As Eurocidades: A unión dos territorios galegos e portugueses

As Eurocidades nacen da vontade común de concellos ligados historicamente, en todos os ámbitos da sociedade, mais que pertencen a Estados da Unión Europea diferentes. Entre as vilas que as compoñen desenvólvense acordos que permiten partillar servizos de interese local, así como elaborar plans conxuntos que potencien a cooperación institucional, económica, social, cultural e ambiental, co fin de acadar unha promoción conxunta. A posta en valor do patrimonio é un dos principais eixos sobre o que xiran as Eurocidades galego-portuguesas, sendo o Miño de grande importancia ao considerarse, en ambas as beiras do río, un elemento de identidade do territorio. Estes proxectos contan co respaldo da Unión Europea (EU), coa finalidade de impulsar a creación de entidades transfronteirizas. O Miño alberga tres das Eurocidades: Tui-Valença, Tomiño-Cerveira e Salvaterra-Monção, conectadas a través de pontes que confirman que a fronteira entre a Galiza e Portugal só é xeográfica. A lingua non é barreira, senón un eixo de unión. Tui-Valença A Eurocidade de Tui-Valença foi constituída oficialmente en febreiro de 2012, logo de anos de relación directa entre os dous concellos e as súas xentes. Neste proceso, asinado polo Concello de Tui (comarca do Baixo Miño) e a Câmara Municipal de Valença, púxose en valor a relación entre as poboacións e a cooperación existente entre elas; tamén quixeron lembrar que a fronteira que existe é unha das máis antigas de Europa. Un acordo que foi renovado dez anos despois, co fin de alcanzar novos obxectivos como a creación dunha personalidade xurídica compartida por ambos os territorios. A Eurocidade Tui-Valença ocupa unha área de 185,42 km², nos que residen sobre uns 31.023 habitantes, nun total de 23 parroquias entre ambos os territorios. Un proxecto presidido, na actualidade, por José Manuel Carpinteira (PS) e Enrique Cabaleiro González (PSdG), que buscan, a través deste espazo singular, conseguir novos modelos de relación, cos que confirmar un novo modo de cidadanía europea. Tentando continuar os proxecto cooperativos xa desenvolvidos, atópanse na proxección dunha Estratexia de Eurocidade 2030, que ten como obxectivo un maior desenvolvemento da zona fronteiriza, así como potenciar os elementos identitarios da Eurocidade para profundar nas relacións transfronteirizas. As persoas residentes neste territorio de unión dispoñen dun documento de identidade da Eurocidade, e estase a desenvolver un Balcão da Eurocidade que ten como obxectivo concentrar toda a información relevante para os seus cidadáns e as súas cidadás. Así mesmo, mediante o proxecto da "Unicidade" pretende avanzar cara a novos modelos de relacionamento, co obxectivo de transformar nun futuro, que pretenden que sexa próximo, a Eurocidade nunha Unicidade. Xunto con outras Eurocidades, como a de Monção-Salvaterra, levaron a cabo o proxecto Río Miño: un destino navegábel, coa finalidade de mellorar a súa navegabilidade, aproveitando a existencia do patrimonio cultural que alberga este recurso natural, ao consideralo un punto cun gran potencial de interese turístico. Entre os servizos e propostas que se partillan, son destacábeis as que abranguen o ámbito cultural, turístico e deportivo. Desenvolveron conxuntamente plans de potencialización do patrimonio e historia partillada, ao considerar estes elementos un punto de unión, procedente do pasado, común para ambos os pobos. Esta promoción turística busca, tamén, unha contribución positiva aos sectores comerciais e económicos da Eurocidade. A Fortaleza setecentista é un dos puntos turísticos máis visitados, sendo un símbolo de modernidade e tradición. En 2010 analizaron a necesidade de pór en valor a cultura da raia e as súas raíces comúns, polo que comezaron a desenvolver conxuntamente eventos culturais, como o MUMI, sendo a primeira feira de música que puxo o foco na relación existente entre Galiza e o Norte de Portugal, ou o FIAR, o Festival Internacional de Arte na Rúa. Ao longo do ano a Eurocidade Tui-Valença organiza máis de 30 eventos deportivos, como Urban Trail ou o BTT Eurocidade, e comparten piscina municipal, pavillóns e campos deportivos. Así mesmo, están