Xulio Gil: Entre o rito e o mito

Entre o mito e o rito. Entre a natureza e a civilización. Nese espazo sitúanse as fotos que exhibe Xulio Gil en Símbolos do conflito, a exposición que se pode ver até o vindeiro 27 de marzo no edificio Castelao do Museo de Pontevedra. Once series realizadas ao longo dos últimos vinte e dous anos: o traballo realizado no que vai de século por un fotógrafo que comezou cuestionando o máis próximo para pasar a elaborar preguntas que teñen un sentido case existencial, que procuran o lugar do ser humano no Universo. "En realidade, esa busca sempre existiu", aclara Gil en conversa con Sermos Galiza. "O que ocorre é que antes a miña obra estaba máis pegada ás miñas emocións, ás persoas coas que eu me relacionaba. Nestas series, pola contra, as obras están máis despegadas do eu para centrarse no social". Esa dimensión social da obra busca o ritual como forma de colectividade articulada: vemos fotografías do pan, da uva, das patacas, do millo, da oliveira... tratando de devolverlles ese carácter sagrado polo que comeza toda forma de comunidade. "Claro, son as cousas que quitan da fame. As igrexas toman os xestos antropolóxicos do ser humano, as cousas que nos fan transcender, para facelos seus. E eu trato de devolverlle ese carácter universal ou sagrado a esas cousas humildes que pertencen a toda a humanidade. Se somos o que somos é grazas a eles. Non pertencen a ningunha igrexa, son patrimonio de toda a humanidade". Desa maneira, Gil retrata colmeas como se fosen catedrais e pórticos como se fosen cubertas vexetais, na procura daquilo que configura a identidade, o territorio, aquilo que constitúe a medula da nosa filiación. "Vivimos nunha sociedade que tende a degradar o significado das cousas, a minimizar a relevancia que teñen", declara Gil. "Levamos tanto tempo, por exemplo, vendo os petróglifos como un reclamo turístico que acabamos por perder de vista o significado profundo que posúen. Parece que son o produto dun toleirán que colleu algo para fender a pedra e pasar o tempo. Mais facer un labirinto precisaba iniciados que coñecesen unha técnica e que manexasen un sistema mítico que mantiña unha uniformidade ética na poboación. E eu o que fago ao fotografalos é darlle forma dunha capela a algo que no seu momento xa foi unha capela". A orde do Universo Gil, matemático de formación, atopa algo semellante a unha divindade material na xeometría, que ten unha presenza tanxíbel na última serie, Gastro Cotán, na que realiza bodegóns das mesmas medidas que os do pintor barroco Sánchez Cotán, introducindo neles teoremas matemáticos sobre o triángulo. Unha forma de atopar unha orde que rexe o universo de forma inapelábel. "Máis que divindade eu falaría de maxia. A xeometría é sorpresa e eu diría que, en xeral, a ciencia é sorprendente", matiza. "Resulta abraiante que case todo sexa o resultado dunhas regras tan simples, e ao mesmo tempo, tan estritas. Eu sempre lles dicía aos meus alumnos e alumnas: isto do movemento dos planetas é nin máis nin menos que un polinomio de segundo grao. E menos mal que existe esa orde!" E continúa explicando que quixo "engaiolar a través da figura do triángulo, que ten unhas propiedades case máxicas. Unha maxia que foi utilizada en escolas que si tiñan que ver con loxias transcendentes, como por exemplo a dos pitagóricos. Tiñan na xeometría un tecnolecto co que explicaban o mundo. Mais o realmente abraiante xa non é que existan estas leis xeométricas que son incuestionábeis, senón que na historia da humanidade houbo individuos que as descubriron e que as demostraron. Se queres, todo isto ten algo de místico". Algo da ingravidez calada daqueles bodegóns de Cotán se conserva nas fotos de Gil, que engaden o misterio dos teoremas matemáticos á ecuación. "Sanchez Cotán é un pintor polo que teño preferencia. Un pintor que, nun tempo en que o bodegón comeza a ser un xénero a través do cal a burguesía fai ostentación da súa riqueza, pinta no medio dunha natureza morta ateigada de signos de prosperidade -alimentos exóticos, caza, prata...- un simple cardo. A min iso pareceume sempre un sinal de que o artista non se somete, de que a súa arte non se subxuga. Contrapoñéndoo a esa disciplina incomprendida que é a xeometría, creo que queda claro o que quero transmitir". Queda claro, igualmente, que ese encontro coa terra, coa materia, dáse desde o aquí e agora. Eses humildes obxectos exánimes e mudos pertencen a un imaxinario inequivocamente galego que propicia, tamén, unha reflexión sobre a nosa relación cos elementos propios da nosa cultura. "Desde logo, os elementos dos que parto son os que hai aquí, porque son galego e a miña mirada proxéctase desde aquí. Aínda que tamén introduzo elementos do norte de Portugal porque non creo nesa fronteira que nos separa, paréceme algo absurda". O erotismo e a muller Dentro da traxectoria de Gil, resulta algo estraña a relativa pouca presenza de figuras humanas, mais hai dúas excepcións: na serie Trompos, unhas buxainas en cor xiran