O sector musical ante a pandemia: polo dereito a existir

As asociacións profesionais galegas da música denunciaron recentemente nun manifesto un trato "discriminatorio" con respecto a outros sectores produtivos. Xunto á declaración da cultura como ben de primeira necesidade, pedían que o criterio para limitar a asistencia a espectáculos fose porcentual, relativo ao volume de cada espazo, e que se permitise a música ao vivo nas salas de concertos privadas respectando as mesmas medidas de protección que rexen para os teatros, ademais da inclusión de cláusulas de cancelación nos contratos de interpretación artística. "Que nun espazo con capacidade para 1.000 persoas só poida haber 30 é absolutamente ridículo", comenta a cantante e compositora Guadi Galego, en referencia ás últimas medidas estabelecidas pola Xunta contra a pandemia para os concellos que se atopan en peor situación. "O que está a pasar é que está todo parado", asegura o xerente da Asociación Músicas ao Vivo, Manuel Alonso. As liñas de axudas da Xunta -subliña- están enfocadas para as empresas, mais "para os músicos non hai nada". Nin sequera as prestacións de desemprego extraordinarias creadas polo Estado, xa que moitos profesionais non tiveron as altas na seguridade social suficientes, o cal "pon de manifesto o incumprimento xeralizado da legalidade, a non contratación dos músicos". Están a producirse, ademais -asegura- suspensións de espectáculos sen causa xustificada, segundo un "efecto preventivo" difuso que non parece responder a motivos obxectivos. "Non sei como vai sobrevivir no mundo da cultura a xente que non ten outro traballo", comenta Xiana Lastra, da Banda da Loba. No seu caso, unha das integrantes do grupo contraeu a Covid-19, polo que tiveron que cancelar algúns concertos. Mais as suspensións xa viñeran antes. "Tiñamos unha xira de presentación do novo disco e caeron como 30 e pico bolos. No verán tocamos bastante, pero eran concertos programados con anterioridade. Algúns concellos seguiron programando despois, pero polo xeral están contratando moi pouco", engade. "Non vemos que se estea apoiando nin os músicos nin a industria musical", subliña, pola súa banda, Sabela Maneiro, das Tanxugueiras. Os concertos son cancelados ou adiados "de repente". Moitos concellos "tentan adiar, pero eles tampouco saben se van poder", matiza, polo que é todo "frustrante". As Tanxugueiras ían tamén facer unha xira do seu novo disco e finalmente tiveron que centrarse na produción do seguinte. "Vámolo levando", malia todo, di. Quedan, por outra banda, moi poucos espazos nos que poidan facerse concertos, xa que as salas privadas foron equiparadas ao lecer nocturno, co conseguinte perigo de feche e, no seu caso, perda de licenzas. Para paliar esta situación, a Xunta puxo en marcha en colaboración coa Asociación Galega de Salas de Música ao Vivo Clubtura o programa Directos Xacobeo’21, ao que dedicou 400.000 euros para a programación de concertos de solistas e grupos galegos. A aposta polo talento galego -asegura Manuel Alonso- é ao respecto "importante", mais, en xeral, nas redes institucionais cómpre garantir un control efectivo desde Axencia Galega das Industrias Culturais (Agadic) "das altas dos traballadores de todos os espectáculos", cunha "suba dos mínimos salariais" por músico. A Asociación Músicas ao Vivo subliña tamén a necesidade de "crear unha Rede Galega de Teatros e Auditorios especificamente para música, xa que na actual o peso da música é testemuñal", ademais de garantir o mantemento das partidas orzamentarias dedicadas ao sector para o ano próximo. "O que está a pasar é que está todo parado", asegura o xerente da Asociación Músicas ao Vivo, Manuel Alonso. O que está a acontecer, na práctica, coa programación de Directos Xacobeo’21 é que os concertos están a celebrarse a porta pechada, sen público, realizando unha gravación que serve a Agadic como proba de que o espectáculo se realizou. "Unha porcentaxe da axuda para os grupos, outra para a gravación e outra para a salas", explica o presidente de Clubtura, Alberto Grandío. Mais as salas quedan sen o beneficio das entradas e das consumicións dos clientes. "Estamos renegociando", indica Grandío, á espera da autorización de Sanidade para que poida haber público coas restricións pertinentes en canto a aforos e distancia social. Este tipo de locais teñen a posibilidade de ter o seu persoal en ERTE, mais seguen a pagar o alugueiro ou as facturas de luz. Sen contar con que "os autónomos en España son os máis pagan de Europa. De Seguridade Social pagas 300 euros ao mes factures 1.000 ou 30.000. Non hai progresividade", lembra. Aínda que as salas de concertos sitúanse entre as beneficiarias potenciais das axudas directas de 20.000 euros para sufragar gastos de alugueiro que a Xunta acaba de sacar para os locais de ocio nocturno afectados polo feche decretado o pasado 15 de agosto. O Instituto Nacional das Artes Escénicas e da Música (Inaem) creou tamén unha