O castro de Castromaior

A súa situación, a escasos metros do Camiño de Santiago, converte este ben patrimonial nun recurso cultural e turístico de primeira orde. Desde o ano 2006, promovidas pola Xunta de Galiza e tendo como base a investigación arqueolóxica, realizáronse unha serie de intervencións no Castro de Castromaior co obxectivo da súa posta en valor, complementando á vez o propio carácter cultural do Camiño de Santiago por medio da difusión da evolución histórica do territorio. O programa de intervención no castro O Castro de Castromaior é un dos xacementos arqueolóxicos da Idade do Ferro máis relevantes do noroeste da Península Ibérica como demostraron os resultados das últimas intervencións desenvolvidas nel. Ofrece a vantaxe ademais do bo estado de conservación dos seus restos, o que permite realizar un exame dos modelos construtivos castrexos. A súa superficie foi pouco alterada debido, sobre todo, á pouca actividade agropecuaria sufrida, o que permitiu que se manteñan selados os últimos niveis de ocupación baixo derrubes das construcións que se manteñen case intactos. Na primeira campaña de escavación proxectouse a "domesticación" anual da espesa cobertura vexetal para ofrecer ao visitante a posibilidade de contemplar a topografía orixinal. A primeira limpeza e talla das cinco hectáreas do xacemento permitiu a observación das características morfolóxicas do castro. Realizáronse traballos topográficos intensivos e expuxéronse en orixe catro sondaxes, distribuídas polos distintos recintos que configuran o poboado coa fin de realizar unha secuencia cronolóxico-cultural e unha definición do estado de conservación. Como consecuencia dos resultados obtidos, no recinto superior ampliouse a área de intervención sucesivamente nas campañas dos anos 2007, 2008 e 2009. Escavouse en total unha superficie de máis de 1.000 metros cadrados e realizouse paralelamente a restauración dos restos para a posta en valor. De forma intermitente, desde entón vén realizando pequenas campañas de limpeza e consolidación para manter os traballos de posta en valor dos restos escavados á espera de realizar novas intervencións. A complexidade da súa morfoloxía. Os sistemas defensivos A monumentalidade formal do poboado de Castromaior responde claramente á súa configuración, que destaca pola súa complexidade morfolóxica. Posúe un recinto principal máis alto, case circular, ao que se unen outros catro cara ao leste e un máis ao oeste, formando sucesivas plataformas, todas elas delimitadas claramente por liñas de murallas, parapetos e fosos que circundan cada recinto dándolle ao poboado un aspecto fortificado. A superficie habitada conseguida, disposta en sucesivos recintos, consegue un total de 13.000 metros cadrados de terreo horizontal e con posibilidade de ocupación. Podemos comprobar como a superficie transformada é case un 60% en relación coa superficie con posibilidade de habitabilidade, o que indica un grande emprego de traballo na construción, así como a ocupación dunha ampla zona para conseguilo. Nesta ecuación toma relevancia o emprazamento, pois é a variábel que ten maior importancia á hora de instalar o poboado neste lugar que non ten fácil defensa, e si pola contra boa accesibilidade, polo que se necesitou un amplo investimento de traballo para poder delimitar o castro e conseguir unha superficie habitábel protexida. Analizando con detalle os recintos valórase que o poboado experimentou certa evolución ou rectificación da estrutura orixinal, debido a que algúns dos parapetos ou murallas presentan certas rectificacións, falta de continuidade nalgúns tramos e mesmo se pode falar dunha diferenza na súa construción. Respecto ao recinto superior ocupado pola zona de vivendas do poboado, está delimitado no seu perímetro por unha muralla de feita en pedra de 316 metros de perímetro. A muralla encerra unha superficie habitábel de 5.400 metros cadrados dispostos na parte superior do cerro contando 90 metros o seu eixo maior (leste-oeste) e 60 m o seu eixo máis pequeno (norte-sur), detectándose unha única entrada desde os recintos anexos que se atopan ao leste. A evolución do poboado da Segunda Idade do Ferro Cronoloxicamente, Castromaior enmárcase na Segunda Idade do Ferro, as datas radiocarbónicas confirmadas até o momento e o conxunto de materiais rexistrado remítennos a unhas primeiras fases antigas datadas no século IV-III a. C., fases que rastrexamos baixo os cimentos das vivendas exhumadas pertencentes ao momento de maior esplendor do poboado (século I a.C.-I d.C.). Estas primeiras valoracións arqueolóxicas suxiren unha ocupación continúa do poboado, desde a Segunda Idade do Ferro, até o cambio de Era e os primeiros contactos co mundo romano, momento de fortes transformacións que son as que van diluíndo a cultura castrexa cara a un mundo baixo influencia romana. A evolución das estruturas do castro non é produto unicamente do aumento demográfico, debido a que, como puidemos analizar no rexistro arqueolóxico, este poboado sufriu diferentes incendios e abandonos parciais e numerosas reformas puntuais. Polo de agora centrámonos en tres momentos fundamentais consecuencia de remodelacións de certa envergadura en todo o poboado, que son sen dúbida reflexo de transformacións fundamentais na dinámica económica e social dos seus habitantes. A primeira transformación, a máis antiga, foi o momento no que se substitúen as vivendas vexetais documentadas na base da estratigrafía por outras construídas en pedra. Esta remodelación a grande escala do poboado implica a construción de vivendas pétreas cubertas con teitos vexetais. Neste momento reordénase o poboado e dispóñense as vivendas ao redor da muralla xerando certos espazos comúns ou de tránsito, articulados ao redor da rolda da muralla disposta entre as vivendas e a muralla e tamén espazos e accesos transversais ou