a traballar na elaboración dun plan de mobilidade sustentábel entre os cascos históricos de Valença e de Tui, co fin de promover o turismo da zona e o patrimonio común. Tomiño-Cerveira Logo de moitos anos de vontade compartida entre a Câmara Municipal de Vila Nova de Cerveira e do Concello de Tomiño (Baixo Miño), o 4 de outubro de 2018 asinan o documento de denominación da Eurocidade Cerveira-Tomiño, co fin de estabelecer unha dinámica de cooperación e a elaboración de proxectos conxuntos. Porén, xa en 1985 ambos os territorios decidiran dar un paso máis alá para afianzar a súa relación a través do Protocolo da Amizade. Cunha relación que se foi engrandecendo coa inauguración, en 2004, da Ponte da Amizade, eliminando a fronteira do río Miño e desprendéndose das limitacións de mobilidade que existían por aquel entón. A Eurocidade Tomiño-Cerveira, gobernada por Sandra González Álvarez (BNG) e Rui Pedro Teixeira (PS). Alberga un total de 215,07 km², nos que viven ao arredor dunhas 23.000 persoas. Na parte máis estreita do Miño a separación entre os dous concellos é de 180/m, asentándose entre eles a Fortaleza e o Parque do Castelinho, lugares temáticos no territorio. Esta pequena distancia entre Tomiño e Cerveira facilita que sexan moitos os servizos e equipamentos compartidos entre eles, así como un forte desenvolvemento conxunto nos ámbitos económico, comercial, cultural, ambiental e social. A curto prazo na Eurocidade tense como obxectivo pór en valor o Camiño da Nosa Señora do Norte, sobre o cal se levou a cabo unha investigación histórica. Así mesmo, Sandra, alcaldesa de Tomiño, afirma, a Sermos Galiza, que están a buscar "mellorar a calidade de vida dos nosos veciños e veciñas maximizando as vantaxes que ten vivir na fronteira" galego-portuguesa. A través da Axenda Estratéxica de Cooperación Transfronteiriza (AECT) Cerveira-Tomiño xurdiu a creación do Parque da Amizade, un espazo natural que foi unha oportunidade histórica de materializar a unión entre os dous concellos e que demostra que entre eles non hai fronteiras nin físicas nin na consciencia da súa cidadanía. No Parque da Amizade levouse a cabo a construción dunha travesía peonil e ciclista, que supuxo a creación do primeiro espazo público de uso colectivo transfronteirizo. Moitos dos servizos compartidos entre Cerveira e Tomiño supoñen unha maior rendibilidade dos recursos. A piscina de Cerveira representa a perfección o funcionamento dos plans conxuntos da Eurocidade, posto que as súas modernas instalacións acollen un total de 2.000 usuarios e usuarias, 60% del son galegas e galegos. Un exemplo que se repite no funcionamento da Escola Municipal de Música en Tomiño, desenvolvida no auditorio de Goián, que conta cun grande abano de actividades nas que participan crianzas das dúas beiras do Miño. Co fin de mellorar e potenciar a mobilidade entre a veciñanza de ambos os dous concellos, foi desenvolvido un sistema de estacionamento gratuíto, denominado Disco Azul. O seu obxectivo primordial é promover o comercio local de ambos os territorios, facilitando o estacionamento na zona histórica de Cerveira e no casco urbano de Tomiño. A actividade agraria no territorio galego e a industrial no portugués constitúen a base económica da Eurocidade, proporcionando emprego e desenvolvemento na zona. Para a alcaldesa de Tomiño un dos proxectos máis importantes na Eurocidade son os Orzamentos Participativos Transfronteirizos, os cales "levaron a asociacións de ambos os lados do río a traballar conxuntamente nun proxecto común". Así mesmo, considera moi destacábel o papel das Valedoras do Pobo Transfronteirizo, mediante as cales se recollen as queixas, suxestións e peticións da veciñanza, unha iniciativa que "foi recoñecida a nivel europeo". Sandra considera que "lamentabelmente" entre a Galiza e Portugal existen fronteiras burocráticas, as cales quedaron confirmadas durante a Covid-19 debido ao feche de fronteiras que "prexudicaba a miles de cidadáns que utilizaban a diario a raia para cruzar dun lado a outro porque traballan nun lado e viven no outro". Mais, considera que esta situación a súa vez demostrou que "a cidadanía non quere fronteiras". "A cidadanía non quere fronteiras", sentencia González