cultura de Santiago de Compostela acolle esta cuarta feira o comezo do xuízo polo accidente do tren Alvia en 2013. O procedemento, presidido pola maxistrada María Elena Fernández Currás, vai decorrer nunha sala de máis de 1.000 metros cadrados, preparada para recibir 446 persoas prexudicadas, agrupadas en 154 acusacións, 110 letrados e 47 procuradores. Asemade, está prevista a comparecencia como testemuñas de 522 persoas e de 126 peritos, que van prestar declaración a partir de 25 de outubro.
O xuízo vaise alongar até xullo de 2023. Precisamente, unha das cuestións denunciadas desde o colectivo de vítimas é a dilación no seu inicio, da que responsabilizan a “atrasos e errores durante a instrución por parte do xulgado”.
Así, entre estes sinalan o “problema estrutural” dos tempos da xustiza, a “inacción total do primeiro fiscal que tivo que ser substituído” e o cambio do primeiro xuíz do caso, Luis Aláez, separado do procedemento en xuño de 2014, tras imputar a toda a cúpula directiva do Administrador de Infraestruturas Ferroviarias (Adif) e solicitar a Renfe o informe interno que alertaba do risco da curva de Angrois.
Os tempos legais
Os atrasos na entrega de documentación reclamados pola xustiza e os impedimentos á investigación foron unha constante por parte das autoridades estatais e galegas. Sen ir máis lonxe, Adif e Renfe demoráronse até catro anos en entregar documentación chave para a causa, até o punto de que algunha dela non foi achegada malia as reclamacións dos letrados das vítimas. Na mesma dirección, as investigacións promovidas polo Goberno do Estado foron denunciadas en repetidas ocasións polos responsábeis comunitarios por “parcialidade” e “falla de independencia”.
A primeira das investigacións impulsadas polo Goberno do Estado correu a cargo da Comisión de Investigación de Accidentes Ferroviarios (CIAF), adscrita ao Ministerio de Fomento, que concluíu en maio de 2014 que as causas do accidente foron o exceso de velocidade e o descoido do maquinista, Francisco José Garzón.
Só dous anos máis tarde, a Axencia Ferroviaria da Unión Europea emitiu un informe encargado pola Comisión Europea, onde sinalou que a investigación realizada polo CIAF “non foi independente” e que nela non se abordaron “elementos chave”. Asemade, significou que “a investigación da CIAF foi realizada por un equipo que incluía persoal de organizacións directamente implicadas no accidente” e que a liña ferroviaria do sinistro non cumpría coa normativa de seguridade ferroviaria europea.
As dúbidas sobre as responsabilidades das autoridades españolas no accidente levaron en xullo 2017 a Dirección Xeral de Mobilidade e Transportes da Comisión Europea a reclamar ao CIAF reabrir a investigación e levala a cabo con total independencia. Na mesma dirección, as autoridades comunitarias puxeron no foco a falla de medidas de seguridade nalgúns dos tramos do ferrocarril galego.
A este respecto, en xullo 2013, o propio presidente de Adif, Gonzalo Ferre, chegou a afirmar que “o accidente evitaríase se ese tramo contase co sistema de seguridade ERTMS e a máquina tivese o sistema abordo”. A maiores, o xefe de maquinistas de Ourense, José Ramón Iglesias, xa advertira nun escrito remitido aos seus superiores en 26 de decembro de 2011 do risco da curva de Angrois.
José Blanco e Ana Pastor
Os dous grandes ausentes no procedemento para as vítimas son os antigos ministros de Fomento José Blanco e Ana Pastor. Nese sentido, as vítimas do accidente teñen denunciado que Blanco “asinou e autorizou o cambio de proxecto orixinal, suprimindo o sistema de seguridade no tramo máis perigoso, onde aparece a primeira curva despois dunha longa recta” e acúsano de “enganar toda a cidadanía e a UE” ao informar “a esta última de que a liña contaba co sistema de seguridade propio da alta velocidade en toda a liña”.
A Pastor cúlpana de ser a responsábel da desconexión do sistema de seguridade ERTMS na zona de Angrois e de entorpecer a investigación. En 2016, sendo ministra, remitiu unha carta á comisaria de Transportes da UE para evitar que se fixese público un informe da Axencia Ferroviaria Europea onde se evidencian as responsabilidades das autoridades españolas no sinistro.
Un longo proceso xudicial
En abril do ano pasado, a Audiencia Provincial da Coruña ratificou o feche da instrución por parte do xuíz Andrés Lago Louro, que herdou a causa de Luis Aláez. Lago Louro deu por primeira vez carpetazo a esta investigación, con múltiples atrasos, en outubro de 2015, co maquinista como único imputado.
No medio dunha longa loita das vítimas —que levaron as súas reivindicacións ás rúas e ás institucións comunitarias—, os maxistrados da Audiencia marcaron ao xuíz instrutor outro camiño e en decembro de 2018 volveu fechala xa co maquinista e mais o xefe de seguridade de Adif, Andrés Cortabitarte, como presuntos responsábeis.