Autosuficiencia, o remedio fronte ás grandes eléctricas

Outubro vai camiño de se converter no mes co prezo da electricidade máis elevado da historia, cunha tarifa media que rolda os 210 euros por megawatt e hora (euros /MWh) no mercado regulado —a tarifa muda cada hora en función da oferta e a demanda das compañías produtoras de enerxía e as comercializadoras, cuns importes que estabelece a diario o Operador do Mercado Ibérico de Enerxía (OMIE), que actúa como 'árbitro' neste proceso—. Mais, segundo cálculos da Organización de Consumidoras e Usuarias (OCU), a escalada de prezos tamén está a afectar as persoas que contrataron as súas tarifas no mercado libre —prezo fixado pola empresa eléctrica que non varía mentres estea en vigor o contrato—, con subas de até 30% no recibo da luz. Segundo datos da Rede Eléctrica de España (REE), a Galiza produciu un total de 24.553 xigawatts por hora (XWh), a pesar de que no país só se consumiron 17.383 XWh. Isto supón que 29,2% da enerxía eléctrica xerada foi exportada ao resto do Estado; porén, as galegas e galegos non se benefician na factura eléctrica de viviren nun territorio excedentario. Neste contexto de suba continuada de prezos e dependencia das grandes compañías enerxéticas xorden diferentes alternativas destinadas ao autoabastecemento e a produción a pequena escala e responsábel de enerxía a partir de fontes renovábeis, máxime tendo en conta os obxectivos de descarbonización fixados pola Unión Europea de cara a 2030, ano en que o consumo deberá ser 'verde', cando menos, nun 32%. A Galiza atópase xa en condicións de cumprir esta meta, xa que dos máis de 24,5 XWh xerados o pasado ano arredor do 75,6% —menos do consumo total de electricidade no país— proviñeron das renovábeis, fundamentalmente a eólica. Comunidades enerxéticas locais O Plan nacional integrado de enerxía e clima (Pniec) 2021-2030 fixa como obxectivo prioritario "promover o papel proactivo da cidadanía na descarbonización, incrementando a diversidade de actores e a existencia de proxectos participativos tanto na xeración de enerxía renovábel como no conxunto do sistema enerxético". Neste senso, insta a fomentar as comunidades enerxéticas locais con fontes renovábeis, unha figura que, polo de agora, non conta cunha lexislación ou regulamento propios. A única normativa vixente recóllea o Real Decreto-lei 23/2020, que as define como entidades xurídicas baseadas na participación aberta e voluntaria, controladas por socios ou membros que se atopan nas proximidades das plantas de produción enerxética —nun radio de 500 metros— e cuxa finalidade principal é "proporcionar beneficios ambientais, económicos ou sociais" ás persoas sociais, "no canto de beneficios financeiros". A inseguridade xurídica está a ralentizar este sistema de autoabastecemento que xa é unha realidade en países como Alemaña ou Dinamarca, que xa teñen activas 1.750 e 700 comunidades enerxéticas locais respectivamente. Na Galiza hoxe hai un único proxecto en marcha destas características, segundo figura no rexistro do Instituto para a Diversificación e Aforro da Enerxía (IDAE), o que iniciou a finais do pasado ano a Comunidade de Montes Veciñais en Man Común (CMVMC) de Tameiga, no concello de Mos. As comuneiras de Tameiga buscan abastecer coa súa enerxía ás habitantes da zona Con perto de 500 placas solares fotovoltaicas instaladas nas súas dependencias —máis de 104 hectáreas que abranguen un polígono industrial, o de Monte Faquiña, onde principiou o proxecto—, hoxe as e os comuneiros contan cunha potencia instalada de perto de 350 KW, o que lles permite cubrir 30% da enerxía consumida tanto por eles mesmos como polas empresas da zona, cun considerábel aforro na factura da luz. "Non podes deseñar estas instalacións pensando en autoabastecerte a 100%, porque sería demasiado caro o investimento e porque a día de hoxe non podes illarte por completo da rede eléctrica. Mais hai momentos no ano que, pola intensidade da luz solar, logramos cubrir todo o consumo", explica, en conversa con Nós Diario, o coordinador da comunidade de montes e responsábel