Imaxe Covid. A memoria dous anos despois

Esta semana, a exposición Galiza en vilo, comisariada polo fotógrafo Miguel Riopa, visita a cidade de Vigo. Até o 17 de abril quen pase pola rúa do Príncipe terá oportunidade de ver parte do traballo fotográfico do colectivo Imaxe Covid, un proxecto gráfico que xurdiu co inicio do confinamento nos primeiros meses de 2020. A orixe da iniciativa partiu doutro fotógrafo, Óscar Corral. "Había unha demanda de imaxes nas redes sociais moito máis grande que o espazo que tiñan os medios de comunicación tradicionais para publicalas", explica Corral a Sermos Galiza; "foi daquela cando falei con varios compañeiros e puxen sobre a mesa a necesidade de unir todo ese traballo que estabamos facendo para chegar a un público maior e dar unha imaxe máis clara do que estaba pasando coa pandemia a nivel galego", engade. Despois de varias reunións telemáticas conformouse o colectivo, ao que se acolleron profesionais de todo o país, coa idea de contar con fotografías que relatasen o que estaba acontecendo desde as Rías Baixas até a Mariña, pasando por Ourense e Vigo. Catro nomes máis completaron a proposta: Brais Lorenzo, Miguel Muñiz, Mónica Ferreirós e Agostiño Iglesias sumaron os seus traballos desde diferentes ópticas, traballando para algún medio ou como freelances, a nivel nacional ou local. Brais Lorenzo asegura a Sermos Galiza que "estabamos diante dun acontecemento histórico e era moi importante saír coa nosa cámara á rúa para tentar contar o que estaba acontecendo". Os primeiros días de confinamento As experiencias daqueles primeiros días de marzo de 2020 foron diferentes para cada profesional da información gráfica, aínda que, dalgunha maneira, a impresión de sentirse, co "privilexio" de poder estar na rúa definiu o momento que viviron en común. "Polo meu perfil xa estivera exposto en zonas de conflito", relata Corral, "a diferenza agora era que me expuña eu, mais tamén a miña familia, a miña parella e os meus fillos. Era a primeira vez que a exposición era directa na miña contorna". O momento foi de grande impacto, como entenden que resultou para todo o mundo, mais asumiron a súa responsabilidade. Brais Lorenzo asegura a Sermos Galiza que "estabamos diante dun acontecemento histórico e era moi importante saír coa nosa cámara á rúa para tentar contar o que estaba acontecendo". Cre que co seu traballo "servimos tamén como ollos da sociedade, foi un momento para o que ninguén estaba preparado". Outra imaxe que á maioría lle quedará gravada para toda a vida son as rúas e estradas baleiras. "Ao saír semellaba unha película catastrófica: estabas só e atopabas nada máis que a policía ou as ambulancias. Podías aparcar onde quixeses, mesmo no medio da estrada, que a policía non dicía nada", lembra Miguel Muñiz a Sermos Galiza. "Creo que atopar alguén facía que se sentisen ben, era un contacto humano, nun momento en que todo permanecía baleiro mais conscientes de que a xente estaba dentro das casas", apunta. Miguel Riopa recoñece que a súa intención "era seguir traballando, informando, polo que non me supuxo nada especial" e a pesar de que "foi un choque moi grande saír á rúa e non atopar ninguén, así como matinar en que é o que podes fotografar nunha situación como esa". Porén, podíalle máis "a ansia de contar o que acontecía para que as persoas que estaban fechadas nas súas casas soubesen o que pasaba na rúa". Mais non todo foron grandes cidades coas súas rúas e prazas baleiras. Mónica Ferreirós retratou a situación desde un xornal local. "Non estabamos afeitas a situacións excepcionais, fas o do día a día. Sentíaste privilexiada por estar fóra e ver o que pasaba, aínda que a cobertura que faciamos era máis próxima", asegura. A proximidade coa veciñanza, froito dunha relación de anos, permitíalle "ter acceso ao día a día da xente". Viviu as dúas caras do confinamento ao realizar quendas semanais co seu compañeiro. Comezou, pois, fechada na súa vivenda. "A semana que me tocou a min decateime de que o levaba mellor traballando que como mera espectadora na casa", confesa a Sermos Galiza. Un caso singular foi o do fotógrafo Agostiño Iglesias. En 2020 traballaba por tempadas como freelance, e cando se anunciou o estado de alarma estaba vivindo cos seus pais nunha aldea de Lousame. "Non contaba con cubrila mais comecei a facer fotos diarias de como actuaban meus pais e as veciñas e os veciños. Despois xa lle din unha cobertura profesional", explica a Sermos Galiza. As súas imaxes explican a vida cotiá no interior do país. Para este reporteiro "era enigmático descubrir como estabamos reaccionando no rural". "As UCIs eran o tema principal nun primeiro momento e houbo unha certa censura no Goberno galego, que controlaba o acceso a eses centros públicos aludindo á mal chamada intimidade dos pacientes ou ás veces sinalando que era pola nosa propia seguridade", asegura Óscar Corral Buscando a imaxe Ter liberdade de movementos non significaba, daquela, contar con facilidades para poder traballar. Nun primeiro momento admiten que non contaron con información e non chegaba con retratar rúas e estradas baleiras. "Fixemos un grupo os fotógrafos de Santiago para avisarnos de cando había un control policial. Mais a noticia non estaba só nos controis", conta Miguel Muñiz. Explica que un día descubriu, lendo a prensa, que un restaurador, con estabelecemento na autovía do noroeste que une A Coruña