As nosas extraordinarias aves comúns: píllara das dunas

Silverio Cerradelo Gómez sinala na publicación Os nomes galegos das aves que voces como píllara, pilro, pirlo ou píldora, teñen orixe onomatopeica polos chíos que realizan como pirr, chirr-ip ou triir, entre outros. Por outra parte, alexandrinus do nome científico, fai referencia á zona de Alexandría, na desembocadura do río Nilo, xa que alí foi onde se describiron os primeiros exemplares da especie. Distribución A palabra para resumir a distribución da píllara das dunas é cosmopolita. A súa casa é o mundo: Europa, África, Asia e parte de América do Norte e do Sur. Na súa ampla ocupación recoñécense varias subespecies, sendo alexandrinus a presente en Eurasia e norte de África. Na Península Ibérica ocupa o litoral mediterráneo e tamén o atlántico, Andalucía, Portugal e Galiza, onde ten o límite norte de distribución peninsular. Hainas tamén en varias localidades do interior da península (Andalucía e Estremadura). Na Galiza ocupa lugares da costa localizados nos que cría ou pasa o inverno en bandos ás veces numerosos. Movementos Aínda que ten presenza na Galiza durante todo o ano, considérase unha ave migratoria parcial, xa que só se despraza unha parte da poboación reprodutora, algo que contrasta coas doutras partes da península Ibérica onde é unha migrante estrita. O seguimento de aves aneladas dos proxectos que se están a realizar permitiu coñecer que aves que se marcaron no noso país voaron cara a diferentes localidades do litoral portugués. María Vidal e Suso Domínguez, da USC, e redactores do Plan de conservación da píllara das dunas, estiman en 40% os efectivos que marchan cara aos areais do país veciño. Así mesmo, durante o paso post-nupcial pódense observar exemplares na costa galega camiño das súas zonas de invernada procedentes de diferentes países europeos como Francia, Países Baixos, Inglaterra ou Alemaña. No inverno, as píllaras das dunas teñen un comportamento gregario e concéntranse en varias localidades da costa galega que, ás veces, non cadran cos seus lugares de cría. Pódese observalas alimentándose con outras aves limícolas e durante os períodos de descanso agóchanse en depresións naturais da area creadas polo vento ou mesmo nos ocos deixados pola pegada de calquera paseante. Como recoñecelas? É unha ave limícola de pequeno tamaño, duns 15 a 17 centímetros, de carácter nervioso. Existe dimorfismo sexual, especialmente marcado durante a época de reprodución: O macho ten patas, peteiro e raia ocular de cor negra e outra na testa, a modo dunha viseira. O peteiro é curto e recto. As partes superiores son de cor castaña clara, o píleo é cincento, pero vira a roxo na caluga, e o colar que non se pecha por diante é de cor negra. A femia ten cores máis apagadas e fáltalle o colar e carece tamén da mancha da testa negra e da vermella. Os exemplares inmaturos son máis apagados e semellantes ás femias. Voz Ten varias voces, habitualmente emite un pirr ou píorrrr curto e potente e durante a época reprodutora a chamada consiste nun krruuui-krruuui seco con variacións, que pode rematar nun ki-ki-ki apurado. Onde atopalas? En moitas ocasións os nomes científicos e tamén os vernáculos das aves dannos pistas dalgunha das súas características morfolóxicas, do seu canto ou do hábitat no que se desenvolve a súa vida cotiá. No caso da píllara das dunas parece bastante obvio onde o teremos que buscar se queremos ir á súa procura. Para atopalas teremos que achegarnos a praias e dunas moi localizadas como A Lanzada, Carnota ou Baldaio por citar tres lugares. Alí podemos observalas alimentándose durante a marea baixa na praia ou tamén nas lagoas litorais. En Portugal son habituais ademais en salinas, arrozais e algunhas beiras de encoros. Alimentación A súa alimentación está baseada en todo tipo de invertebrados, crustáceos, moluscos e poliquetos. Gran parte do seu alimento atópase nas moreas das algas que se van acumulando nas praias polo que mantelas nos areais é vital para a especie. As algas son vida. A diferenza doutras limícolas que capturan as súas presas mediante o tacto, as píllaras teñen detección visual, e o seu método para atrapalas é correr cara a elas, capturalas e novamente parar para volver espreitar e cazar, método este coñecido como pausa-carreira. Reprodución Reprodúcense desde finais de marzo até xullo, e xa cara a finais de febreiro pódense observar parellas nos seus territorios de cría. En agosto aínda hai algúns niños activos na costa galega e no norte de Portugal. A temporada alta de reprodución é nos meses de maio e xuño, que lamentabelmente (non tería que ser así) cadra xusto cando nós, os animais bípedos, acudimos en masa ás praias para quitarmos a friaxe do inverno. Aínda así, pode haber variacións nas primeiras postas, sempre en función da meteoroloxía, podendo atrasarse se as condicións son malas e adiantarse se son boas. Nidifica en areais con pouca ou nula vexetación pero gusta dos restos da arribazón. O niño é realmente unha pequena depresión no chan que pode ter algún obxecto nas súas beiras como cunchas, restos vexetais ou un chisqueiro que trouxo a marea. Os ovos van directamente sobre a area. Son crípticos de cor parda cincenta apencados de negro case sempre no extremo máis ancho. Habitualmente a posta consiste en tres ovos que son incubados durante 24 a 27 días por ambos os proxenitores, facendo habitualmente a femia a quenda de día e o macho o horario de noite. Os polos son nidífugos, o que quere dicir que abandonan o niño ao pouco de nacer. Desde ese momento xa se moven e alimentan por eles mesmos, pero sempre baixo a atención e coidados dos proxenitores. Ao mes de abandonar o niño xa poden voar. No caso de perder a posta, algo