Saúde mental, a 'pandemia' esquecida no Sergas

Segundo un informe recente da Fundación Civio, no Estado español hai de media cinco profesionais da psicoloxía no sistema público por cada 100.000 habitantes, unha cifra que dista moito da media da Unión Europea e que se sitúa en 20, o recomendado polas asociacións de psicólogos e psicólogas. Estados como Suecia e Dinamarca superan os 50. Na Galiza, esta problemática é aínda máis aguda. A ratio rolda os 3,5 profesionais por cada 100.000 habitantes, polo que o país se sitúa á cola do Estado español, xunto a Andalucía. "Para ofrecer un servizo minimamente aceptábel deberiamos estar en 12 profesionais por 100.000 habitantes", apunta, en conversa con Nós Diario, o psicólogo clínico na sanidade pública e secretario de Psicoloxía e Saúde do Colexio Oficial de Psicoloxía da Galiza (COPG), Carlos Losada. Porén, a escasa oferta é un indicador inversamente proporcional á demanda destes servizos. A Enquisa Nacional de Saúde de 2017, o estudo máis recente até o momento e cuxos datos tomou como referencia a Xunta para artellar o Plan de saúde mental da Galiza 2020-2024, evidencia unha crúa realidade: a Galiza é o segundo territorio, despois de Asturias, cunha maior prevalencia de enfermidades mentais, en especial a ansiedade (12,9% da poboación) e a depresión (10,3%). A nivel xeral, 16,2% das e dos galegos foi diagnosticado dun problema de saúde mental nos doce meses anteriores ao momento da enquisa. Os efectos da pandemia A crise sanitaria derivada da Covid-19 ten agravado esta situación no último ano. A Organización Mundial da Saúde (OMS) alertou do inzamento de problemas de saúde mental no conxunto da cidadanía, máis especialmente nas anciás e anciáns, na mocidade, no persoal sanitario de primeira liña e nas persoas que perderon un ser querido. O organismo calcula que unha de cada cinco persoas padecerá un trastorno de saúde mental pola pandemia. "Unha persoa pode sufrir unha crise por circunstancias vitais e non desenvolver ningún problema mental mentres está en tensión, mais si co paso do tempo, un ou dous anos despois. A causa non ten por que ser recente", argumenta Losada. "É inviábel facer un traballo digno cos recursos actuais", alertan os psicólogos Este previsíbel aumento da demanda sitúa o sistema público ao límite: "Xa era difícil atender toda a demanda antes da pandemia, coas consultas saturadas, e agora o problema agudizouse", expón Laura Pérez, profesional do Servizo Galego de Saúde (Sergas) e membro da Asociación de Psicólogas e Psicólogos Clínicos do Sergas. A falta de recursos humanos non é a única eiva da atención psicolóxica pública. Segundo os datos ofrecidos polo Sergas, no segundo semestre de 2020 o tempo medio de agarda para acceder á primeira consulta foi de 34,8 días. Con todo, o dato reflicte no seu conxunto as especialidades de psiquiatría e psicoloxía, xa que a Xunta non ofrece por separado esta información. "En función da área sanitaria, oscila entre os tres e os seis meses", afirma Losada. Aliás, o intervalo entre a primeira e a segunda consulta é, por termo medio, de dous meses, e pode chegar aos cinco nas áreas con maiores carencias. "É inviábel facer un traballo digno coa persoa doente desta forma. Os tratamentos funcionan por doses; se para resolver un problema precisas doce sesións, facéndoas semanais rematarás en tres meses, mais, se as espacias mensualmente, tardarás un ano", sostén o psicólogo do COPG. A privada, unha opción inaccesíbel para moitas Ante a saturación do sistema público, moitas persoas vense obrigadas a acudir a consultas privadas. "Hai doentes que non chegan a ser atendidos no Sergas, porque, cando estás moi mal e non tes alternativa, ou vas á privada ou inicias un tratamento farmacolóxico", lamenta Pérez. O