con Lugo, malia estar todo fechado, achegábase de noite ás camioneiras e aos camioneiros para levarlles ceas. "A historia real estaba nesas e neses profesionais do transporte", descobre Muñiz. Desprazouse até o lugar e soubo das dificultades que tiñan neste sector para realizar o seu traballo e o medo a non poder desenvolvelo. Esas "outras historias" centraron as súas fotografías, como a do circo que quedou sen recursos en Lalín e non podía nin actuar nin abandonar a capital do Deza. Mais a maior parte de fotoxornalistas buscaban informar do que acontecía no interior das residencias e nas Unidades de Coidados Intensivos (UCI) dos hospitais, aínda que sen moito éxito. "Era o tema principal nun primeiro momento e houbo unha certa censura no Goberno galego, que controlaba o acceso a eses centros públicos aludindo á mal chamada intimidade dos pacientes ou ás veces sinalando que era pola nosa propia seguridade", asegura Óscar Corral. Non era a primeira vez que tiña problemas para realizar o seu traballo en zonas baixo control das Administracións. "Na Galiza faise moito no tema dos lumes forestais. Procuran, dalgunha maneira, controlar a información gráfica que os fotógrafos podemos documentar", asegura. Miguel Riopa, o profesional que conseguiu acceder á UCI dun hospital, asegura a Sermos Galiza que "facía máis traballo de relacións públicas que de fotógrafo". E as primeiras imaxes sanitarias deste tipo viñeron da sanidade privada, máis interesada en transmitir que tamén participaba da resposta á pandemia. Todo o contrario ao que acontecía nas residencias. Nelas "as direccións sempre se negaban a deixarnos entrar para mostrar o que estaba pasando e como era a vida dentro". E iso que Riopa opina que "as persoas maiores foron as máis afectadas". Para Muñiz foi "terríbel o que aconteceu nas residencias". Conta que foi cubrir a de DomusVi de San Lázaro, en Compostela, sen posibilidade de acceder ao seu interior. Pediulle a unha rapaza que estaba fóra se podía saír na fotografía e accedeu "sempre que non se lle vira a cara". Explica este fotógrafo que soubo por ela que "traballara alí e que atendeu unha das pacientes que morreu de Covid e despois diso só estivo dous días illada". Ademais, "cobraba 500 euros cun contrato de prácticas, cando os pacientes pagaban por unha cama 3.000 euros". Nas vilas máis pequenas non se libraban tampouco dos impedimentos para realizar o seu traballo. "Tiven algúns problemas a nivel local co concello", asegura Agostiño Iglesias. No seu caso tentou acceder ao centro de saúde e non lle deixaron. "Souben que facían unha limpeza, quixen entrar no centro de saúde e non me deixaron. O encargado de prensa era o meu médico e comentoume que me facía el algunha foto, supostamente por protocolo de seguridade", lembra. Na comarca do Salnés, onde traballaba Mónica Ferreirós, esta profesional lembra que "ao principio ninguén informaba de nada e facíamos unhas pequenas rondas nos lugares máis sensíbeis onde podía pasar algo". Por este motivo visitaban o hospital, os supermercados, o mercado local ou os centros de saúde. Mesmo xestionaban contactos para a redacción "por estarmos na rúa, aínda que os gabinetes do Sergas non facilitaban o traballo". No seu caso tirou de amizades para tratar de entrar nalgunhas empresas conserveiras grandes "para observar como levaban o da seguridade sanitaria". O resultado foi negativo. "As traballadoras estaban presionadas, non deixaban", indica esta fotoxornalista. Pola contra, a poboación si que lle deu facilidades para traballar. "A xente deixaba que entraras na súa casa sen problemas", rememora. Os temas, como afirma Muñiz, remataron por centrarse "no cotián: como era a vida coas máscaras,... até chegar a normalizarse, como agora". O traballo evoluciona Pasaron os meses e a situación da pandemia evolucionou. Chegaron as vacinas, os protocolos e as informacións diarias de contaxios, mortes e sobre a situación en hospitais e residencias. Tamén foi evolucionando o traballo fotoxornalístico, aínda que a un ritmo máis lento que noutros territorios do Estado español. "Co tempo caeron barreiras. Un ano despois das primeiras imaxes que se fixeron nunha UCI conseguiuse que fotógrafos e xornalistas entraran en persoa nas UCI dos hospitais públicos", conta Miguel Riopa; "nunca foi o mesmo que as imaxes que circulaban realizadas por médicos, sanitarios ou xente vinculada aos centros, gabinetes de prensa. Non servían, non contaban unha historia", engade. Os temas, como afirma Muñiz, remataron por centrarse "no cotián: como era a vida coas máscaras,... até chegar a normalizarse, como agora". Tamén os propios medios de comunicación mudaron a axenda e puxeron o foco noutras informacións. Mónica Ferreirós, por exemplo, ao traballar na prensa local sinala que "despois do primeiro ano volves á normalidade, a nosa dinámica é diferente" e até recoñece que agora, dous anos despois, "xa falamos da enfermidade como dunha gripe, a actualidade está noutro sitio". A experiencia vivida coa pandemia marcou todo o colectivo non só a nivel profesional, senón tamén no emocional e afectivo. Tras das imaxes que vemos na prensa hai persoas, cada unha coa súa historia. E desta experiencia as persoas maiores foron, sen lugar a dúbida, as grandes protagonistas. "O que pasou nas residencias tíñanos que facernos sentir mal como sociedade", opina Miguel Muñiz, "deixámolos morrer. Foi indignante".