Unha especialidade que a Xunta mantén en coiros: Agardar un ano para unha cita en saúde mental

As doenzas mentais disparáronse desde o comezo da pandemia. A este respecto, a Organización Mundial da Saúde (OMS) sinala nun informe publicado en outubro de 2020 que “a Covid-19 está a provocar un incremento da demanda de servizos de saúde mental. O dó, o illamento, a perda de ingresos e o medo están a xerar ou agravar trastornos de saúde mental. Moitas persoas aumentaron o seu consumo de alcol ou drogas e sofren crecentes problemas de insomnio e ansiedade. Doutra banda, a mesma Covid-19 pode traer consigo complicacións neurolóxicas e mentais, como estados delirantes, axitación ou accidentes cerebrovasculares”. O illamento social, o temor ao contaxio, a incerteza, a angustia financeira ou o medo están a minar a saúde mental de moitas persoas. Os diversos estudos publicados alertan dun importante incremento dos casos de ansiedade, depresión e tensión postraumática. Neste sentido, nunha investigación de referencia dirixida pola profesora da Universidade de Otawa Jude Mary Cénat e publicada na revista especializada Psychiatry Research, afírmase que “a prevalencia do insomnio foi de 24%, a do trastorno por tensión postraumática chegou a 22%, a da depresión situouse en 16% e a da ansiedade a 15%”. Na mesma liña, destaca que o trastorno por tensión postraumática, a ansiedade e a depresión foron, respectivamente, “cinco, catro e tres veces máis frecuentes en comparación co que habitualmente reporta a OMS”. As patoloxías da Covid O psiquiatra da unidade de saúde mental da área sanitaria de Ourense David Simón afirma, en declaracións a Nós Diario, que “desde o momento que se comezou a falar da Covid-19 empezaron a facerse estudos sobre o seu impacto e xa se adiantaron algúns dos problemas que se testaron nos últimos tempos”. “Desde outono de 2020 vénse observando un aumento das patoloxías no segmento infantil e xuvenil, no público adolescente fundamentalmente, cun destaque dos trastornos de conduta alimentaria, autolesións, intento de suicidios e aumentos dos ingresos en planta de psiquiatría”, informa Simón, quen apunta como posíbel explicación “os problemas derivados da ausencia de socialización como consecuencia do confinamento”. O psicólogo do Servizo Galego de Saúde (Sergas) e membro do Movemento Galego da Saúde Mental José Berdullas destaca, en conversa con Nós Diario, que “os problemas de saúde mental que estamos detectando están relacionados, fundamentalmente, coa tipoloxía depresiva e de ansiedade”. “Todos estamos afectados pola situación que estamos vivindo é isto xa é algo moi mantido no tempo. Nos primeiros meses a resposta foi exemplar pero agora estamos esgotados e iso pasa factura aos colectivos vulnerábeis que xa tiñan problemas previos e aos novos colectivos. As persoas maiores e os adolescentes van ser os máis afectados”, prevé. As consecuencias da falla de persoal déixanse notar nas listas de espera e na calidade asistencial O psiquiatra xubilado e ex subdirector xeral de Saúde Mental da Xunta da Galiza entre 2005 e 2009, Víctor Pedreira, considera urxente pór en marcha “un plan de loita contra a Covid-19 na saúde mental”. “É necesario definir un plan de apoio terapéutico para aqueles sanitarios que teñen enfrontado en primeira liña a pandemia porque contamos con estudos que nos indican o impacto que lle ten producido. A maiores debe incluír medidas de apoio para os superviventes da Covid, moi particularmente para aquelas persoas que teñen pasado polas UCI e que cuxa afectación en termos de saúde é moi elevada. E por último, hai que aprobar propostas para aquela xente que ten sufrido a perda de familiares”, expón. Galiza, á cola do Estado “A pandemia colleu os servizos sanitarios de saúde mental nunha situación xa moi delicada, despois dunha crise económica que tivo un impacto