que non é estraño, poden facer unha de substitución e cando menos poden facer unha segunda rolada. A perda de postas pode deberse a sucesos meteorolóxicos, a depredación por cans e fauna salvaxe, como corvos ou raposas, e tamén por perturbacións humanas. Depredadores e ameazas da píllara das dunas Os corvos poden depredar sobre os niños, e lagarteiros sobre os polos, tamén os cánidos, ben sexan salvaxes como as raposas ou cans domésticos poden acadar coas niñadas. A píllara das dunas está incluída no Libro Rojo de las aves de España na categoría de 'Vulnerábel' e aparece considerado como 'De interese especial' no Catálogo Estatal de Especies Amenazadas. Na Galiza recóllese no Decreto 88/2007 de 19 de abril que desenvolveu o Catálogo Galego de Especies Ameazadas (CGEA), como 'Vulnerábel', o que obriga a levar adiante Plans de Conservación (art. 15). Na devandita lei faise referencia á necesidade do Plan de conservación por ser a poboación galega a única existente en todo o sector cántabro-atlántico. Dúas píllaras máis As limícolas son aves que habitualmente viven perto da auga en areais ou lugares lamacentos. Na Galiza podemos atopar un bo número de especies, nomeadamente nos meses de inverno. Imos presentar brevemente outras dúas píllaras que teñen un aspecto semellante á nosa protagonista. Píllara pequena (Charadrius dubius) Estival, vén ao país para criar. Macho e femia son semellantes e parecidas ás píllaras das dunas pero o colar é completo e teñen un anel ocular de cor amarela. Habita na beira de encoros, illotes de ríos ou beiras destes que teñan pouca vexetación e o chan con pedras e area na que poñen os ovos nunha pequena depresión. Píllara grande (Charadrius hiaticula) A máis grande das tres, uns 17 a 20 centímetros, semellante á píllara pequena pero de maior tamaño, sen o anel ocular e coas patas e peteiro de cor amarela aínda que este último cunha mancha negra no extremo. Ten un anteface negro cunha mancha branca na fronte. Habita fundamentalmente en praias e dunas onde se poden xuntar coas píllaras das dunas. Durante os pasos pódense observar tamén en zonas húmidas do interior do país. Outra verdade incómoda No ano 2005 Al Gore presentou a película documental Unha verdade incómoda, unha chamada de atención para os Gobernos e a sociedade diante da problemática do cambio climático e as consecuencias que este podería ter para a vida do planeta Terra. A mediados de 2021, Alex Lees escribía un artigo na revista Birdwach, quizais non tan mediático pero igual de real e certeiro. No texto, o autor abordaba unha cuestión espiñenta como é a presenza dos cans nas praias, nomeadamente naquelas nas que crían ou pasan o inverno aves entre as que ten presenza a píllara das dunas. Lees sinala o incremento de cans durante a pandemia de até dous millóns no seu país, que se viñan sumar aos dez millóns que xa había e as consecuencias que o feito de sacalos a pasear, con e sen correa, pode implicar para a fauna dos espazos naturais protexidos. Alude na súa publicación á disonancia entre a percepción que teñen as persoas que teñen mascotas e o dano real que a práctica de sacalos a pasear ten no medio natural, discrepancia que segundo el apunta, débese ao impacto "subletal" que implican estas saídas. Certamente na maioría dos casos, os cans ou cadelas, non matan ningunha ave, pero a súa presenza reiterada causa unha perturbación no medio que provoca cambios no comportamento das aves. Ante un cánido doméstico, as píllaras por exemplo terán "comportamentos antidepredadores", como sinala Lees, quedándose inmóbiles, agochándose ou fuxindo. Conduta esta que leva a deixar de alimentarse ou escapar xerando estrés nas aves. As perturbacións diarias e continuadas teñen unha consecuencia: Non a morte dos animais, pero si a perda de calidade do seu hábitat, que pode levar a que finalmente abandonen o lugar, probabelmente para outro menos idóneo e con menos recursos alimenticios, e ocasionando tamén unha perda de biodiversidade do espazo. Suceso este moi comentado entre todas aquelas persoas que temos por costume saír observar aves no tempo libre e de plena actualidade no noso país. País que, non esquezamos, ten a rede de conservación do seu patrimonio natural máis raquítica do Estado español, apenas un 12%. Dato este tamén importante. Ao que se suma unha Administración inoperante que non é quen de velar polo que debería conservar. En verdade non somos quen de estabelecer uns poucos espazos nos que o noso patrimonio natural poida vivir en tranquilidade? Nun país con 1.700 quilómetros de costa? Dous apuntamentos máis. Alex Lees fai referencia a un estudo australiano que constatou que pasear cans polo bosque reduciu 35% a biodiversidade de aves e 41% a súa abundancia. Aliás, comparando as respostas que presentaban os mazaricos euroasiáticos ante a presenza de tres elementos: vehículos, persoa e persoa con can, sendo esta última a que provocaba respostas máis extremas nas aves xa a unha distancia de 500 metros. Porén, o autor non queda nos datos ou no laio pola situación e fai unha serie de achegas que van na liña que moitas persoas levamos demandando aquí tamén. Primeiramente, que as Administracións tomen en serio esta cuestión, e se lles conceda aos espazos naturais protexidos a súa función para a conservación do patrimonio e non sexan lugares cun mero uso recreativo. Tamén comenta que se sinalen axeitadamente aqueles lugares nos que non se poder ir cos cans e quizais unha ben interesante: Ante a incapacidade das Administracións, apunta que as propias persoas que teñen cans e son conscientes do problema, colaboren difundindo esta problemática para así mudar comportamentos que, en última instancia, será o que axude a mudar a situación.