A Galiza a todo jazz (II)

Malia as dificultades que se presentan para estabelecermos unha clasificación xeracional máis ou menos obxectiva dos músicos de jazz na Galiza, e sen entrarmos en consideracións de estilo, pódese dicir que actualmente se está a dar a confluencia de tres grandes xeracións perfectamente consolidadas: —A xeración dos iniciadores, constituída polos músicos máis vellos e que se dan a coñecer na década dos 80. —A xeración dos novos valores. É unha xeración, a dos 90, que, con independencia das diferenzas de idade que se poidan dar entre eles, acolle os músicos que adquiren a súa aprendizaxe en diferentes escolas da Península (Estudio Escola de Música, Baio Ensemble, Taller de Músics...) ou que completan a súa formación en prestixiosas escolas e universidades europeas e estadounidenses, sobre todo na Berklee College of Music de Boston. —A xeración dos novísimos, termo este moi recorrente no campo da literatura, mais que lle vén ao pelo a este grupo que se crea na Galiza a partir do novo milenio. A ela pertencen, sobre todo, os músicos formados no Seminario Permanente de Jazz de Pontevedra (SPJP) por dúas das personalidades máis relevantes da xeración precedente: o pianista Abe Rábade e o contrabaixista Paco Charlín; mais tamén os que, con independencia da idade, fan primeiro estudos clásicos e posteriormente se introducen no jazz en escolas privadas, no propio Seminario, e obteñen a licenciatura nesa especialidade no Conservatorio Superior de Música da Coruña, así como noutros conservatorios, escolas e universidades da Península (ESMAE, Musikene...), ou doutras partes de Europa ou nos Estados Unidos de América. Os iniciadores O grupo máis representativo desta xeración non hai dúbida de que é Clunia Jazz, que fai a súa aparición en 1982. Os seus integrantes, o pianista Nani García –que xa tocara en Filloa Express e Parabará–, o contrabaixista Baldo Martínez –tamén de Parabará– e Fernando Llorca –proveniente da banda de fusión de rock progresivo e jazz Outeiro– son os responsábeis do primeiro proxecto sólido e serio do panorama jazzístico galego e cunha proxección exterior importante. Ese mesmo ano Citola edita o seu primeiro disco (Clunia Jazz), e incorpórase ao grupo o xa desaparecido Antonio Cal co saxo tenor e a frauta. Axiña pasan a formar parte da programación de varios festivais, como as Primeiras Xornadas Galegas de Jazz de Santiago (1982) ou o I e IV Festival Internacional de Jazz Cidade da Coruña (1983 e 1986, respectivamente). Non faltan tampouco os recoñecementos internacionais: segundo premio e primeiro premio para Nani García á mellor composición e arranxo no Concurso Internacional do Festival de Donosti (1983), e primeiro premio no mesmo concurso en 1985 pola interpretación do grupo acompañando a cantante portuguesa Maria João. En 1987, como representantes do jazz estatal, participan na exposición "Cinco séculos de arte español" no Museo de Arte Contemporánea de París. Na década dos 80, a máis activa da banda, editan dous discos máis: Afueras periódicas (Jazz Stop, 1984), coa participación dos saxofonistas Jorge Pardo e Javier Escaned, e Rúa cega (Edigal, 1986) co saxofonista Miguel Ogando. Na década seguinte, malia non disolverse de facto a banda, dedícanse fundamentalmente ás súas carreiras en solitario con proxectos moi diversos, para se reuniren de novo e gravaren Carpe diem (Sons Galiza, 1995) co saxofonista estadounidense Tom Gullion. Haberían de pasar 14 anos até a gravación do seu, polo de agora, último disco (5, Xingra, 2009), que conta coas colaboracións do saxofonista Roberto Somoza e do trompetista