Oito claves para un espazo público de calidade

1.—Forma. As dimensións e proporcións dun espazo público e a composición das fachadas que o delimitan definen a súa imaxe e condicionan o seu éxito. A proporción entre a amplitude dunha rúa ou praza e a altura dos edificios que a bordean é crucial para que o espazo sexa acolledor. Nun libro sobre deseño urbano publicado en 1889, Camillo Sitte analiza o plano de ducias de prazas europeas prestando especial atención a varias cuestións que condicionan a vivencia de quen as utiliza: o modo en que se accede a elas, as perspectivas que se producen, a articulación dos bordes, a relación entre edificios, monumentos e baleiros... 2.—Percorridos. Como explica Jan Gehl en Cities for People (2010), os vieiros creados polas persoas na herba de parques e prazas –que el chama desire lines ou liñas de desexo– simbolizan a brecha entre a intención do deseñador e a vontade do usuario. A planificación do espazo público debe garantir a continuidade e comodidade dos percorridos a pé e para isto cómpre desafiar a hexemonía do automóbil, que monopoliza a maior parte do espazo público e invade decote zonas de prioridade peonil. Unha rotonda rodeada de coches circulando a toda velocidade non é unha praza. 3.—Materiais. O uso de materiais de baixa calidade reduce o custo de execución pero incrementa o gasto relacionado co mantemento e a reposición de pezas rotas. A desaparición dos empedrados tradicionais e o abuso de solucións estandarizadas danan a imaxe da cidade. Só con creatividade, sensibilidade e coidado no deseño e execución dos pavimentos será posible cumprir a estrita normativa de accesibilidade en espazos públicos sen os convertermos en explanadas de asfalto e formigón. O chan tamén é fachada e o pavimento pode ser unha obra de arte, como demostrou Dimitris Pikionis nas abas da Acrópole de Atenas e tantos mestres anónimos do empedrado. 4.—Identidade. Segundo a mitoloxía romana, os lugares están protexidos polos genius loci, espíritos adoito representados con forma de serpe. O deseño do espazo público debe ter en conta ese xenio do lugar: os materiais que forman o solo, o relevo natural do terreo, o patrimonio material e inmaterial... Moitos cruceiros, petos de ánimas e outros elementos con valor arquitectónico e etnográfico parecen icebergs nun océano de alcatrán. 5.—Natureza. Integrar a vexetación no espazo público é clave para mellorar a saúde dos seus usuarios e preparar as vilas e cidades para os impactos do cambio climático. É importante utilizar solucións baseadas na natureza para mellorar a xestión do ciclo da auga e plantar árbores grandes de folla caduca para moderar a temperatura e mellorar a imaxe urbana. Para estas proporcionaren todos os seus servizos ecosistémicos, débense evitar as podas ornamentais e sobre todo aquelas que regularmente reducen as súas copas impedindo o seu desenvolvemento e danando a súa saúde. Os bancos individuais que se puxeron de moda dificultan a interacción humana. 6.—Descanso: En The Social Life of Small Urban Spaces (1980), William Whyte analiza o modo en que a distribución e o deseño de bancos, escaleiras ou peitorís condicionan o seu uso como sentadoiros. Nunha rúa ou praza, os bancos deben estar orientados cara ás escenas máis atractivas e protexidos do sol no verán por árbores e outros elementos que dean sombra. Ademais, a súa disposición debe permitir observar e conversar. Os bancos individuais que se puxeron de moda nos últimos anos dificultan a interacción humana e obstaculizan o funcionamento do espazo público como lugar de encontro e socialización. 7.—Porosidade. A interacción entre o espazo público e o privado é moito máis intensa nas plantas inferiores dos edificios. Por iso, a presenza de comercios, bares, restaurantes e demais establecementos abertos ao público nos baixos é crucial para a vitalidade e a seguridade das rúas e prazas. Os espazos públicos deben ter bordes porosos que favorezan a permeabilidade entre o interior e o exterior, como destaca David Sim en Soft City (2019). 8.—Sensacións. O espazo público é feito do visible e mais o invisible. Aínda que a vista é o máis desenvolvido dos sentidos do ser humano, tamén cos outros percibimos os lugares que habitamos. O son da auga nunha fonte, o aroma das flores na primavera e a textura da pedra nunha fachada tamén moldean o espazo público. Os lugares dos que mantemos lembranzas máis vivas son aqueles onde aconteceu algo que nós vivimos como extraordinario, aínda que non fose espectacular. Ademais, a configuración do espazo público debe proporcionar protección fronte á calor, o frío, o tráfico, a violencia e o ruído.