do proxecto enerxético, Gonzalo Pérez. Debido ao éxito inicial, en Tameiga xa valoran verter á rede eléctrica os excedentes enerxéticos, a fin de que se poida beneficiar deles a veciñanza da contorna. "As comunidades enerxéticas son o futuro, e os concellos deberían liderar o proceso. Mais penso que as comunidades de montes galegas podemos xestionalo perfectamente, porque somos entidades abertas, democráticas e plurais que buscamos o ben común", engade. Neste senso, salienta: "Os 'macroproxectos' eólicos e os encoros causan grandes impactos sobre o territorio e a enerxía non nola quedamos nós, polo que as comunidades enerxéticas son a alternativa máis eficiente e sostíbel". Tamén no Morrazo, malia que aínda non iniciou a súa actividade, constituíuse en 2020 a comunidade enerxética local Moaña Solar, que conta co apoio do Concello e de empresarios da zona e busca producir enerxía fotovoltaica para o autoconsumo. Cooperativas eléctricas En 2014 botou a andar na Galiza a primeira —e única até o momento— sociedade cooperativa de comercialización de electricidade, Nosa Enerxía. Sete anos despois conta con máis dun milleiro de persoas socias e, a maiores, un cento de clientes que non pertencen a esta sociedade que non ten ánimo de lucro, o que significa que os beneficios non se reparten entre os socios, senón que se reinvisten en novos proxectos votados en asemblea. "Viamos que xurdían cooperativas noutros sectores como o da banca, e pensamos que podiamos ofrecer unha alternativa ás grandes compañías eléctricas para dar enerxía 'verde' a prezos xustos e, en definitiva, facendo as cousas doutro modo", afirma o seu presidente, Óscar Milego. As súas tarifas, apunta, son "máis baratas" que a meirande parte das que se ofertan no mercado regulado debido á actual suba de prezos. En relación ao mercado libre, salienta que a diferenza doutras compañías actualizan os prezos "cada tres meses", polo que as súas tarifas serán máis baixas "cando as outras compañías actualicen os contratos anuais". O obxectivo de Nosa Enerxía a medio prazo é producir a súa propia electricidade para non depender do mercado maiorista, ao que a día de hoxe acoden para comprar ás grandes produtoras. "Queremos ter o poder de decisión e autoabastecernos de enerxía, xerar empregos e presentar unha alternativa de consumo máis responsábel", di. Neste senso, destaca o "compromiso verde" da cooperativa: "Algunhas compañías enerxéticas, imitando as telefónicas, empezan a ofrecer contratos a cinco anos para fidelizar clientes. Nós nin podemos nin queremos entrar nesa batalla, porque entendemos que se a enerxía está moi cara é pola elevada demanda, e polo tanto o que precisamos é consumir menos, con conciencia e responsabilidade. Somos unha cooperativa verde e non é só unha etiqueta, senón que debe ir asociado a fomentar unha diminución no consumo", sostén. Compensar o impacto negativo das renovábeis O concello de Muras ten a maior concentración de aeroxeradores por habitante de todo o país; porén, desde que Manuel Requeixo (BNG) chegou á alcaldía en 2015, sufraga até 90% do recibo da luz a 85% da veciñanza cos beneficios dos parques eólicos. "Facémolo por xustiza social, porque temos moita sensibilidade cara ás veciñas e queremos que o que producimos reverta no municipio", expón a este xornal. Muras paga 90% da factura da luz á veciñanza cos ingresos dos parques eólicos Requeixo, que lamenta a "escasa vontade de diálogo" de empresas como as eólicas cando arriban a un novo territorio, salienta a importancia de apostar por pequenas explotacións fronte ás de grande escala, ao tempo que defende a creación dunha empresa pública de enerxía na Galiza que faga fronte "a estas oscilacións continuas e sen límite" nos prezos. Esta cuestión, xunto á creación dunha tarifa eléctrica propia para a Galiza, trasladouna o Bloque ao Parlamento en setembro, alegando que o país é "rico" en electricidade é, alén de non se beneficiar diso, "paga o custo ambiental dos encoros e de máis de 4.000 aeroxeradores". Porén, a iniciativa non saíu adiante polo voto en contra de PP e PSOE.