Monte dos poetas: A recuperación do Club Alpinista Abrente

O montañismo ferrolán recuperou este verán as súas raíces. O Club Montaña Ferrol, fundado en 1974, lembrou cunha homenaxe o pasado 17 de xullo a historia do desaparecido Club Alpinista Abrente e a súa actividade deportiva e de promoción da cultura galega entre 1935 e 1936. Estas pioneiras e pioneiros do excursionismo en Ferrolterra foron quen de denominar Monte dos poetas o de Brión, dedicando varios penedos, escollidos con meticulosidade, a escritoras e escritores da Galiza ao tempo que dinamizaban a zona con saídas por roteiros que creaban e difundían entre a sociedade da comarca. Foi toda unha sorpresa para o actual presidente do Club Montaña Ferrol (CMF), Xan Ramírez, descubrir que había unha entidade anterior á súa na mesma cidade. Decatáronse en 1986 cando atoparon na prensa algunhas referencias. Neses anos non tiveron nin a posibilidade nin os medios de afondar na súa historia até que o xornalista Germán Castro, máis coñecido por "Man", falou del en varias publicacións sobre Ferrol en 2016 e 2017. “Coa dixitalización dalgúns medios de comunicación próximos tivemos acceso a máis referencias e comezamos a facer unha cronoloxía das actividades deste club”, explica este montañeiro a Sermos Galiza. Pouco a pouco, souberon que a vida da anterior entidade foi moi breve. Inaugurouse en outubro de 1935, cunha saída precisamente a Brión, e a súa última mención na prensa tivo lugar o 19 de xullo de 1936, coincidindo co golpe de Estado, relatando unha saída polo Seixo, Seselle, Redes, Ares e Mugardos no día anterior. Desde a súa fundación e até a súa desaparición, a actividade excursionista nesa entidade era case semanal, visitando sobre todo lugares da comarca como Barallobre, Mugardos ou Doniños. Ademais, segundo explica Germán Castro no seu blog Acotaciones de un ferrolés no que toma como fonte esencial publicacións da época como El Correo Gallego ou Vida Gallega, Abrente estaba formado sobre todo por mulleres, entre as que destacaban nomes como Alicia Iglesias Vidal, Geluca Lorente Anidos, Emilia Criado, Isabel Butragueño ou Paquita Blanco -presidenta da entidade. Na documentación que se conservou aparecía sinaladas en varias ocasións saídas ao chamado Monte dos poetas, situado no que denominaron Monte Laurel, en Brión. A máis importante das actividades neste lugar foi unha na que homenaxearon a figura de Antón Vilar Ponte, falecido uns meses antes. O Monte dos poetas A zona era moi coñecida na actualidade para as socias e os socios do Club Montaña Ferrol ao realizar nela desde hai máis de vinte anos a recreación da batalla das pontes de Brión contra os ingleses. Malia todo “a veciñanza de Brión, Cabana, San Cristóbal e San Felipe non lembraba nada dese Monte dos poetas, nin os máis vellos” que debía de estar situado alí, asegura Ramírez. Con todo, a inauguración desa iniciativa de principios do século XX quedou reflectida nunha información de El Correo Gallego que rescatou Germán Castro e que sinalaba que o 9 de febreiro de 1936 o monte de Brión pasou a chamarse o "Monte dos poetas" ao dedicarlle varios penedos, a modo de miradoiros, a Rosalía de Castro, Eduardo Pondal, Manuel Curros Enríquez, Francisco Añón, Valentín Lamas Carvajal, Manuel Leiras Pulpeiro, Benito Losada e Alberto Camino. Para localizalos, o artista local Antonio Verdera Veiga escribira con esmalte gris os nomes coa inscrición "Poeta de Galicia". Nunha excursión posterior, o 15 de marzo, fíxose unha descrición biográfica de cada autora e autor, recitáronse poesías e houbo mesmo un discurso a cargo doutra membro do club, Marujita Oseira. "As mulleres de 'Abrente' vivimos neste instante unidas espiritualmente aos poetas