Contra o cancro de mama: A Galiza "saca peito polas máis vulnerábeis"

Unha de cada dez mulleres sufrirá cancro de mama ao longo da súa vida. É, segundo todas as estatísticas, o tumor maligno máis frecuente en mulleres de todo o mundo. No entanto, malia o incremento de casos novos diagnosticados nos últimos anos, a mortalidade diminúe. "Estamos observando que cada vez máis o cancro de mama tende a converterse nunha enfermidade crónica. A taxa de supervivencia é máis alta, e aínda que segue a provocar falecementos, o número de mortes é cada vez máis reducido", explica a Nós Diario María Martínez Piñeiro, traballadora social de Adicam, Asociación de Diagnosticadas de Cancro de Mama. Este colectivo sen ánimo de lucro é un dos moitos que presta apoio, acompañamento e servizos a mulleres con cancro de mama na Galiza. Adicam fundouse en Cangas no ano 2001. Fina Acuña, falecida en 2017, foi a impulsora da entidade a canda un grupo miúdo de mulleres decididas a compartir as súas experiencias con persoas novas diagnosticadas, sen ningunha profesionalización. Acuña converteuse nun referente contra o cancro de mama e transformou co paso do tempo aquel primeiro encontro de mulleres nunha asociación con tres sedes máis: Moaña, Pontevedra e Vigo, 1.600 socias e un equipo interdisciplinar formado por tres psicólogas, traballadora social, fisioterapeuta, nutricionista e orientadora laboral ao servizo de calquera paciente que precise atención e asesoramento en calquera fase da doenza ou da súa convalecencia. E non só do cancro de mama, desde hai dous anos tamén asisten as mulleres afectadas polo cancro xinecolóxico. "Aquí non se deixa ninguén atrás. Os límites xeográficos non existen. De feito tamén traballamos con xente de fóra da Galiza. Calquera persoa que precise axuda pode chamarnos sen problema". O cancro de mama en cifras En 2019, o cancro de mama foi o terceiro con maior incidencia na Galiza. Segundo o informe anual do Observatorio do Cancro da Asociación Española contra o Cancro (AECC), de todos os tumores malignos diagnosticados no ano previo á pandemia, o de mama anotou 2.193 casos, cunha taxa de incidencia de 157 novos por cada 100.000 habitantes. A incidencia subiu lixeiramente en 2020 até os 2.221 casos novos detectados e unha taxa por 100.000 habitantes de 158 novos diagnósticos. Os datos do Observatorio do Cancro da AECC para 2021 elevan a incidencia até os 2.233 casos, cunha taxa de incidencia de 160 por cada 100.000 habitantes. Polo que respecta á mortalidade, o número de mulleres falecidas con cancro de mama na Galiza foi de 466 en 2019 e de 462 en 2020, cunha estimación para 2021 de 466 óbitos. As estatísticas reflicten ese incremento da supervivencia que observan cada vez máis as asociacións de pacientes e, polo tanto, de mulleres que, tras superar a enfermidade, conviven coas súas consecuencias. Convivir coas secuelas "No caso do cancro de mama hai unha secuela física moi importante, o linfedema", recalca María Martínez Piñeiro, que afecta 10% das mulleres sometidas a cirurxía de mama. Se ademais reciben radioterapia, o risco pode aumentar até 20 ou 25%. "Trátase dunha inchazón que aparece no brazo do lado da mastectomía. A linfa non drena ben e produce unha acumulación de líquidos. Se non se trata ben, o linfedema pode volverse crónico e é bastante incapacitante". A esta secuela, a traballadora social de Adicam engade outras de carácter económico e social. "Temos mulleres que non se poden volver incorporar ao seu traballo". Moitas, di, exercían traballos físicos na pesca ou en conserveiras que non poden afrontar tras a enfermidade. "Por iso contamos cunha orientadora que as acompaña na busca dunha nova saída laboral. Porque aínda que lles recoñezan unha incapacidade, o importe que reciben é tan baixo que se ven na obriga de buscar traballo noutro campo". O proceso do cancro, advirte Martínez Piñeiro, non ten fin. Adoita iniciarse co diagnóstico pero non remata cando a paciente recibe a alta da sanidade pública. O apoio continúa, e a necesidade de atención psicolóxica mantense. "Durante a pandemia, mulleres que superaron a enfermidade volveron reclamar