Matthew Simon. Ao longo da súa dilatada traxectoria, Clunia Jazz ten outros colaboradores de sona internacional, como os trompetistas Paolo Fresu ou Kenny Wheeler. Nos anos 80 non faltan os recoñecementos internacionais: segundo premio e primeiro premio para Nani García á mellor composición e arranxo no Concurso Internacional do Festival de Donosti (1983), e primeiro premio no mesmo concurso en 1985 pola interpretación do grupo acompañando a cantante portuguesa Maria João Mentres todo isto acontece, os compoñentes desta histórica e prestixiosa banda van consolidando as súas carreiras individuais. Baldo Martínez, posuidor dunha ampla discografía, funda Zyklus, outra banda histórica dos 90, Triez, MBM trío, Zas!, Baldo Martínez Grupo; pon en marcha iniciativas de gran calado entre o público e moi premiadas (Projecto Minho, Cuarteto Europa...) que o converten nun dos músicos galegos máis representativos do jazz contemporáneo en liña co jazz europeo actual. Nani García segue a manter o seu trío, que ás veces reaparece como ave fénix, mais a súa actividade nas últimas décadas está centrada, sobre todo, nos labores de produción, gravación e composición de obras para orquestra e de bandas sonoras para o cinema e a televisión, campo no que obtivo numerosos premios. Fernando Llorca, cun só proxecto como líder da banda, Fernando Llorca Atlantic Jazz (Mr. Cal, Clave Records, 1990), dedícase fundamentalmente ao exercicio pedagóxico, aínda que segue colaborando e gravando con diversos artistas e formacións de jazz. Outros músicos pertencentes a esta xeración son os pianistas Suso Atanes, Manuel Gutiérrez, Alberto Conde, Javier Constenla; os saxofonistas José Nine, Roberto Somoza, Chefa Alonso, Juan Carlos Otero; os guitarristas Pepe Evangelista, Cuchús Pimentel, Antonio Bravo, José Antonio Acuña, Serafín Carballo, Kelly García; os contrabaixistas Miguel Guerra, Manuel Lorenzo Tabarés (fundador do grupo Abuña Jazz en 1986), Antonio López "Castillo", Alfonso Morán, Kin García; o baixista Quique Alvarado e o batería Leo Pimentel. Os novos valores Se hai un grupo que encaixa á perfección nesta etiqueta xeracional é Abe Rábade Trío. Esta formación, composta inicialmente polo pianista Abe Rábade, o contrabaixista Paco Charlín e o baterista búlgaro Val Tzenkov, nace en Boston en 1996 ao abeiro da Berklee College of Music, onde están a realizar os seus estudos. O trío aséntase na Galiza no ano 2000, cando se incorpora á batería Ramón Ángel Rey. Ese mesmo ano obtén o segundo premio no Concurso Internacional de Grupos de Jazz de Getxo. A gravación ao vivo da súa actuación constitúe o material do seu primeiro disco (Babel de sons, Xingra, 2001). Ese ano Abe Rábade recibe o Premio Tete Montoliu ao mellor pianista revelación outorgado pola SGAE. Ao ano seguinte publica Simetrías (Xingra, 2002), nunha época na que se vai materializando o denominado Ghu! Project, no que interveñen os tres e que conta coa participación de recoñecidos jazzistas como Chris Kase ou Jesús Santandreu e a colaboración de Michel González. O resultado deste proxecto é a publicación do álbum do mesmo nome, Ghu! Project vol. 1 (Nuba+Karonte, 2004). Mais este non remata aí: unha segunda entrega verá a luz en 2008 (Open doors vol. 2, Nuba+Karonte), con novas incorporacións (Perico Sambeat, Alan Ferber) e unha sección rítmica renovada (Nelson Cascais e Pruno Pedroso). Cómpre subliñar que na gravación ao vivo Abe Rábade Open doors (Nuba+Karonte, 2008) realizada no Teatro Principal de Compostela, e editada en DVD, a formación de septeto complétase con Toni Belenguer ao trombón e Pablo Martín Caminero