Rosalía nos camiños

O inicio da ruta Rosalía nos camiños está no monumento a Rosalía De Castro, no paseo do Espolón de Padrón, onde remata despois de percorrer uns 16 quilómetros e pasar por algúns dos lugares máis destacados na vida e na obra da poeta. Comezamos a andaina cruzando o río Sar pola ponte que está perto da praza de abastos e collemos a vella estrada de Padrón a Ribeira (AC-307) cara a Dodro. Pasamos a fonte Vilar, o pazo de Lestrobe e a praza do Peixe. Se nos desviamos uns dez metros no centro de Lestrobe, podemos ver as Torres de Ermida ou pazo de Ermida, onde Rosalía pasou longas temporadas da súa vida, aquí naceron os seus fillos xemelgos e escribiu varias obras. Rosalía adoitaba comezar os seus paseos pola zona na fonte de Santa María, situada a poucos metros do pazo, por onde pasamos para subir até o Santiaguiño do Monte. A senda baixa polas escaleiras do monte San Gregorio (ou Santiaguiño) e logo discorre pola Trabanca, pola Torre, e vai pola Presa, pola marxe dereita do río Sar até chegar a Fondóns, onde se inspiraba para escribir. Nesta zona de Rois, despois de pasar o muíño de Maquía e a ponte natural construída por Camilo Seira cun salgueiro e pedras, atópase a placa que o Concello de Rois puxo o 24 de febreiro de 2021 cun poema no que a escritora fala de Fondóns. Segue a ruta xunto ao río Rois até a praia fluvial de Seira, e logo baixa pola marxe esquerda deste río e do Sar, cruzando varias pasarelas de madeira construídas polo concello de Rois até chegar á igrexa de Iria Flavia e rodear o cemiterio de Adina, onde Rosalía estivo soterrada entre 1885 até 1891, cando se trasladaron os seus restos ao Panteón de Galegos Ilustres en Santiago. Esta senda amiga lévanos de seguido até a Casa-Museo e sede da Fundación Rosalía de Castro, antes de volver de novo ao casco histórico de Padrón e pasar xunto á casa da rúa Xoán Rodríguez onde Rosalía viviu cando era nena. Uns metros máis adiante regresamos ao paseo do Espolón, onde remata esta andaina. 1. Monumento a Rosalía de Castro (Padrón) O monumento a Rosalía de Castro no Paseo do Espolón foi unha doazón dos padroneses residentes no Uruguai. A estatua inaugurouse o 23 de abril de 1957, nun acto que estivo presidido polo cardeal de Santiago de Compostela Quiroga Palacios. É obra do compostelán José María Mateos, discípulo de Asorei. Situado a carón do Sar e á sombra dos pradairos, este monumento é un punto de reunión e tamén de celebración das moitas homenaxes que a vila de Padrón lle tributa á súa escritora máis universal. Aínda que naceu en Compostela, Rosalía pasou gran parte da súa vida en Padrón, vila que alternaría como lugar de residencia con outras cidades. 2. Fonte Vilar e palacio de Lestrobe (Dodro) A Fonte Vilar sitúase no límite de Dodro con Padrón, en Lestrobe. Un machón granítico sobre o que se labrou o escudo de Dodro indica o inicio do termo municipal. O cano do que brota a auga fresca está adornado por unha cabeza de león. A só uns metros da fonte, atopamos o Palacio de Lestrobe (século XVIII). O edificio que noutrora fora residencia de recreo dos prelados composteláns está na actualidade dedicado á restauración. 3. Pazo de Ermida (Dodro) O Pazo de Ermida é na actualidade propiedade privada e conta coa declaración de Ben de Interese Cultural. Ten a súa orixe nunhas torres defensivas que vixiaban a ría de Arousa e que foron reconstruídas como residencia ao seren unidas cun corredor. Este espazo está intimamente relacionado con Rosalía de Castro. No século XIX, o seu propietario era tío político de Rosalía (Gregorio Antonio de Ermida), motivo polo que a escritora pasou longas temporadas aquí. Foi o lugar onde se refuxiou cando morreu súa nai e tamén aquí naceron os seus xemelgos, Ovidio e Gala. Nas Torres de Ermida Rosalía escribiu Padrón y las inundaciones e compuxo parte de Follas Novas, El primer loco, Costumbres gallegas, El domingo de Ramos e Cartas a Murguía. 4. Fonte de Santa María (Dodro) Disque nos seus paseos por Lestrobe, a escritora adoitaba visitar a fonte de Santa María, a poucos metros do Pazo de Ermida. Neste lugar pódese ver hoxe a decoración feita por unha veciña da zona, que esculpiu en pedra a imaxe dunha virxe á que lle puxo unha plantación de fresas como manto. 