Chíos, aves e biodiversidade

Hoxe é o día internacional da biodiversidade, data que tenta alertar sobre a necesidade da conservación da diversidade biolóxica. A data acordouse polas Nacións Unidas porque o 22 de maio de 1992 foi cando se adoptou o texto final da Convención da Diversidade Biolóxica. O seu obxectivo é crear conciencia da importancia que ten a biodiversidade para os seres humanos e a obriga de coidala e preservala para as xeracións vindeiras. A diversidade biolóxica ou biodiversidade refírese á variedade de animais, plantas e microorganismos nas que tamén se inclúen as diferenzas xenéticas dentro de cada especie, como poden ser as variedades de cultivos ou razas de gando, así como a diversidade de ecosistemas e as interaccións entre animais, plantas e humanos co seu contorno. A contribución das aves á biodiversidade As aves aportan á biodiversidade do planeta unhas once mil especies, se ben considérase que poderían existir en torno as dezaoito mil especies atendendo a un estudo publicado na revista científica PLoS ONE. Na súa análise sobre a taxonomía das aves apuntan que no futuro o uso de métodos morfolóxicos e xenéticos podería dar como resultado un aumento considerábel no número de especies. Porén, alén do número e da cantidade de especies, habería que pensar na contribución e na calidade que aporta a avifauna. Ademais do goce estético polas súas diferentes formas e cores, os seus cantos ou comportamentos extraordinarios de moitas delas, non deberiamos esquecer que son unha peza chave para manter o equilibrio ecolóxico. Os voitres, por exemplo, "limpan" o monte de animais mortos, evitando problemas de salubridade e propagación de enfermidades. Outras especies contribúen á polinización e á dispersión de sementes, algo primordial na natureza. A Galiza conta con máis de catrocentas especies de aves entre as sedentarias, estivais, as que veñen en inverno e raras ou accidentais. Das que crían no noso país cada vez son máis as que teñen problemas de conservación, como está a suceder coas asociadas aos ecosistemas agrarios. O sisón está a piques de extinguirse debido a un desenvolvemento agro-industrial descontrolado, sen planificar e unha Administración inoperante que non vela polos intereses do patrimonio natural que debería conservar. Lamentabelmente xa perdemos a pita do monte, as colonias do arao dos cons e de gaivota tridáctila, abundantes noutros tempos. Especies como o corvo mariño cristado ou a tartaraña cincenta van polo mesmo camiño de non tomarse medidas urxentes. O Catálogo Galego de Especies Ameazadas (CGEA), publicado no Diario Oficial de Galiza o 19 de abril de 2007, contén 193 taxóns, de fauna e flora, dos cales se consideran “En perigo de extinción” a 74 e “Vulnerábeis” a 119. Incomprensibelmente nos catorce anos desde a publicación do citado CGEA, só catro contan con plan de conservación das cales dúas son aves, a píllara das dunas e a escribenta das canaveiras. Cómpre unha revisión e actualización deste catálogo e unha aposta real e decidida para evitar a perda de especies. A desaparición de especies non implica só unha catástrofe desde o punto de vista natural e patrimonial. A extinción de fauna e flora, e nomeadamente das aves, estanos alertando de que o actual modelo de desenvolvemento vai por un camiño que non é compatíbel coa vida. E non deberiamos esquecer que se o ambiente non é propicio para as aves tampouco o é para as persoas. Aves bioindicadoras O uso dun paxaro como especie que alerta dun perigo, seguramente o máis coñecido é dos canarios nas minas. Antes de existir aparellos para medir escapes de gas grisú, gas inoloro e incoloro, para evitar as mortes producidas por este, usábanse canarios. Estes cantaban continuamente e cando deixaban de facelo ou perdían o sentido, alertaban que algo ía mal e había que evacuar a zona inmediatamente. A sensibilidade do canario ao gas era maior que a do humano e polo tanto "avisaban" do perigo. Algo semellante sucede co merlo rieiro (Cinclus cinclus). Neste caso unha ave indicadora da calidade das augas dos ríos. Se por algún episodio de contaminación, a calidade físico-química da auga muda, desaparecerá xunto con outras especies tamén sensíbeis como son certos macro-invertebrados dos que se alimentan. Por este motivo, así como por ser doado de identificar e censar, en países como Alemaña ou Inglaterra, empréganse como especie indicadora da calidade das augas. As aves son polo tanto un excelente termómetro para avaliar a calidade dos ecosistemas. Aínda que se require dunha análise previa, xa que debido á súa posición na escala trófica os cambios poden atender a varios factores, certas especies de aves cumpren os criterios básicos para ser consideradas especies bioindicadoras. Están presentes en todos os ecosistemas, teñen unha ampla distribución xeográfica, unha boa parte son fáciles de identificar por observación ou escoita e responden aos cambios e alteracións do medio. Das minas e dos ríos á calidade de vida Porén, non só se poden empregar algunhas especies de aves para alertar dun escape de gas nunha mina ou avaliar os ecosistemas fluviais. O seguimento das poboacións de aves e a evolución nas súas tendencias, xunto coa análise doutras variábeis ambientais, pódese levar a outros ámbitos e a escenarios maiores. Tanto é así que a Oficina Estatística Europea, Eurosat, inclúe o seguimento das poboacións de aves entre os seus índices para avaliar a sustentabilidade e o benestar social. As aves pasan a ser indicadores xunto con outros parámetros como son o nivel de emprego, a esperanza de vida ou o consumo de enerxía. A máis aves, máis calidade de vida. Pero parece que as aves van a menos. Un exemplo é o do coñecido paporroibo (Erithacus rubecula) tamén chamado pisco ou peizoque. En Galiza, alén das aves residentes, acollemos en inverno unha boa cantidade de exemplares que proceden de Europa. Pois ben, estímase que aproximadamente un oitenta por cento dos paporrubios do norte xa non emigran en inverno ao sur de Europa, por causa da subida das temperaturas provocadas polo cambio climático. Este mesmo suceso estase a dar cunha boa cantidade de especies acuáticas. Varias especies de patos que se veñen censando nas zonas húmidas galegas desde os anos oitenta, cada vez contan con menos exemplares, parecendo indicar de novo que as temperaturas máis levadeiras do norte de Europa evita que teñan que emigrar. Somos parte da solución: temos multitude de opcións "Son parte da solución" é o lema escollido para o día mundial da biodiversidade este ano. Como apuntan desde o Convenio pola Diversidade Biolóxica, a pesar de todos os avances tecnolóxicos, dependemos totalmente de ecosistemas naturais saudábeis. Se algo nos aprendeu a pandemia (ou debería ter feito) é a estreita relación que hai entre os seres humanos, o medio e as consecuencias que o seu deterioro, tarde ou cedo acabará afectándonos. Conservar a diversidade natural non é un capricho. Manter a maior cantidade de especies é a mellor maneira de coidarnos. Dispoñemos de multitude de opcións. Podemos asociarnos a entidades ecoloxistas, denunciar, demandar e reivindicar. Participar en programas de ciencia cidadá e ao tempo que gozamos e aprendemos, mentres observamos aves, por exemplo, podemos aportar datos de interese. Na actualidade hai tamén numerosas entidades naturalistas e ecoloxistas da Galiza que están a desenvolver programas divulgativos e de voluntariado para a conservación da nosa diversidade natural. Participemos, sexamos parte da solución.