moi importante na saúde mental das persoas e que deteriorou o sistema sanitario. Sabiamos que estaba mal pero non pensabamos que estaba tan mal”, sinala Pedreira, mentres lembra que “os datos do Observatorio de Saúde Mental da Asociación Española de Neuropsiquiatría- Profesionais da Saúde Mental demostran que a Galiza ten as ratios máis baixas de profesionais de saúde mental de todo o Estado. Así, no seu último informe, de 2016, sinálase que a Galiza ten 2,3 psiquiatras por cada 100.000 habitantes e 0,8 enfermeiros por cada 100.000 habitantes, co que se sitúa á cola do Estado”. As ratios de psicólogos e psicólogas clínicas na Galiza son tamén os máis baixos do Estado. “A situación previa á pandemia xa era desastrosa”, afirma Berdullas, quen lembra que “na Galiza os psicólogos clínicos non chegamos a 100, cando nas recomendacións da comisión asesora de 1997 sinalan que se precisan 175 para prestar unha atención axeitada. Ademais naquel momento a atención psicolóxica non era tan demandada, polo que as 135 prazas recollidas no Plan galego de saúde mental de 2020 seguen a ser moi escasas”. Nesta liña, destaca que “estamos á cola do Estado en número de psicólogos clínicos, con 3,5 profesionais por cada 100.000 habitantes, fronte a 5,7 por 100.000 da media estatal e moi lonxe de 18 por 100.000 da Unión Europea”. As consecuencias da falla de persoal déixanse notar nas listas de agarda e na calidade asistencial. A este respecto, Berdullas alerta que “desde que se pide unha primeira cita até que ten lugar a primeira consulta adoitan transcorrer entre tres meses e un ano, co que isto implica para persoas con patoloxías de depresión, riscos de suicidio ou un neno sen problemas previos”. Ao tempo, critica que “a secuencia das terapias é de tres meses, unha auténtica vergoña que provoca que os doentes non poidan ser ben atendidos e que xera unha gran frustración nos profesionais, porque sabemos que nesas condicións non podemos atender ben a xente”. “O dereito a recibir un tratamento psicolóxico axeitado na sanidade pública non é real”, conclúe Berdullas. As doenzas mentais colapsan a Atención Primaria A situación da saúde mental en Atención Primaria preocupa de maneira particular. A isto contribúe que un terzo das consultas atendidas pola Medicina Familiar están ligadas a esta patoloxía e a falla de medios para responder diante da situación é evidente. Víctor Pedreira demanda reforzar a Atención Primaria e mellorar a súa coordinación coa especializada. “Moitos dos problemas que se ven en Primaria están asociados coa saúde mental e a derivación de todos os casos aos especialistas acaba colapsando o sistema. Hai que ofrecer equipos de enlace completos con persoal diverso, non só con psiquiatras senón tamén con psicólogos clínicos e persoal de enfermaría, que operen como un órgano intermedio entre a primeira liña formada pola Atención Primaria e a terceira onde se atopa a Especializada”, explica. José Berdullas considera que “os médicos de familia son xente moi capaz e comprometida cos doentes e cando un deles chega cunha patoloxía, tentan resolver, respondendo en moitos casos con farmacoloxía”. “Desenvolver un sistema de detención psicolóxica en Atención Primaria pode evitar que unha patoloxía leve se cronifique, coas consecuencias positivas para a vida do suxeito, do seu círculo familiar e tamén para a propia economía do sistema sanitario”, engade. David Simón tamén considera urxente “mellorar a relación entre saúde mental e Atención Primaria”. Na mesma liña, reclama “unha aposta pola área de hospitalización infantil e xuvenil que estaba creada e que é necesario reforzar. Ao tempo, cómpre avanzar na hospitalización a domicilio en materia psiquiátrica co fin de evitar o ingreso en fase aguda e pór en marcha unidades de sostemento en domicilio para doentes crónicos, e con iso evitar ingresos”.