ao contrabaixo, no canto, respectivamente, de Alan Ferber e Nelson Cascais. Antes xa se editara Playing on light (Nuba+Karonte, 2006), en formato de trío, con Bruno Pedroso na batería, para a revista Cuadernos de Jazz o mellor disco de jazz dese ano no Estado. A finais de 2006 incorpórase ao trío o contrabaixista Nelson Cascais, e Paco Charlín desenvolve a súa propia carreira musical como compositor e instrumentista, ademais de seguir compartindo a dirección artística do SPJP con Abe Rábade, e deixándonos unha manchea de álbums como líder de formacións compostas por músicos estadounidenses, galegos da chamada aquí Xeración dos Novísimos (Virxilio da Silva e Xan Campos) ou doutras zonas do Estado, como o valenciano Javier Vercher e o madrileño Juanma Barroso. O trío, constituído agora por Abe Rábade, Nelson Cascais e Bruno Pedroso, participa nos dous álbums editados en 2008: Rosalía 21 (Falcatruada) e Aloumiños de seda (Xunta de Galicia). Este último, encargo para a campaña Xeración e logo da Dirección Xeral de Política Lingüística na época do bipartito, nunca saíu á luz desde que o Goberno galego caeu nas mans do Partido Popular en 2009, e dorme un longo sono de esquecemento nalgún soto ou almacén da Xunta. En 2008 prodúcense novas mudanzas coa incorporación á banda do contrabaixista Pablo Martín Caminero. Desde entón até hoxe o trío fica estábel e en plena creatividade. Mostra diso é o número e a calidade de álbums publicados ao longo dos dez últimos anos: Zigurath (Nuba+Karonte, 2010), premio da Música Independente en 2011 ao mellor disco de jazz do ano; A modo (Nuba+Karonte, 2012); Versons (Nuba+Karonte, 2013); Tránsitos (Nuba+Karonte, 2015), con música orixinal de Abe Rábade para o seu trío gravada coa Real Filharmonía de Galiza; Once (Nuba+Karonte, 2016) e Doravante (Nuba+Karonte, 2018), cuxa presentación ten lugar no Festival de Jazz de Monterey (California). Cómpre lembrar que en 2013 a banda recibe o Premio Martín Códax da Música na modalidade de Jazz e Músicas Improvisadas. Outro grupo, trío tamén, que é preciso salientar dentro da mesma xeración é Sumrrá, formado polo pianista Manuel Gutiérrez, o contrabaixista Xacobe Martínez Antelo (que máis ben habería que localizar na xeración seguinte) e o batería Luís Alberto Rodríguez Legido (L.A.R Legido). Sumrrá nace en Compostela co novo milenio arredor da Estudio Escola de Música e as jam sessions que se realizan no Dado Dadá. Aí é onde xorde a necesidade, despois de moitas horas de tocaren xuntos, de conxugaren cadansúa creatividade nun proxecto común, no que a frescura, a musicalidade, a forza, o risco e a interacción co público sexan os elementos identitarios do grupo. Ao longo de case 20 anos de existencia, e máis que veñan, Sumrrá, ao igual que Abe Rábade Trío, converteuse nunha das bandas cunha traxectoria máis sólida e de maior proxección internacional. No seu haber seis álbums: Sumrrá (Madame Mir, 2001), Sumrrá 2 (Errabal, 2005), 3 ao vivo (Free Code Jazz Records, 2008), 4.0 (Free Code Jazz Records, 2010), V Journeys (Clermont Music, 2015) e 6 Mulleres (Clermont Music, 2018). Ás súas costas, centos de concertos, o Premio Martín Códax da Música 2014 ao mellor grupo de Jazz e Músicas Improvisadas e, entre as gravacións, diferentes proxectos individuais en marcha. Outros músicos, ademais dos xa citados, que forman parte desta xeración son os que seguen: o saxofonista Pablo Sax; os guitarristas Santi Quintáns, Marcos Pin, Fernando Lago, Marcelino Galán, Carlos Lemos; o acordeonista Víctor Prieto; os baixistas e/ou contrabaixistas Rafael Morales, Paco Dicenta, Alfonso Calvo, Diego Pérez