liña de axudas a salas de entre 15.000 e 40.000 euros que na Galiza conta con menos de dez beneficiarias. "É un apoio importante, pero son parches, igual que facer concertos a porta fechada. É moi necesario que deixen de considerarnos lecer nocturno e que poidamos ter público, coas medidas que sexan necesarias: xanelas abertas, mesas separadas e capacidades limitadas de maneira proporcional en cada local", resume Grandío. Mais subvencións coma estas chegaron tarde xa, porén, para algunhas salas, coma o BâBâ Bar, na Coruña, o Forum Célticum de Carballo e El Contrabajo, de Vigo, que fecharon definitivamente as súas portas. "Parece que non pasa nada se pechan locais de música", reflexiona Grandío, xa que a percepción social dominante é que son só espazos para o lecer. Na Coruña vén de crearse a Asociación Cultural República Musical Mardi Gras para apoiar a sala homónima cunha cota anual de dez euros. Proponse tamén a posibilidade de achegar unha cota de 20 euros que se destinará ás históricas salas da cidade que se uniron á campaña de venda de camisolas #Apoiaatuasala: ademais da Mardi Gras, a Jazz Filloa e a Garufa Club. O elo máis feble Alén das salas, os técnicos representan, xunto cos músicos, o elo máis feble da cadea da música ao vivo. Manuel Alonso lembra, ao respecto, que moitas das actuacións previstas no programa Xacobeo 21, que deberían estar feitas para finais de novembro, non se realizaron no tempo previsto. Algunhas salas estiveron, de feito, facendo varios mini concertos a porta fechada ao día. "Se non hai bolo, nos cobramos. Entón, ou que se fagan os bolos, ou que se paguen os contratados, porque estamos a chegar a unha situación límite", indica. Óscar Naveiras, membro da directiva da Asociación Sindical de Profesionais Técnicos do Espectáculo (Tesgal), achega unha análise semellante. "Moitos técnicos traballan de forma eventual, como freelance, con altas á seguridade social esporádicas. Entón, unha parte importante do colectivo que non estaba dada de alta nin no réxime xeral nin no de autónomos, porque traballan por tempadas, quedou fóra das axudas", explica. O Goberno estatal comprometeuse finalmente a ter en conta esta eventualidade do traballo polo que, no Real Decreto de medidas sociais complementarias para a protección por desemprego para o sector cultural, incluíu un subsidio excepcional de tres meses para o persoal técnico e auxiliar que traballase por conta allea, sempre que puidesen acreditar un período de ocupación cotizada ao Réxime Xeral da Seguridade Social de polo menos 35 días desde o 1 de agosto, requisito que deixou fóra a moitos deles. Na práctica, cos Directos Xacobeo’21, os concertos están a celebrarse a porta fechada, sen público, realizando unha gravación que serve a Agadic como proba de que o espectáculo se realizou Tamén a Xunta, no seu programa de rescate das persoas traballadoras autónomas afectadas pola Covid-19, considerou as actividades económicas especialmente paralizadas como as salas de concertos e afíns. Mais trátase de subvencións de 2.000 euros que, novamente, exclúen os músicos, ao deixalos fóra dos CNAE recollidos na orde publicada no Diario Oficial da Galiza, que si ten en conta as artes escénicas ou a xestión de salas de espectáculos. "A situación é complicada tamén para as empresas", admite Naveiras. Mais hai unha serie de "problemas estruturais", engade, que non deixaron de manifestarse con maior evidencia coa crise da Covid-19, relacionados coa falta de control, nos concursos públicos, do respecto aos dereitos laborais dos traballadores. Ás veces "acabas facendo xornadas de 16 horas", asegura. O presidente da Asociación Galega de Empresas Musicais (AGEM), Xosé Manuel Blanco, presenta pola súa banda un escenario tamén moi complexo para o mundo empresarial. "No mellor dos casos, podemos estar a chegar á metade da nosa facturación anual", indica. Os ERTE serviron, ao respecto, como un "flotador importante", xunto cos créditos ICO, que non deixan de ser -lembra- un modo de endebedamento. "Isto vai ser" -agoira- "unha carreira a longa distancia", pois a actividade seguramente non se recuperará até o "segundo ou terceiro trimestre do ano próximo". Pide, a respecto disto, que a consellaría de Sanidade non tome decisións "de forma unilateral" e sen basearse en datos rigorosos. Non considera factíbel, en calquera caso, que a iniciativa privada volte a unha relativa normalidade con capacidades inferiores ao 50 por cento. Evidencia científica Tamén desde a directiva da AGEM, o empresario Vítor Velho lembra que non existe "evidencia científica" que sosteña os límite de aforo a 30 persoas. A propia AGEM -sinala- está a traballar coa asociación de enxeñeiros industriais da Galiza para proporcionar información fidedigna sobre as condicións en que deberían traballar os locais, en canto a tempos, distribución dos espazos e ventilación, para garantir a seguridade de público e traballadores. "Sería como unha especie de certificación