5. Santiaguiño do Monte (Padrón) Esta paraxe no alto do monte San Gregorio afunde as súas raíces na Idade de Ferro. Aquí atopamos un cruceiro e a imaxe do Apóstolo Santiago sobre un conxunto de pedras. A capela do Santiaguiño foi reconstruída no século XV sobre outra anterior. Un relevo na fachada leste, na que se atopaba a antiga porta principal, representa o bautismo da raíña Lupa logo do milagre que motivou a súa conversión. A uns pasos da ermida e da casa do ermitán, podemos gozar da área recreativa do Santiaguiño do Monte. 6. Lamas e Muíño da Maquía (Padrón) Un sendeiro cuberto polo manto da vexetación de ribeira avanza a carón do río Sar polo lugar de Lamas. A presenza de canas a ambos os dous lados do camiño indican a proximidade do Muíño da Maquía, hoxe abandonado, pero que aínda conserva a pedra na que a veciñanza ía moer o gran até non hai tanto tempo. As dimensións da estrutura que se conserva dan idea da súa importancia. A poucos metros atópanse as ruínas da casa do muiñeiro. 7. Ponte de Camilo Seira en Fondóns (Rois) Rosalía atopou inspiración para as súas obras nun remanso do río en Fondóns. E desde este tranquilo lugar albíscase unha ponte que se integra coa paisaxe dun modo nada casual. Trátase dunha intervención de Camilo Seira, artista multidisciplinar de Rois que destaca pola súa comprensión da arte como unha forma de expresión que parte da vida e da natureza. Pedras e un salgueiro labrado que conserva a raíz conforman a base dunha pasarela que permite sortear un pequeno regato. Completa este conxunto unha varanda da árbore que na primavera ofrece as súas follas verdes como protección. 8. Fondóns (Rois) O modesto regato de Fondóns é unha gran mostra da relevancia que tiveron os cursos de auga durante séculos. En Fondóns chama a atención un burato aberto na pedra do chan, por onde se metería a roupa de nenos e nenas para purificala coa auga do regato. Mais o que fai singular este lugar son os versos que lle dedicou Rosalía de Castro no seu poemario En las orillas del Sar. En 2021, o Concello de Rois colocou unha placa para recordar estas palabras e conmemorar o Día de Rosalía. Foi o primeiro paso para crear a ruta Rosalía nos camiños xunto cos concellos de Padrón e Dodro. 9. Praia fluvial de Seira (Rois) A praia fluvial de Seira é un dos sinónimos do verán no val do Sar. Situada nas augas do río Rois, é un lugar de baño tranquilo e seguro, que ademais conta con espazo á sombra perfecto para os xogos, as merendas e as comidas campestres. Toda a zona foi reformada en 2017 coa disposición dunha área de descanso con bancos e mesas para o goce da cidadanía. 10. Igrexa de Santa Maria a Maior de Iria Flavia (Padrón) A basílica primitiva, da época omana, foi arrasada por Almanzor no século X e o Arcebispo Xelmírez mandouna reconstruír no século XII, converténdoa en colexiata. Está rodeada por un fermoso adro e no seu exterior pode verse unha ampla colección de sartegos e laudas. 11. Cemiterio de Adina (Padrón) No cemiterio de Santa María a Maior de Iria Flavia e Adina repousaron os restos de Rosalía de Castro entre 1885 e 1891, até o seu traslado ao Panteón dos Galegos Ilustres, en Santiago de Compostela. Nesta antiga necrópole do século V consérvase hoxe unha lápida na honra da escritora. 12. Casa-Museo de Rosalía de Castro (Padrón) A Casa da Matanza, última morada da escritora e sede actual da fundación que leva o seu nome, acolle na actualidade un museo que permite facer un percorrido polos acontecementos que marcaron a vida e a obra de Rosalía, a través de valiosos materiais relacionados coa súa figura e tamén de contidos audiovisuais que somerxen a persoa visitante no ambiente no que viviu a autora. Rosalía residiu nesta casa coa súa familia desde 1883 até o seu falecemento, en 1885. Aquí escribiu a súa derradeira obra, aquela que motiva a ruta Rosalía nos camiños: En las orillas del Sar. 13. Casa na rúa Xoán Rodríguez (Padrón) No número 4 da rúa de Xoán Rodríguez, antes rúa do Sol, existiu unha casa na que Rosalía viviu a súa infancia. Aquí residiu entre os 4 e os 10 anos, xunto coa súa nai Teresa de Castro Abadía e María Martínez. Na actualidade existe unha placa que sinala o lugar.