Miguel Anxo Fernández: o Carballiño e a súa aura como escritor e cinéfilo

O cine é unha porta aberta ao mundo, á realidade e á fantasía, podémolo contar os que case vivimos o pase do cine mudo, do branco e negro ao technicolor e o cinemascope... algo que nos marcou. E velaí nesas pescudas un singular persoeiro carballiñés, aureolado nun feixe de luz cinematográfico, mesmo quizais superando o argumento de Cinema Paradiso (1987), referímonos ao amigo, escritor, cinéfilo e mesmo, atreveriámonos a catalogalo de cineasta, Miguel Anxo Fernández. Entón xa aquece de fondo a música de Morricone para este filme inesquecíbel do director siciliano G. Tornatore (1956), do mesmo tempo que o carballiñés. Miguel Anxo Fernández é un referente, leva a súa Ítaca, Punxín, O Carballiño e o seu tempo moi prendido nas súas orixes e, polo tanto, na súa orixinalidade. Casado con Lola Veleiro Alemparte, coa que forma equipo de inquedanzas, filla de Cesáreo Veleiro Bravo, neta pois do lembrado e querido Bernardino Veleiro Marco, casado con Lola Bravo, "O Marcol", señor daquela sala de peiteado aberta á praciña do Retortillo, que era un ateneo, parladoiro onde, entre o arrecendo a colonia Álvarez Gómez e baixo a presidencia dunha foto de "O Gorila", confluía o sentidiño entre o roxo e o azul, o ceo e o inferno, para rematar sempre na confluencia da encrucillada asentando un "o tempo xa o dirá"... Sacudindo a bata dos pelos e acompañando o cliente á porta despedíase cun "All right", iso si, pronunciado nun inglés americanizado cun inicialmente sonoro e alongado "ollrrrraaaaaitttttt". As orixes Cesáreo Veleiro Bravo e Leontina Alemparte, os país de Lola, son os que resucitaron os almacéns "Gavilán", camisería-paquetería referente entre o mellor comercio do Carballiño, estabelecemento de longa historia e aberta até 2014 nos soportais da histórica e literaria casona dos Quiroga, onde tiña o ilustrado quiosco de prensa a lembrada Ángeles Calviño, piso onde viviron tamén un tempo Miguel Anxo e Lola e que abre balcóns e xanelas, observatorio á Praza Maior, como tamén lle abriu os ollos á escritora condesa e cortesá Pardo Bazán, para confundirse entre a algarabía da xente, o choutar dos facos, a suor, a vida dunha Vilaviva. E que dicir de César, o irmán de Lola, que a partir de entón crea o Manda nabo, empresa de deseño de camisetas con motivos retranqueiros. Pai e nai de Miguel son naturais das terras de Punxín, esa bocarribeira de vides e mimosas vixiada polo pico sacro do monte do San Trocado, a mesma terra que foi do avó de Alberte Cortez. Aldeas que miran ao ribeiro do Barbantiño, onde mellor se debera coidar aqueles poderosos igrexarios, como o de Ourantes. O pai, Amadeo, dunha familia numerosa, natural de Vilela, formado na Escola de Artes e Oficios de Ourense, onde impartían clase tan bos e sensíbeis creadores como Faílde. Figura moi presente nas sombras do escritor, magnífico ebanista, inimigo da chapuza, retraído en crear -aínda que ben puidera-, máis dedicado aos encargos, o que por algo lle dará o nome do xenio multicreador renacentista Miguel Anxo a un dos seus tres fillos. Algo que, a xeito de flahsback, trae á mente o mediocre filme Good Morning, Babilonia (1986) sobre aqueles dous irmáns, artistas italianos, que tratando de superar o pai emigran e trunfan en Los Ángeles como escenógrafos de Griffith... A nai, Elisa, é de Santa Lucia de Freás, bordadora, como Penélope de Ítaca. Ao respecto e nas redes sociais, a través de Memorias de Freás, Miguel Anxo recompón o crebacabezas daqueles persoeiros, de historias e lendas