galegos do século XIX... Morreron xa os poetas que iluminaron un día as rutas do galeguismo, mais nosoutras, as mulleres que vivimos na Galiza, non esquecemos aquelas vidas luminosas e a estela de poesía que deixaron ao extinguirse" dicía o parlamento, que continuaba afirmando que “por iso viñemos agora a este marabilloso Monte dos poetas e por iso viremos con frecuencia contemplar os amados nomes colocados polo grupo alpinista 'Abrente' nas rocas desta montaña chea de encantos". Homenaxe a Antón Vilar Ponte O grupo excursionista, formado por persoas da pequena burguesía ferrolá, tiña certas inquedanzas culturais e convidaba aos seus actos a persoas relevantes. O máis importante que organizaron foi unha homenaxe a Antón Vilar Ponte, xornalista e un dos fundadores dunha das primeiras Irmandades da Fala. O acto sería o ramo dun proxecto do que xa, daquela, falaba todo Ferrol. “Piden a colaboración para a homenaxe á Asociación de Escritores Galegos que se creara daquela”, sinala o responsábel do CMF, polo que reciben colaboracións escritas de Ramón Otero Pedraio, Xaime Quintanilla Martinez, Ramón Vilar Ponte, Arturo Noguerol, Vicente Díaz y Gonzalez, Felipe Bello Piñeiro e Alfonso Rocha. Os textos, por sorte, consérvanse na Real Academia Galega (RAG) e son toda unha fonte de información de como se valorou no seu momento esta iniciativa que desde o CMF pretenden indagar. Na homenaxe hai intervencións presenciais, como foron os casos de Ricardo Carvalho Calero, Matías Usero -asasinado meses despois pola Garda Civil- ou Alfonso Piñón Teixido -cronista de Vida Gallega e un dos primeiros documentalistas do país- que chegou a filmar entre 1924 e 1932 un cento de curtas documentais, algunha delas conservada no Centro Galego de Artes da Imaxe (CGAI) da Coruña, “outra liña interesante de investigación que sería interesante traballar”, cre o actual presidente do club. Para Ramírez a iniciativa que levou a cabo Abrente era toda unha innovación para a época, ao considerala “precursora como referente do que hoxe coñecemos como turismo cultural, mais a principios do século XX”. Do evento recupera tamén información Mario Valdivieso Mateo, que en 2018 publica o traballo Soldados, árboles y poetas na revista cultural Columba de Cobas (Ferrol). Nela explica a participación de Manuel Insua Santos, fundador e presidente da asociación Los amantes del campo, que animou á creación de Abrente e mesmo participou nalgunhas das súas actividades. Durante a homenaxe explica que "no sitio previsto púxose un retrato de Vilar Ponte pintado por Vicente Díaz e despregáronse numerosas flores. Como era natural presidiu o venerábel Manuel Insua, flanqueado polas damas Emilia Criado e Isabel Butragueño". O acto, explica Valdivieso, "rematou co himno da terra galega". Recuperar o Monte dos poetas Pasados os anos, e unha pandemia, este 2022 deuse a posibilidade de iniciar a recuperación do Monte dos poetas. O CMF coincidiu en múltiples ocasións coa Asociación de Veciñas e Veciños de Brión, mais tamén coa de Comuneiras e Comuneiros do Cha cos que colaboraron no deseño e realización de roteiros de sendeirismo. Nunha delas amosáronlles unha imaxe realizada no acto de homenaxe a Vilar Ponte por Blanco, un coñecido fotógrafo coruñés daquela altura, que ambas entidades tomaron como referencia para localizar o lugar exacto onde se realizou o evento en 1936. “Estamos seguros de que, co tempo, aparecerán aínda máis fotografías; teremos que indagar no arquivo de imaxes que ten Blanco así como no de El Correo Gallego que, non esquezamos, naceu en Ferrol antes que en Santiago”, indica Ramírez. O 17 de xullo de 2022, cadrando co remate da tempada excursionista, foi a data escollida para recuperar a