Coidar o comercio para coidar a cidade

No pasado mes de febreiro, a Xunta anunciou que modificará as Normas de habitabilidade de vivendas para facilitar o uso residencial de baixos comerciais sen actividade. Trátase dunha iniciativa preocupante polo impacto negativo que pode ter no funcionamento da cidade. Os barrios deben ter usos diversos e o pequeno comercio ocupa un lugar moi destacado entre eles. Garante o abastecemento da veciñanza sen necesidade de grandes desprazamentos, contribúe á vitalidade e seguridade das rúas e prazas, proporciona espazos de socialización e favorece o dinamismo da economía local. Por iso, o problema dos baixos desocupados non se debe afrontar renunciando ao seu uso comercial e reducindo o espazo dispoñible para a apertura de novas tendas e outros negocios no futuro. Cómpre evitar máis centros comerciais nas periferias urbanas, pois absorben demanda do comercio de proximidade Non é necesario, nun país con milleiros de vivendas baleiras e centros históricos despoboados, mudar o uso de locais comerciais para ampliar a oferta residencial, nin se abordan así as causas da proliferación de baixos pechados nos nosos barrios. Entre outras cousas, o que cómpre é evitar a aparición de máis hipermercados, centros comerciais e outras grandes superficies nas periferias urbanas, pois absorben demanda do comercio de proximidade, incrementan a dependencia do coche e contribúen á desaparición de negocios pequenos que non poden competir coas grandes distribuidoras. Coidar o comercio de proximidade é incompatible con desprazar cada vez máis a oferta comercial cara a fóra da cidade. Os parques industriais e empresariais deberían reservarse para actividades que non se poden situar noutro lugar porque son incompatibles co uso residencial, pero neles abundan os establecementos de venda ao retallo de alimentos e outros artigos de primeira necesidade. No planeamento urbanístico está parte do problema e nel está tamén parte da solución. Nunha sentenza do 30 de xaneiro de 2018 relativa á normativa municipal que regula a implantación de actividades comerciais na cidade neerlandesa de Appingedam, o Tribunal de Xustiza da Unión Europea determinou que a introdución de restricións territoriais no mercado a través do planeamento urbanístico co fin de protexer a vitalidade da cidade e evitar a proliferación de locais baleiros é compatible coa Directiva 2006/123/CE, que regula o comercio de bens e servizos na Unión Europea. O comercio nos espazos turistificados Nos espazos urbanos que concentran grandes fluxos turísticos, a substitución de establecementos que proporcionan bens e servizos á poboación local por novos negocios orientados aos visitantes ameaza a función residencial da cidade. Nestes casos, o coidado do comercio de proximidade esixe a declaración de áreas saturadas onde non se autorice a apertura ou ampliación de tendas de souvenirs e se consideren as existentes como usos desconformes suxeitos ao cumprimento de normas específicas que mitiguen o seu impacto negativo. En 2008, o Ajuntament de Barcelona aprobou un plan especial que prohibiu a apertura de novas tendas de recordos no distrito de Ciutat Vella, nas inmediacións da Sagrada Familia e do Parc Güell e nas contornas dos bens culturais de interese nacional. En Santiago de Compostela, a normativa urbanística do Plan Xeral de Ordenación Municipal determina que, cando nunha determinada zona se detecte que a oferta de comercio de proximidade que sostén a función residencial da cidade "resulta insuficiente ou está ameazada", esta área poderá ser obxecto dun plan de usos ou dunha ordenanza específica que estableza "as medidas precisas para asegurar a preservación e recuperación dos valores que deban protexerse e impoñer as limitacións e prohibicións que se consideren necesarias para manter o equilibrio do medio urbano [...]". En maio de 2018, o peche definitivo do Dubrés —un dos poucos ultramarinos que quedaban na zona vella compostelá— deixou vacante o baixo do número 8 da rúa da Acibecharía, que conecta as prazas de Cervantes e da Inmaculada. Uns meses despois, a apertura no seu lugar dunha nova tenda de souvenirs significou un paso máis na turistificación dunha zona onde xa predominaban as tendas de recordos similares aos que se atopan en calquera outro destino turístico. Este tipo de comercio concéntrase nas zonas máis demandadas polos visitantes, creando o paradoxo de seren os espazos de maior interese histórico, artístico e cultural os máis afectados pola banalización e homoxeneización da oferta comercial e os máis degradados pola sobreexposición de artigos estandarizados. Urxe deseñar e aplicar unha normativa municipal que aborde este problema.