O medo e a culpa

Nestes días estou a colaborar nun deses cursos de formación inicial en Igualdade para o profesorado en prácticas, aprobado no Decreto 70/2017, sendo un caso único esta formación dentro do Estado español. Nalgún dos textos cos que contamos neste curso para profundar nos diferentes tipos de violencia de xénero e as súas causas, lin a información, coñecida pero aterradora, apuntan que os datos rexistrados sobre a violencia contra as mulleres, sendo moi graves, non dan conta da magnitude real do problema principalmente por dúas razóns: A maioría das situacións de violencia de xénero non se computan. Só se rexistran oficialmente como tales as producidas en contextos de parellas e ex parellas, conforme a lexislación vixente. Quedan fóra todas as vítimas de autor descoñecido e de autor sen relación coa vítima, as vítimas da prostitución e da trata, ou as vítimas dunha agresión acontecida no círculo de proximidade (amizades, familia) da muller. Vergoña e temor Na maioría dos casos non existe denuncia, polo que non chegan ao coñecemento das autoridades policiais e xudiciais e non transcenden á opinión pública. Segundo o portal de estatística da Delegación do Goberno central para a Violencia de Xénero, en máis da metade dos casos de morte non houbo denuncia previa. Asemade, estas situacións tardan en se visibilizar canto maior é a idade da vítima e o tempo de convivencia. — As mulleres vítimas de violencia de xénero tardan unha media de sete anos e dous meses en verbalizar esa violencia, segundo cifras do Ministerio En Galicia, segundo cifras do Ministerio da Presidencia (2019), as mulleres vítimas de violencia de xénero tardan unha media de sete anos e dous meses en verbalizar esa violencia. As razóns que se alegan son de distinto tipo: medo á reacción do agresor (50%), crer que o podía resolver soa (45%), non se recoñecer como vítima (36%), sentirse culpable e responsable da situación (32%), pena cara ao agresor (29%), falta de recursos económicos (28%), vergoña (28%), pensar que non ía ser quen de saír adiante (23%), non saber como pedir axuda (21%), medo ao procedemento xudicial (19%), falta de apoio familiar e social (18%), medo á familia (16%), crer que non a poderían axudar (15%), pensar que non a ían crer (13%), medo á reacción dos fillos ou fillas (11%). O medo e a culpa como principais razóns dese silencio. Lembrei entón o traballo da psicóloga arxentina Florencia Elisa Farías El sentimiento de culpa en mujeres víctimas de maltrato, onde comenta que os roles de xénero explican esta situación. A sociedade occidental é androcentrista e patriarcal, e fai do masculino un valor universal positivo. O xénero, como construción cultural que se crea na sociedade a partir das diferenzas biolóxicas, conforma aptitudes, roles sociais e actitudes diferenciadas para homes e mulleres. Ademais, as persoas desde o comezo da súa vida van incorporando por socialización e identificación os valores asignados a un e ao outro xénero e conformando unha conciencia moral e unha forma de posicionarse ante o outro. Así o sometemento das mulleres vítimas de violencia pode ser explicado polos mandatos de xénero: hai que aguantar o que sexa e soster un amor eterno, por dependencia emocional, por sobrevaloración do home, por non desagradar ao contorno familiar e por sentirse culpable. Maltrato psicolóxico Que papel xoga a culpa para manter este tipo de relación? Por que un golpe pode chegar a ser considerado un signo de amor? Como é posible consentir que os fillos e fillas presencien escenas de violencia, de humillación? Porqué non os denuncian e fantasean cunha mudanza que nunca chega? É preciso coñecer as determinacións inconscientes que atrapan á muller, unha e outra vez, nunha dependencia amorosa acompañada de maltrato: ela, se ben é vítima da violencia do home, é, posiblemente, tamén vítima da súa propia posición subxectiva. O maltrato psicolóxico consiste na anulación da identidade da vítima a través da humillación e a culpabilización sistemática, reiterada, permanente. Esta estratexia destrutiva consiste en convencela de que todos os problemas cotiás son pola súa culpa. A muller, ao situarse como obxecto do desexo masculino, vólvese máis dependente dos sinais de amor da súa parella. A desaparición do amor ten un efecto depresivo que lle fai crer que perde parte de si mesma e que "xa non é nada". A muller maltratada nega a súa subxectividade para adaptarse ás demandas da parella e considera que a dependencia dun home maltratador pode ser máis tolerable que o baleiro interior tras a separación. Esa dependencia patolóxica estaría vinculada co sentimento de ser necesaria e imprescindible para el: xuntos por amor, aínda que sexa doloroso.