memoria do Club Alpinista Abrente e o seu proxecto máis importante: o Monte dos poetas. Partindo da imaxe de Blanco, localizaron o lugar e as tres entidades traballaron arreo para limpala e deixala tal e como se pode ver na imaxe de 1936. Convocadas por elas, ao redor de medio cento de persoas sumáronse á iniciativa, entre os que estaban presentes directivas e directivos doutras asociacións veciñais e, segundo a organización, unha persoa en representación de un dos catro grupos políticos que teñen presenza no noso Concello (malia estar todos convidados, xunto co concelleiro do ramo) e veciñanza de Brión. Entre as intervencións máis emotivas estivo a do xornalista Germán Castro que fixo unha breve introdución cos datos que recuperou no seu libro Curiosidades ferrolanas II da andaina e o significado do Club Alpinista Abrente e a súa triste desaparición. Despois interviron os brioneses Manolo Vieito pola parte dos Comuneiros e José Oreona pola AVV Castelao de Brión, falaron do compromiso co Monte; e a membro do CMF, Sol Seoane, recuperou e puxo voz ás letras de compromiso coa cultura e cos poetas que no seu día fixera Marujita Oseira. “Ao remate do acto fixemos unha asemblea xeral extraordinaria na que, por unanimidade, se aprobou incorporar aos estatutos da nosa entidade unha introdución de herdanza, así como engadir ao nome o de Club Montaña Ferrol-Alpinista Abrente 1935/36”, indica Ramírez. Participación veciñal e comunal neste proxecto Para o presidente da Asociación de Veciñas e Veciños Castelao de Brión, Manuel Vieito, foi fundamental a fotografía para localizar o lugar exacto onde tivo lugar a homenaxe de 1936. “É unha paraxe fermosísima, enriba da capela de San Cristóbal, cunha vista impresionante da Torre de Hércules da Coruña, o porto de Ferrol e parte da saída da propia ría”, explica a Sermos Galiza. Coincide con Xan Ramírez na importancia de dar a coñecer este proxecto polo seu significado histórico e de valor engadido á zona. Recoñece que “este ano foi de preparación e para o seguinte darémoslle máis promoción”. Desde a Asociación de Comuneiras e Comuneiros do Cha consideran “todo un éxito” o inicio da recuperación que se realizou este ano. Co seu coñecemento do monte e a súa preparación limparon o lugar coa axuda, tamén, das outras entidades. “Ademais de limpar fixemos un camiño para que as persoas tiveran acceso ao lugar do acto”, conta a Sermos Galiza o seu presidente, Manuel Vieito. A entidade quere que a volta do Monte dos poetas fique dentro das iniciativas que teñen en marcha, como a plantación de máis de 12.000 árbores que xa realizaron. Contan con engadir esta iniciativa a outras que xa iniciaron como “o estudo das moitas mámoas que se conservan na zona, para dalas a coñecer á poboación en xeral”. Plans de futuro A idea común das tres entidades que participaron nesta homenaxe é darlle continuidade e mesmo tentar que medre en participación. O club excursionista, ademais de legalizar o novo nome, procurará recuperar ao máximo a proposta inicial de 1936, mais sendo realistas “Non creo que deamos con todos os miradoiros, hai que ter en conta que non contamos con moitas indicacións; xa non queda nin rastro das inscricións que se realizaron, mais meteremos no noso calendario o mes de xullo para lembrar eses escritores a partir de penedos que consideremos estean nun bo lugar, comezando por Rosalía de Castro”, informa o montañeiro. Para este primeiro emprazamento xa teñen localizado un penedo "cunhas moi boas vistas" que se inaugurará o ano vindeiro tamén no mes de xullo. Non descartan tampouco realizar "homenaxes pequenas, sen a idea de que sexan grandes eventos, só coa intención de recuperar eses nove meses de vida que tivo Abrente".