Castro; os baterías Andrés Rivas, Noli Torres e Miguel Cabana. Os novísimos O primeiro froito musical importante do Seminario Permanente de Jazz de Pontevedra con azos de manterse no ámbito jazzístico galego e de achegar algo novidoso ao eido é a aparición en 2003 de S.O.S. Trío, formación integrada polo guitarrista Virxilio da Silva, o contrabaixista José Carlos Ferro e o batería Max Gómez. Coñécense no I Seminario (2001/2002) e comezan a participar xuntos de forma activa en diferentes iniciativas (jam sessions, master classes, seminarios, concertos...). É nese momento cando adoitan tocar como sección rítmica do cuarteto do saxofonista Pablo Castaño, realizando numerosos concertos por toda a xeografía galega durante o ano e medio que ese grupo está en activo. A disolución do cuarteto supón a consolidación do proxecto S.O.S. Como eles din no seu programa de presentación, as súas inquedanzas van máis alá de se xuntaren para faceren concertos; máis ben perseguen a posta en común das ideas de cada un sobre a música de jazz, seren un grupo de estudo desde o que dar saída a temas de composición orixinal na procura dun son propio como obxectivo fundamental. Con ese fin participan en moitos festivais (Imaxina Sons, Festival Internacional de Jazz de Pontevedra, Festival de Jazz de Baiona, Canjazz, NigranJazz, Ciclo 1906, Edigal etc.), na gravación de dous discos do Seminario, acompañan a músicos sobranceiros do panorama jazzístico peninsular (Abe Rábade, Víctor de Diego, Perico Sambeat, Raynald Colom, Albert Bower, Carlos Barretto, Bob Sands...) e dan concertos en numerosos locais e clubs do país, especializados ou non neste estilo musical. En 2005 gravan o seu primeiro e único álbum (106 Underground St., Free Code Jazz Records), participan na gravación do SPJ Tributo a Charlie Parker (Free Code Jazz Records) co pianista Xan Campos e o saxofonista portugués João Guimarães e convértense nun dos grupos gañadores do Certame Concerto Autor Jazz Galiza patrocinado pola Fundación Autor da SGAE e coordinado por Agamujazz (Asociación Galega de Músicos de Jazz). Tamén no SPJP comezan a súa formación jazzística o pianista Xan Campos e o batería Iago Fernández. Cando ambos os dous están a realizar os estudos de especialización en jazz en Musikene, comeza a fraguar, xunto co contrabaixista asturiano Horacio García, o que máis tarde, en 2009, se vai converter no Xan Campos trío, un dos proxectos máis persoais do pianista. A banda, unha das máis innovadoras a nivel peninsular e europeo, presenta unha proposta de jazz contemporáneo difícil de etiquetar e en continua mudanza e ebulición, na que a procura da orixinalidade, o risco da experimentación e a apertura a outros xéneros musicais, sen perder as raíces jazzísticas, son factores esenciais. O seu primeiro álbum data de 2011 (Orixe cero, Free Code Jazz Records, 2014). A este séguenlles Ectropía (Free Code Jazz Records, 2015) e Realismo ( Free Code Jazz Records, 2020). Nesta nova proposta, que mantén a liña dos traballos anteriores, podemos atopar todo tipo de influencias mantendo intacta a esencia do xénero, cousa esta que a fai máis accesíbel a un maior número de ouvintes, sexan amantes do jazz ou doutras músicas máis urbanas e comerciais; mais, sobre todo, o álbum intérnase de cheo na exploración sonora, nun xogo de aparencias entre o que se escoita e a propia realidade. Xan Campos Trío vaise consolidando como unha das bandas máis estábeis á vangarda do novo jazz deste século, goza de moi boas críticas por parte das revistas especializadas e conta coa aceptación e apoio dun público cada vez máis entendido e