tempo de agarda medio para a primeira consulta oscila entre tres e seis meses Non é por falta de profesionalidade, xa que as e os psicólogos do Sergas están, asegura Losada, "moi ben valorados fóra da Galiza". "O ideal sería que ir á privada fose unha elección libre, non condicionada pola falta de recursos públicos", sostén, e engade que a atención psicolóxica universal é "un dereito recollido no Sistema Nacional de Saúde". Esta non é unha solución accesíbel para toda a cidadanía, xa que o mesmo informe de Civio destaca que, con base no salario mínimo interprofesional, unha hora de consulta psicolóxica equivale ao salario recadado en nove horas de traballo. Un Plan de saúde mental "pouco ambicioso" En xuño de 2020 o Goberno galego presentou o Plan de saúde mental para os próximos catro anos, unha proposta da que ficou excluída a Asociación de Psicólogos Clínicos do Sergas e que as persoas expertas tildan de "pouco ambicioso". O propio documento recoñece como unha das principais eivas do sistema a falta de profesionais, as longas listaxes de agarda, a distribución desigual dos recursos e a escasa coordinación entre servizos. A Xunta comprometeuse a convocar 45 novas prazas de psicoloxía clínica neste período. Polo de agora incorporouse unha vintena de profesionais, mais en réxime temporal. "O problema é que un paciente non pode estar a cambiar de psicólogo cada semana", di Carlos Losada, quen salienta que nos últimos 20 anos apenas se reforzou o servizo: "Nos anos 90 prevíanse máis contratacións que as que vén de anunciar o Goberno", afirma. Por outra banda, tanto Losada coma Pérez sinalan a "supeditación" da súa especialidade á psiquiatría, o que os priva de "calquera poder de decisión" ante as xerencias. "Alén diso, limita moito a coordinación que deberiamos ter coa Atención Primaria", culmina o psicólogo. O plan do Goberno galego concrétase en 98 proxectos e conta cun investimento de 83 millóns ao longo dos catro anos. Unha cantidade da que alerta a oposición, ao entender que nace "sen fondos", pois non se reflicten no orzamento da Xunta da Galiza para 2021. A Galiza, líder en prescrición de fármacos Segundo a Enquisa Nacional de Saúde de 2017, a Galiza é o territorio do Estado que receita máis fármacos tranquilizantes para paliar a ansiedade ou conciliar o sono. Así, segundo o devandito estudo, 16,7% das e dos galegos enquisados consumira este tipo de medicamentos nas dúas semanas anteriores ao momento en que responderon. No tocante á prescrición de psicofármacos contra a depresión, Galiza ocupa o segundo posto cunha prevalencia de 9,6% no conxunto da poboación, só superado por Asturias, cun punto porcentual máis. Disgregando por sexo, en ambos os casos as mulleres galegas consomen o dobre de fármacos que os homes. "Cando acodes á Atención Primaria, o doutor ou doutora precisa ofrecer solucións rápidas para os teus problemas, e aínda que pretenda derivarte a unha terapia psicolóxica porque considere que é o máis axeitado, sabe que deberás agardar pola primeira consulta tres ou catro meses. Polo tanto, receitarache fármacos", explica a psicóloga clínica do Sergas Laura Pérez. Normalmente, afirma, a prescrición de medicamentos vai acompañada dunha cita de atención psicolóxica, mais, por mor das "longas" listaxes de agarda, moitas persoas desisten finalmente de se someter a esta terapia e manteñen a medicación. "Se consegues chegar á primeira consulta cun psicólogo ou psicóloga, afortunada ti", sentencia. Neste senso, Pérez salienta que nas unidades sanitarias onde menos profesionais hai dispoñíbeis moitas veces é o persoal de psiquiatría o encargado de decidir "se este ou outro paciente é derivado ou non a unha consulta psicolóxica", malia que este modo de proceder, advirte, "non é legal".