ao tempo que dous bailaríns, comparten espazo en branco e negro, nun rito de cortexo que ten moito de erótico, de lugar -de novo- onde se encontran a natureza e a cultura. "Esta é unha serie que ten a súa orixe nun certo malentendido que se deu cando fixen con Xela Arias Tigres coma cabalos, lembra o artista. Daquela, tivemos que pelexar moito para facer comprender que non se trataba dunha serie erótica, que malia que as persoas retratadas estaban espidas, o erotismo non era o motor daquel proxecto. E resultou case imposíbel convencer o público, que teimou durante moito tempo en facer unha lectura erótica daquel libro. Por iso, en 2007, si decidín facer unha serie erótica. Un pouco como reacción a aquel equívoco: para demostrar que o espido non implica erotismo e que, ao revés, para facer erotismo non é necesario que as persoas estean espidas". A outra excepción vén dada pola serie Matrilineal, que homenaxea as mulleres da súa familia. "Eu son un home que tivo doce tías na familia. Fun incluso mimado e maleducado por elas, porque mo permitían todo. E esta serie, feita antes de que o discurso feminista permease os discursos oficiais, quería pór de manifesto que son as mulleres as que realmente escriben a historia, aínda que o seu papel quede oculto. Unha homenaxe na que quixen que se atopasen mulleres de varias xeracións dunha mesma familia", declara. Robert Capa e a pataca Talvez a historia máis conmovedora, e ao tempo estarrecedora, veña da man dun familiar máis achegado. O pai de Xulio Gil, un sindicalista da CNT, recibiu un tiro na fronte de Asturias que case o mata. Condenado a morte, déronlle unha prórroga hospitalaria: preferiron -curiosa clemencia- que curase a ferida para poder fusilalo de maneira regulamentaria. Do hospital foi ao campo de concentración, o tempo pasou, a guerra rematou, alguén interveu ao seu favor e, finalmente, puido saír á rúa coa bala incrustada no parietal dereito. Faleceu en 1997 e o seu fillo, Xulio Gil, fixo unha petición algo peculiar: pediu que rescatasen o proxectil que o seu pai levaba na cabeza. Na cabeza, Gil tiña a imaxe da famosa foto de Robert Capa Morte dun miliciano, que retrata un soldado republicano que cae ao chan abatido por un disparo mentres unha das súas mans agarra o rifle. "Esa foto resultou ser unha montaxe, descubriuse que ese guerrilleiro é falso. Tratábase dun actor que repetiu o salto até que encontraron a toma que viña ben", explica Gil. "Todos lle concedemos un mérito a esa fotografía, mais resultou ser a foto dun recolector, non dun cazador. Xa antes de ter a bala, eu fun levando o gomo da pataca, dándolle a forma que ten ese miliciano cando cae. E cando me fixen coa bala que estaba na cabeza do meu pai, ao recoller os seus ósos para levalos ao osario incrusteina na pataca. E agora a foto de Capa si que é de verdade". Un poema de Xosé Lois Gutiérrez Faílde, comisario da exposición, lembra esta historia, que resume en si mesma o espírito da obra que se expón no Museo de Pontevedra. "Estoulle moi agradecido a Faílde, non só polo poema, senón pola exposición en si. El foi o encargado de facer a escolma de obras e eu quedei moi contento co resultado. En xeral, dáme bastante preguiza preparar unha exposición, e o seu papel foi fundamental para que esta chegase a bo porto", recoñece o fotógrafo. Punto e á parte Malia que dúas décadas separan as obras máis antigas das máis recentes, a mostra exhibe unha enorme coherencia estética e, sobre todo, conceptual. "A palabra conflito do título é, en realidade, unha substituta da palabra concepto", argumenta. "Na concepción clásica, a obra de arte ten concepto, narración e estética e o concepto sempre era o desenvolvemento dun conflito, polo que eu emprego esa palabra para dar a entender que hai unha procura de algo transcendente, que o motivo da obra de arte sempre vai máis alá do que se ve". Xulio Gil entende esta exposición como un punto e á parte. "Igual que nun momento dado decidín non facer máis espidos, agora penso en cambiar de rexistro, en probar novos camiños creativos". Porén, seguindo a conversa, xa confesa que ten novas exposicións en marcha. "Unha delas é un via crucis na que o Cristo é o meu fillo Darío. Chámase Un via crucis e vinte testemuñas, no que as testemuñas son retratos de persoas cuxos rostros delatan un via crucis propio". Unha vez máis, Gil toma da igrexa unha iconografía para devolverlle o seu valor antropolóxico. "É unha iconografía que pertence a todo o mundo", subliña. Tamén as series Gastro terán unha continuación que se pode chamar conceptual. "Quero xogar con esas imaxes para darlle unha lectura máis decididamente política", e segue enumerando toda unha carteira de proxectos que asomarán proximamente ás salas de exposicións, sempre presididos pola idea de beleza que é "a que debe impregnar todo traballo artístico". A obra coa que se despide Símbolos do conflito é precisamente Fénix, un recordatorio de que a vida medra unha e outra vez tras extinguirse algún dos seus capítulos.