exixente. Desde o seu nacemento até hoxe mantén unha axenda de concertos moi dilatada con presenza en salas de toda a Península e nos palcos de numerosos festivais: Festival Internacional de Jazz e Blues de Pontevedra, Festival de Jazz de Lugo, Ciclo 1906, Mulafest de Madrid, Festival de Jazz de Vigo Imaxina Sons. Festival de Jazz de Moaña, Revoltallo de Vigo, "Jazz Círculo" de Madrid, Festival NigranJazz, Festival de Jazz de Cerezales del Condado (León), Festival de Jazz de Primavera (Ourense), Südtirol Jazz Festival Alto Adige de Bolzano (Italia) e Festival de Jazz de Ría. A interrelación e colaboración musical existente entre Xan Campos e Iago Fernández é case constante no resto das súas publicacións discográficas individuais como líderes ou con liderado compartido: Ida e volta (Free Code Jazz Records, 2007), Galicia Portobello Road (2011), Agromando (Free Code Jazz Records, 2011), Acougo (Free Code Jazz Records, 2014), Brisa (Fresh Sound New Talent, 2016) e Canjazz Reunión (Free Code Jazz Records, 2009); mais tamén como sidemen doutros músicos, como Demian Cabaud (Astah, Carimbo Porta-Jazz, 2018), Wilfried Wilde (Onscilescope, Fresh Sound New Talent, 2017), Joan Saldaña (Despertant, Sedajazz Records, 2017), Iñaki Rodríguez (Burbuja, Errabal Jazz, 2013) etc. O mesmo se podería dicir de Xan Campos con Virxilio da Silva en álbums do trompetista canario Natanael Ramos (Islander´s dilema, Free Code Jazz Records, 2017), de Paco Charlín (Visións, Free Code Jazz Records, 2007) / Alchemist, (Free Code Jazz Records, 2014), de Carlos López (Mandala, Jazz Activist, 2015), do SPJ Group Tributo a Charlie Parker (Free Code Jazz Records, 2005), do trío de improvisación libre Fuzzo (The ghalpón sessions, Xorelo Records, 2019) ou do propio Virxilio da Silva (Odysseia, Free Code Jazz Records, 2008). Colaboración extensíbel a Iago Fernández/Virxilio da Silva co vibrafonista Arturo Serra (Loud-Zee, New Steps Records, 2009); e, por suposto, interrelación colaborativa dos tres en proxectos liderados por Xan Campos (ESD, Free Code Jazz Records, 2016), por Iago Fernández (o xa citado Agromando (Free Code Jazz Records, 2011) e por Virxilio da Silva (JUZZ, 2018). O primeiro froito musical importante do Seminario Permanente de Jazz de Pontevedra con azos de manterse no ámbito jazzístico galego foi S.O.S. Trío, en 2003 Os diversos proxectos musicais individuais ou compartidos realizados por estes tres músicos teñen recibido con frecuencia o recoñecemento de público e crítica e son posuidores de varios premios e mencións. Virxilio da Silva coa cantora Mónica de Nut, Premio Martín Códax da Música 2014 na Categoría de Músicas do Mundo polo álbum Dos fíos invisibles chegan as cores e Premio Martín Códax da Música na categoría de Rock en 2016 con Foxy Freire, banda composta tamén por Fernando Sánchez, Paco Charlín e Max Gómez; 2º Premio do Concurso Internacional de Grupos (XXXIV Getxo Jazz, 2010) coa banda liderada polo trompetista Xavier "Gdjazz" Pereiro, Gdjazz 4tet, con Manel Brito e Max Gómez; mellor solista no Keep and Eye International Award 2015 (Amsterdam) e finalista por Virxilio da Silva´s Juzz nos V Premios Martín Codax da Música (2018) na Categoría de Jazz e Músicas Improvisadas; tamén participa no documental Eivissa Jazz the Experience, dirixido por Marco Torres Walker, xunto cos outros músicos que forman parte da Eivissa Jazz Experience no Festival de Jazz de Eivissa de 2016: Abe Rábade, organizador do grupo, Gonzalo Tejada, Vicente Macián, David Xirgu e Pere Navarro. Este documental obtén o premio á mellor música no Indian World Film Festival de 2018, toda