Miras, ou o odiado auguista

Fuxindo da “alta meseta castelá”, non sabemos por que, nin de que, Leopoldo, un bo mozo médico, chega ao Carballiño para facer que toma “as augas” e coa pretensión, única, de “airearse”. É o prefecto representante daquela xeración “tallada en verde” que ollou, na nenez, instaurar a ditadura; na mocidade “a eclosión republicana”, ata militou nalgún partido do que discrepaba en todo e apañando un chisco aquí e outro acolá e fincado no seu “montaraz hispanismo”, coidou elaborar unha doutrina orixinal. Despois “como un nubeiro que veu de improviso”, viuse mesturado no “Movemento” que rematou a vida “polifacética” e aquel seu pensamento inédito ficou metido “nun molde” e estrangulado na súa “psicoloxía libérrima”. Os que van a unha guerra volven vellos. No verán de 1943, Leopoldo ten 30 anos. Todo para el é superficial, agás algún pracer literario. Non sabe se está vivo ou se é só unha “reminiscencia” do pasado. Pretende metamorfosearse en “auguista”, en “airista”, en “veraneante” de rabaño, para ver se cambiando de indumentaria lle cambia a alma desgarrada, abúlica, propia dos ideais frustrados, non dos fracasados. Entre o hotel e o balneario, irá batendo cuns cantos, poucos, personaxes que virarán a indolencia en traxedia: o sátiro, de cara lasciva e maliciosa mirada, sempre explorando encantos intuídos; as ninfas, unha delas case unha nena; os que partillan mesa en xantar e ceas de hotel; mamás auguistas ocupadas en reprender a fillas esmirradas; o contrabandista estrela das novas elites sociais; o estrafalario con ansias de aplausos... É esta unha síntese apurada dunha novela perseguida, castigada e maltratada tanto como o seu autor. Trátase de El aguista. Tiña Aurelio Miras Azor 38 anos cando a publicou. Era mestre, licenciado en Filosofía, avogado de prestixio, políglota e culto. Medrara ao pé de muíños manchegos e dende eles achegouse a esta terra que “despreza o océano e acocha a ría” para exercer de mestre nas terras dezás. A boa situación económica dunha familia de longa tradición no maxisterio, permitiulle continuar os estudos de Filosofía e Dereito, e pagarlle a un substituto para conservar a praza. Ata que o azorrou aquel “torrente” dos tempos, que deixou a súa xeración sen corazón. A enxurrada vestiuno de verde e arrastrouno polos campos de batalla. Nun deles foise quedando... quedando..., ata que os republicanos o prenderon. Puido así abrazar ao pai e aos irmáns e convivir con eles uns meses. Cando o exército da súa familia ficou derrotado, presentouse ante os sublevados como prisioneiro; deixárono regresar á escola e superar o pertinente proceso depurativo. Zafara. Non tivo tanta sorte a súa familia. A reacción irada contra Miras A vida transitou ata asentarse no Carballiño. Naquel, non exclusivo, insulso ambiente, refuxiouse na literatura. Equivocouse; podería facelo, pero se fose en segredo. Ocorréuselle publicar a súa novela e provocou a irada reacción das novas elites ofendidas polo seu retrato do auguista. Reuniuse a directiva do chic “Sporting Club”, levantaron acta considerando a novela unha indecencia, solicitáronlle ao autor o abandono da vila e demandaron do concello responsabilidades. O alcalde considerou tan grave o “desagrado e descontento” dos veciños que ata poderían producirse “alteracións da orde pública”. A corporación municipal reuniuse en pleno e por unanimidade forzada considerou o romance un agravio contra a “dignísima colonia forasteira” e acordou trasladar a súa resolución ao gobernador. Os angueiras do auguista Leopoldo armaron unha boa lea: pasquíns pola rúa, ruxe-ruxe constantes, ameazas ocultas ou manifestas, frases inxuriosas, maledicencias sobre a súa capacidade profesional, rimas... O tempo foi acougando as cousas. Don Aurelio tomou a chacota aquela efervescencia paifoca de orgullo vilego e resistiu entre os ollares atravesados, daqueles “orgullosos” que pensaban que na novela se falaba deles. Pero unha mañá do verán de 1954 bateron con firmeza na porta da casa. Era a Garda Civil. Viñan prendelo por mor de certas denuncias. Pánico! Todos arrimaron o ombreiro; a familia da muller, conservadora e economicamente máis que acomodada; os amigos, algúns deles castigados polo franquismo. Aos poucos días recuperou a liberdade. As denuncias procedían do Campo de Criptana, pero sen dubida as ofendidas entroidadas de catro anos antes prepararan o camiño para esta humillación. Tras a visita de Eva Perón (1947) e os Pactos de Madrid (1953) o réxime puxérase farruco. Cumpría deixar correr o aire e preparar papeis. Advertíronlle que non solicitase o pasaporte como mestre, nin como avogado, e moito menos como filósofo. Como tiña unha granxa de polos, figurou como “avicultor”. O 17 de decembro de 1954, concedéronlle o “pase de fronteira”. Dez días máis tarde deixaba atrás as luces de Vigo; a fin de ano pasouno vendo medrar o “ancho mar amargo”. Durante uns meses dirixiu un colexio en Caracas. En outubro dese mesmo ano e no mesmo porto, estampáronlle o selo de regreso. Medio século tardou o Carballiño en desculparse con don Aurelio. Mais o mal xa estaba feito. Perdeuse unha boa novela, mesmo sorprendente para o seu tempo, e estragouse un escritor que só foi quen de se recuperar para darlle forma literaria as narracións orais dezás sobre Pepa Loba.