a súa psicóloga", unha figura chave ante calquera baixón físico ou atranco sociolaboral. O acompañamento non cesa no plano emocional mais tampouco no campo do traballo social ou de relación co ámbito sanitario. "O cancro de mama afecta a persoas que atravesan situacións moi diversas, migrantes ou sen complicación económica ningunha. En calquera caso, nós estamos aí para atender cada problemática, poñelas en contacto cos servizos sociais de base, tramitar axudas ou valoracións de discapacidade e derivalas aos servizos que precisen en cada momento", relata a traballadora social, quen tamén exerce unha función de nexo con outras profesionais e mesmo cos centros sanitarios. "As esperas son cruciais para as doentes de cancro, polo que tratamos de achegarlles información sobre a proba de radioloxía que teñen pendente ou sobre outras consultas polas que agardan". Neste sentido, desde hai tempo, Adicam mantén un contacto directo coas Xerencias das áreas sanitarias da Galiza para facer efectiva unha reclamación de vello: a figura da oncóloga ou oncólogo de referencia. Oncólogo de referencia "A diario comprobamos como as pacientes que están a tratamento, cando van á consulta, non saben quen as vai atender até que abren a porta. Non sempre as ve a mesma persoa especialista. Isto provoca unha inestabilidade emocional e impide unha confianza e un seguimento moi necesario, sobre todo no caso de doentes con metástase, cun prognóstico máis complicado ou tratamentos máis agresivos". Agora que tanto se fala da "humanización" dos espazos sanitarios, insiste María Martínez Piñeiro, "creo que é o momento de darlles unha profesional de referencia ás doentes de cancro". Detección e investigación Doutra banda, desde Adicam sinalan dous factores esenciais á hora de tratar e limitar o impacto do cancro de mama: a detección precoz e a investigación. O diagnóstico precoz é chave para a prevención, por iso animan as mulleres a autoexplorarse e a participar nos programas de detección precoz, que diagnostican 57% dos casos en mulleres de entre 50 e 69 anos e 30% dos tumores en calquera idade. Esta anticipación, salientan, é fundamental para evitar tratamentos agresivos e secuelas severas. "E se falamos cada vez máis do cancro de mama como enfermidade crónica é porque se está avanzando no campo da investigación". "É a nosa esperanza", conclúe Martínez Piñeiro. Desde o Grupo de Oncoloxía Médica Traslacional do Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago de Compostela, Oncomet, o seu director, Rafael López, xefe do Servicio de Oncoloxía Médica do CHUS, explica a Nós Diario que serán os fármacos os que cambien "a historia natural" do tumor de mama. Despois de varios anos sen que saísen novos "tratamentos sistémicos", resalta, están aparecendo "uns moi importantes que cobren practicamente os principais subtipos de cancro de mama". Coincide en que se trata dunha doenza "cada vez máis crónica e menos mortal, en todos os tipos salvo no triplo negativo, a ovella negra dos tumores", para o que tamén chegan solucións novas". Algunha vai ser "rompedora", di, "o que vai permitir que as mulleres vivan máis e mellor". No ámbito do diagnóstico precoz apunta "menos avances", malia existiren. "Á biopsia líquida estalle custando entrar no campo da detección precoz, pero eu son optimista e creo que o logrará nos próximos anos", sostén, en referencia a unha campaña liderada polo seu grupo de investigación para xerar maior coñecemento sobre as características moleculares dos tumores aos que oncólogos se enfrontan a diario. Neste sentido defende un maior esforzo en investigación. "O cancro recibe achegas de numerosos fondos, pero España debe investir máis en investigación pública e privada. Mais non hai vontade", di López. A Covid, destaca, puxo de manifesto o valor da investigación "pero absorbeu moitos cartos que atrasaron outros moitos plans". Sen investigación clínica non hai ensaios e sen ensaios non haberá fármacos, por iso chama a potenciar estas áreas, ao tempo que resalta a existencia de "ensaios de alta calidade en todos os hospitais da Galiza, unha grande oportunidade para as mulleres".