escoitadas, conta parte da súa vida a carón da reitoral de Arouxeira, dos singulares párrocos. Fala do bisavó materno, "Domingos o Barbas", natural de Ourantes, do avó Juanito e da avoa a Balbina. Familia que, como emigrantes, ben coñecían New York, mesmo para nacer alí a madriña Gloria, que chegou a ser secretaria dos Rockefeller, a que aínda vive na Florida roldando o século de vida. Parte esta na que radica o persoeiro literario e mesmo cinematográfico de Frank Soutelo, un ser de encrucilladas que mesmo pode ser posíbel: servidor coñece altísimos xefes de Policía galegos da cidade dos rañaceos, capaces de parar o tráfico do Holland tunnel, baixo as augas do Hudson, a fin de concederlle paso o coche dun amigo... como de "métomes en todo", tan capaces de ser confidentes de Al Capone como envolverse entre as sabas de seda da mesma Marilyn Monroe, como fixo o aspirante a director de Cine Pepe Bolaños. Ao respecto, o xornalista Xavier Navaza ten tramado curiosas historias de galegos nos EUA. Proba de que a realidade supera a fantasía. Pois velaí listo un caderno de memorias de neno, tan labrego como vilego. Ao fin e ao cabo un é o que foi e o que está sendo, como canta ese fado "Soy" de Luis Pastor. Miguel, como testemuño do que foi, mantén casa, horta e lembranzas onde viviu, en Rapariz, en Freás, en Vilela... Unha vida de cine Miguel Anxo Fernández, polígrafo de garda, disposto sempre a cumprir, e faino como escritor, ensaísta, cinéfilo, investigador e difusor do cine. Naceu no día seguinte á romaría comunal da Saleta e coa que se fechan as festas maiores do Carballiño do ano 1955 e cando nacía a TVE. Estudou no entón flamante colexio Isabel la Católica, denominación que expresa moitas cousas respecto aos seus principios, e como moitos outros tamén tivo como profesores varios autoritarios dons, daqueles de "Usted siga bien", persoeiros que darían para un bo guión cinematográfico, Juan, Carlos, Camilo, Severino, Julio, Peta, Aurelio, Felipe, Gumersindo... Seguiu estudos de Maxisterio nun Ourense que, a pesar do ambiente gris, aínda mantiña o escintilar daquela sobranceira aura da xeración Nós. Licenciado en Historia da Arte, doutorado en Comunicación pola Universidade de Vigo e diplomado en Xornalismo na universidade compostelá, para ser profesor de Comunicación na Facultade de Ciencias Sociais de Pontevedra. E en Miguel Anxo non queda a cousa na retórica e teórica sobre o cine, o seu é, sobre todo, praxe, diriamos mesmo de cineasta, pois fixo o indicíbel, incluso como empresario, por resucitar as salas daquela capital do cine que fora O Carballiño. Sería cando, en 1987 a xerencia do cine Rivas non lle atopa rendibilidade á sala e decide fechala. Con incontábel mérito, asumen e retoman a cuestión os matrimonios de Pepe Castro e Miguel Anxo, para crear entón a empresa O Carballiño Cine S. L para levar a sala. Arriscada aventura alentada polo Cine Clube O Carballiño, colectivo sobre o que cabe un tratado: nacido en 1969 como animador e salvavidas de canto significaba o cine, iniciativa de Xulio Castro, que será o seu presidente, de Pepe Prada, imprescindíbel na cultura carballiñesa do noso tempo, de José Castro, "Rabanillo", Eduardo Bernárdez... sendo Miguel Anxo presidente de 1978 a 1997, asunto en que insistiu ese sempre imprescindíbel en todo acontecer cultural carballiñés do noso tempo que é Pepe Prada. E non queda a cousa nesas, desde esa matriz naceran as semanas e as Xornadas de Cine e Vídeo de Galiza, Xociviga. Nese mesmo pozo motivado pola imposición da televisión e o vídeo, tamén ao borde do fechamento recuperan