ela, na súa maior parte, música orixinal dos músicos citados. Iago Fernández recibe o Premio Martín Códax da Música en 2017 na categoría de Jazz e Músicas Improvisadas polo seu álbum Brisa, acompañado por Enrique Oliver, Wilfred Wilde, Reinier Elizarde e coas colaboracións de Xan Campos, Inês Sousa e Zé Pedro Coelho. Os proxectos de Xan Campos (Xan Campos Trío e ESD) resultan finalistas tamén na categoría de Jazz e Músicas Improvisadas en 2014 e 2016, respectivamente, dos Premios Martín Códax da Música. Xan Campos e Iago Fernández, participan, como protagonistas e músicos, entre outros moitos, no filme Jazz en liberdade, realizado e dirixido por Xes Chapela, que en 2010 recibe o Premio Mestre Mateo á mellor longametraxe documental; ademais, xunto co saxofonista Hugo Astudillo e o contrabaixista Rubén Carlés, formando parte da banda Mr. Chacho, gañan o primeiro premio no Concurso de Jazz de Fuenlabrada (2006) e son finalistas no Concurso Internacional de Grupos na XXXI edición do Festival de Getxo (2007). O palmarés de todos eles non pode ser mellor. Velaí outros representantes desta xeración: as voces Mónica de Nut, Terela Gradín, Antonio Otero, Javier Marcos, Rubén Fernández; os pianistas Yago Vázquez, Alberto Vilas, Antonio López, Pablo Seoane, Gabriel Peso, Iago Mouriño, Seir Caneda, Xavier Núñez, Alfredo Susavila; os saxofonistas Pablo Castaño, Antonio Otero, Rosolino Marinello, Fernando Sánchez, Xosé Miguélez, Pablo Añón, Sarunas Pupelis; os trompetistas Xavier "Gdjazz" Pereiro, Ricardo Formoso; os guitarristas Michel González, Wilfried Wilde, Telmo Fernández, Felipe Villar, Álvaro Vieito, Rubén Barros Deschamps, Nacho Pérez, Carlos Calviño, Rafa Otero, Fernando Varela, Jorge Valero; os baixistas e/ou contrabaixistas, Xacobe Martínez Antelo, Juansy Santomé, José Carlos Ferro, Pablo Pérez, Simón García, Antón Bello, José Manuel Díaz, Juyma Estévez, Pablo Vidal, Gustavo Hernán; os vibrafonistas Ton Risco, Antonio Agra; os baterías Max Gómez, Carlos López, Naíma Acuña, Lucía Martínez, Dani Domínguez, Chus Pazos, Javier Barral, Miguel Lamas, Emilio Atanes, Diego Valero, Bruno Couceiro, Sergio González, Roi Adrio e Hilario Rodeiro. O jazz continúa Nos últimos anos, porén, está a despuntar unha nova xeración de músicos cunhas características moi semellantes á anterior: unha boa parte dos seus integrantes tamén comezou a súa formación no SPJP ou se especializou no Conservatorio Superior de Música da Coruña ou na Esmae do Porto e, na actualidade, está a completar os seus estudos en escolas, conservatorios e universidades de todo o mundo ou a desenvolver a súa carreira profesional. Esta nova xeración, que se podería denominar perfectamente como a Xeración dos Continuadores, conta xa cunha ampla representación: os pianistas Sunil López, Sergio de Miguel, Martín Rodríguez; o organista e tecladista Alex Salgueiro; o violinista Ismael Cabaleiro; os saxofonistas Diego Alonso, Miguel Sucasas, Miguel Ponce, Luís Seoane; o trompetista Manuel Paino; o trombonista Bruno Valle; os guitarristas Dani Font, David Regueiro, Rafa Fernández, Alfredo García, Daniel Casares, Chema de Cora, Lucas Cobo, Martín Verde, Valentín Caamaño, Manuel Díaz, Manuel Méndez, Xosé Virxilio Outón; os contrabaixistas Pablo Patiño, Alex Touceda, Yudit Almeida, Alberto Rial; os vibrafonistas Israel Arranz, Lucas Martínez; os baterías Héctor Agulla, David Puime, Miguel Fernández, Ana Sanabria, Luís Vivas, Dani Díaz, Paulo Silva, Antón Iglesias, Brais Lorenzo e Andrea González. Con estas perspectivas tan esperanzadoras, todo indica que a música de jazz na nosa terra ten un porvir garantido.