lugares de tránsito. As novas vivendas son construcións exentas ás que posteriormente se foron encostando outras construcións. Son estruturas realizadas con aparello mixto de xisto e cuarcita cuxos paramentos se conservan en ocasións até unha altura de 1,80 m. Se a isto engadimos a circunstancia de pequenos derrubes documentados en vivendas como a E11 ou E1 cuxos muros tombados medían máis de 2 m, permítenos afirmar que os muros das devanditas vivendas desenvólvense en altura máis de 4 m, ao que habería que engadir o desenvolvemento do tellado. A segunda transformación transcorre no último momento de esplendor do poboado, cando a superficie habitábel sofre unha importante transformación que é a que nos transmite a actual disposición dos restos ou estruturas. Por unha banda, remodélase a rolda da muralla unificando a dimensión en anchura da mesma a base de rectificar a planta dalgunhas vivendas, de construír outras novas ou engadir anexos. Doutra banda, xéranse unha serie de rúas transversais cegas de dominio privado, ás que só se accede desde a rolda, sen solución de saída cara ao interior do poboado, onde as rúas están cegadas. Nesta fase unha das transformacións máis importantes está relacionada cos novos espazos públicos. Constrúese, neste momento final do poboado castrexo, un edificio ou estrutura de dimensións desproporcionadas en relación ao preexistente. Sitúase nun lugar inmediato á entrada principal e en relación directa con ela. A construción deste edificio vai paralela á compartimentación de todo o espazo da croa e está asociada directamente cunha vivenda de grandes dimensións cuxa complexidade estrutural excede o concepto tradicional de vivenda castrexa. Outro cambio fundamental é que a única entrada ao recinto superior se reforza nesta fase e dimensiónase de tal modo que adquire unha gran monumentalidade toda a zona de entrada ao recinto superior. Esta nova ordenación urbanística planificada é consecuencia da última transformación cuxa orixe se asocia cronoloxicamente a un momento ao redor do cambio de era e aos primeiros contactos co mundo romano. A excesiva ocupación do espazo do recinto central expón unha serie de evolucións na construción das vivendas, na disposición das cubertas, as drenaxes para a evacuación de pluviais etc. Se atendemos á estratigrafía muraria, vemos como é unha continua sucesión de estruturas encostadas que comparten diferentes espazos, e no caso do desenvolvemento en altura teriamos unha imaxe dunha cubrición vexetal continua de todo o interior do poboado. Estas transformacións tamén son apreciábeis na estrutura xeral do poboado. Á última remodelación da que estamos a falar parece corresponder á construción dos últimos recintos, onde os resultados obtidos nas sondaxes arqueolóxicas reflexan a existencia de zonas especializadas cuxa funcionalidade responde a actividades realizadas no exterior da croa, como os traballos metalúrxicos. A entrada ao recinto superior A transformación interna do poboado vese reflexada na reconstrución da entrada ao recinto superior, que vén reforzar a magnitude do acceso ao recinto superior, de forma que, se queremos acceder á croa, debemos pasar antes dous recintos para chegar ao pé da parte central. Desde o exterior, dada a diferenza de cota e a altura da muralla e a entrada, unha persoa que quixese acceder non podería ver en ningún momento o interior do recinto nin que hai dentro del. O interior estaría totalmente oculto aos ollos de calquera visitante, aínda que puidese chegar ao pé do recinto central. O sistema de construción do acceso a modo dun longo corredor ou túnel reforzaría esta ocultación da zona principal de vivendas até que non se traspasase totalmente a entrada aberta na muralla. Como diciamos, unha vez traspasadas dúas entradas de dous recintos previos ao central, o paso cara ao interior faise a través de tres portóns. Tanto o primeiro máis exterior, como os dous interiores, que contan a cada lado con dúas habitacións ou corpos de garda, xeran en total un tránsito de 18 metros cubertos para traspasar a muralla do recinto central que acubilla as vivendas. A disposición da croa fai imposíbel divisar as estruturas ou vivendas do interior da mesma desde o exterior, polo que o poboado está totalmente oculto á vista. Conclusións As investigacións realizadas no poboado de Castromaior desvelan a existencia dun primeiro poboado nos inicios da segunda Idade do Ferro que foi totalmente renovado nunha segunda fase levantando novas casas de pedra sobre as antigas vivendas vexetais. A comunidade que habita este castro ocupa entón intensamente todo este recinto superior deixando a rolda interior da muralla como eixo de comunicación e a zona central do castro libre de estruturas. Este uso do espazo interior do poboado continuará durante anos até un momento aínda sen concretar do século I a. C., no que sofre unha forte modificación que se reflicte nos novos usos construtivos. A vivenda onde se localizou un conxunto de moedas republicanas é unha evidencia destas reformas asociadas á ocupación final do poboado, así como a aparición dunha nova estrutura de posíbel uso público fronte a entrada ao recinto superior. Esta fase de fortes cambios arquitectónicos atópase ligada estratigraficamente a un conxunto de materiais no que continúan rexistrándose elementos castrexos de carácter local, pero entre os que apareceron outros foráneos distintos dos tradicionais, como son as moedas republicanas que representan un claro contacto con Roma. Dada a data á que poden adscribirse estes materiais e a suposición de contactos previos entre as poboacións castrexas e romanas antes da conquista oficial, non podemos menos que deducir que estes contactos en Castromaior teñen reflexo na aparición deste conxunto de moedas, nun contexto de transformacións no mundo castrexo que ten lugar a finais da Idade do Ferro.