específica para cada espazo", sinala. Mais polo momento -subliña-, e á espera da investigación sobre os aerosois, con distancia social e uso de máscara o nivel de risco parece ser "practicamente nulo". A respecto da problemática particular da cidade de Compostela coa música ao vivo, salienta que "estamos a traballar na procura de alternativas" tras a sentenza do Tribunal Superior de Xustiza da Galiza que deixa sen efecto a ordenanza aprobada polo concello para posibilitar a música ao vivo nos estabelecementos hostaleiros. "O catálogo de actividades considera a música unha actividade nociva e perigosa, e de aí vén a orixe do problema", comenta, xunto co "castigo reiterado" que se produciu contra certos locais en base a "denuncias feitas collendo os anuncios de espectáculos". Os responsábeis políticos do concello -opina- non estiveron en calquera caso "á altura", "uns por omisión e outros por desacerto". Apunta, por último, que a crise da Covid-19 axudará tamén a "actualizar" as formas de exhibición, debuxando un futuro "híbrido" entre a música ao vivo e en liña. En confluencia con Velho, a cantante Uxía avoga por "repensar" a exhibición de forma que se coloque o artista por fin "no centro". Temos que "adaptarnos á era dixital" -indica- de maneira que plataformas como Spotify poidan ser modificadas ou reinventadas para beneficiar a creación. Cómpre, por outra banda -di- reaxustar os espectáculos para os novos formatos, máis íntimos e próximos ao ter menos público. "Non podemos facer o mesmo que viñamos facendo", asegura. Xoán Quintáns, da Asociación de Festivais da Galiza, admite tamén que "temos que adaptarnos ás novas circunstancias, cunha rendibilidade moi vida a menos". No caso de Revenidas, o que dirixe, tivo lugar unha edición máis reducida, para 500 persoas, "e viñeron escracharnos cando o presentamos", lembra. Iniciativa privada Nun momento no que a iniciativa pública se contrae -reflexiona- é difícil que regrese a privada "se non hai regulamentos claros: un día podes ter 60 espectadores, outro 30". Ademais, con capacidades tan reducidas -engade- as entradas terían que ser moito máis caras. "Un grupo estándar cobra 3.000 euros. O equipo custa uns 2.000 e o aluguer dun teatro, uns 1.000", explica. Ante a incerteza, pois, é difícil que a iniciativa privada se manteña. Os adiamentos supoñen perdas e as probas PCR, de chegar a facerse, suporían "un custe que non sabemos quen vai asumir". Programas como o Xacobeo -engade- deberían apostar moito máis no talento galego "no canto de pagar concertos de artistas de fóra". O problema de fondo -asegura sés- é que o Estado fixo o posíbel porque a economía se sustentase no "turismo", a "hostalaría" e nos "prostíbulos", para agora "soltar a man" a traballadores que están inmersos nun "proceso de depauperación irreversíbel" A cantante e compositora Mercedes Peón conta, en relación con iso, que está pagando ela mesma os tests da Covid-19 dos seus músicos e equipo técnico. Amósase convencida, ademais, de que "temos que seguir traballando por facer propostas artísticas e políticas que nos leven a outros lugares", relacionadas con "formas de vidas" afastadas das dominantes nos medios de comunicación hexemónicas, non sometidas ao mercado. Procurar formas de comunicación co público que poden ser moi "sanadoras" e que supoñen presencialidade, "experiencia do corpo". Ela é unha das artistas galegas que máis se moven, ademais, por fóra do país. "En cada comunidade autónoma é diferente" -afirma- mais hai programadores que están a coidar dos artistas. "A min pasáronme un concerto de Granada a Huelva", di, cun "agarimo moi consciente". Outra das artistas que adoitan ter bastantes concertos tamén por fóra da Galiza, Sés -que ademais tamén padeceu a Covid-19- amósase moi contundente á hora de reivindicar que os propios profesionais da música esixan responsabilidades aos políticos sen medo a seren "combativos". O que está a acontecer -sostén- é que "ninguén quere asumir responsabilidades. O Estado delega nas comunidades autónomas. As comunidades delegan nos concellos e os concellos non delegan nas parroquias porque non se pode". Ante a ausencia de xestión da crise, instálase a "hipocrisía" que coloca a cultura como "cabeza de turco". Porque, pregunta, que sentido ten que os trens, buses, metros e avións vaian cheos e que despois non se permita actuar aos músicos que poden utilizalos para máis de 30 persoas en espazos con capacidade para 1.000. Mais o problema de fondo -asegura- é que o Estado fixo o posíbel porque a economía se sustentase no "turismo", a "hostalaría" e nos "prostíbulos", para agora "soltar a man" a traballadores que están inmersos nun "proceso de depauperación irreversíbel". É tempo, por iso -insiste- de entender que "todo é política", que a cultura tamén "é política", e que non serven os discursos emocionais de cancelo, senón comportarse como cidadáns con dereitos que esixen aos responsábeis políticos que fagan o seu traballo.