a sala do Cine Alameda, píntana e devólvenlle o espírito orixinal... e finalmente crean a sala de Cinema Paradiso, mesmo lle escriben a Tornatore para darlle aquel suxestivo nome. Espazos que, despois dunha coidada rehabilitación realizada polo arquitecto Alfredo Freixedo, nun 13 de setembro de 1990, ábrese ao público. Empresa que, coas mesmas ansias, aluga e anova o Cine de Lalín, o Bos Aires de Verín... pero no andazo xeral que ameaza as históricas salas de proxeccións, estas non poden competir cos centros comerciais, co vídeo... e o desastre económico faise patente, o que tampouco roe o ánimo. Cinema galego Preocupado sempre por complementar aspectos da historia do cine galego, e así o fai en congresos e publicacións galegas ou portuguesas, como presentador e colaborador de varios programas de televisión, radio e en varios medios, comisario en varias mostras, foi membro do Consello da Cultura Galega, académico da Academia de Ciencias e Artes da televisión, da do Audiovisual e mesmo de moitos outros colectivos preocupados pola normalización cultural da Galiza. Presidente do Cine Clube do Carballiño (1978-1997), director das Xornadas de Cine e Vídeo de Galiza Xociviga (1984-1996), creador e presidente da Federación de Cineclubes de Galiza (1985-1990). Director do prestixioso Ourense Film Festival, con tan longa e influínte historia, ao que nun momento crítico, en 2018, lle dá novos e vitais folgos. Carlos Velo, a Bella Otero, Emilio Baños Santos, Chano Piñeiro son algúns dos temas arredor do cine galego que retoma e abre á inmensidade. Son ineludíbeis referentes as súas publicacións referidas ao Carballiño, inseparábeis de vellos e valiosos documentos fotográficos ou fílmicos: O Carballiño. Vellas Historias. Vellas fotografías (1870-1970), de 1992, e O Carballiño, Crónica de Cine 1900-1994, de 1994, as que avalan canto contamos. E como non podía ser neste noso cabodomundo, como o é nos irmáns países celtas, na Escocia de Arthur Conan Doyle, o creador de Sherlochk Holmes, na Irlanda de Bran Stoker, autor de Drácula, como na Galiza creadora do realismo máxico, de escudriñadores de misterios, como o foi e propoñía don Vicente Risco, onde manda o misterio e triunfa a tan cinematográfica intriga, o misterio, o xénero negro... Pois velaí que Miguel Anxo é autor de obras de ficción con selo propio como O sobre do francés (2002), Capitol última sesión (2004), O Sangue dos Cortiña (2004), O espido de Gina (2014), Blues para Moraima (2017) e esa exitosa saga do xa mítico e retranqueiro, agudo inspector e trotamundos Frank Soutelo, galego americanizado: Un nicho para Marilyn ( 2002), Luar no inferno (2006), Tres disparos e dous fiames (2008), Frank Soutelo e o manuscrito de Cabanillas (2010), Lume de Cobiza (2011), Bicame Frank (2013), Un dente sen cadáver (2016) ou A conxura do sete (2022). Saga policíaca, mesmo guións cinematográficos que nos remiten á obra do catalán, oriúndo da Galiza lucense do Val de Neira, a que non esquece, que é Manuel Vázquez Moltalbán, creador do atrevido detective Pepe Carballo. A obra de Miguel Anxo ten un profundo pouso que segue a abrir inmensas portas á creación neste tradicional xénero do occidente. Miguel aproveita, como aproveitamos e agradecemos moitos carballiñeses que temos algo que contar e demostrar á vila das orixes, as facilidades que dan as páxinas internáuticas de Badalnovas para escribir, como el As Terras do Carballiño e os seus escritores, modestia que lle obriga a falar de todos... Páxinas onde atopamos o por el vivido e escoitado, como se dunha película se tratase.