Salvaterra-Monção A inauguración o 29 de marzo de 1995 da Ponte Internacional, que une Monção e Salvaterra (O Condado), contribuíu ao fortalecemento das relacións existentes entre a cidadanía de ambos os concellos. Unha ponte pola que, segundo conta, a Sermos Galiza, Marta Valcárcel, alcaldesa de Salvaterra, pasan ao redor de 10.000 vehículos diariamente. Vinte anos despois da apertura deste elemento de unión, ambos os concellos decidiron celebralo asinando un Acordo de Irmandade que serviu para avanzar cara ao proxecto da Eurocidade Monção-Salvaterra, o cal foi conseguido o 13 de decembro de 2015. Un acordo de relación que fará fincapé en áreas chaves para o territorio, como a posta en valor do río Miño e o patrimonio ou o desenvolvemento de programas e servizos partillados. A Eurocidade Monção-Salvaterra abarca unha superficie duns 273 km², no que viven perto de 28.800 habitantes. Un territorio transfronteirizo no que están moi presentes os fortes lazos de cooperación da veciñanza de ambas as beiras do Miño. Un proxecto gobernado polo presidente da Càmara de Monção Antonio Barbosa (PSD) e a alcaldesa de Salvaterra Marta Valcárcel Gómez (PP). O tecido empresarial é dos factores máis importantes da Eurocidade, posto que o seu desenvolvemento conseguiu un aumento considerábel do emprego na zona, obtendo a rendibilidade económica que se tiña como obxectivo. Ao analizar que as accións conxuntas entre Salvaterra e o Monção facilitaban o dinamismo territorial e unha maior organización de programas, decídese inaugurar o 1 de maio de 2017 a Sede da Eurocidade, un punto de información e axuda para a poboación. Isto permitiu que, na actualidade, partillen instalacións como bibliotecas, piscina e museos culturais e educativos. Así mesmo, desde 2018 desenvolven a Semana da Eurocidade Monção-Salvaterra, que conta con múltiples actividades como conferencias, exposicións, roteiros, concertos e espectáculos musicais e actividades náuticas polo Miño. O presidente da Câmara Municipal de Monção destaca, para Sermos Galiza, o proxecto Rio Minho, que converteu esta vía fluvial nun destino navegábel. Así mesmo, di que "estamos abertos em abraçar todos os projectos que haja comuns a estes territórios". Para Valcárcel a continuación desta proposta, co proxecto Visit Río Miño, resulta de grande importancia posto que o seu plan turístico une máis os concellos dos dous lados da raia. Entre os obxectivos futuros da Eurocidade buscan desenvolver un plan territorial conxunto para a xestión común dos servizos urbanos, posto que o propio Antonio Barbosa considera que isto axudará a "criar alicerces sólidos entre os dois territórios". Así mesmo, o propio Barbosa considera que a Eurocidade representa a afinidade e proximidade existente entre a Galiza e Portugal, sendo o Río Miño un punto de unión que simboliza "as relações históricas", nas que se poden ver á perfección que entre os dous territorios "não existem fronteiras". Algo que confirma a alcaldesa de Salvaterra, para ela "a Ponte Internacional é unha rúa máis"; así mesmo, pensa que as institucións da Eurocidade "puxeron en papel a relación que leva anos existindo entre a poboación galega e portuguesa", considerando que "non son dous países distintos, senón un mesmo territorio". "Non son dous países distintos, senón un mesmo territorio", afirma valcárcel Chaves-Verín En 1991 comeza na comarca de Verín un movemento de cooperación entre as dúas vilas, conseguindo nese mesmo ano o desenvolvemento da Comunidade de Traballo Galiza-Norte de Portugal. Esta iniciativa dará orixe o desenvolvemento entre 2007 e 2013 de novos programas de relación comunitaria entre Chaves e Verín (comarca homónima), tendo como uns dos obxectivos principais un crecemento no eido empresarial e económico. Será xa en decembro de 2007, cando teña lugar a presentación da Eurocidade Chaves-Verín, comezando a desenvolver traballos conxuntos entre as vilas a partir de xaneiro de 2008. A elaboración da Axenda Estratéxica da Eurocidade será, sen dúbida, o máis importante deste período, ao definir o perfil que debería adoptar a Eurocidade. Porén, a sinatura definitiva para a denominación do terreo como Eurocidade non se levará a cabo até o 9 de xullo de 2013. O tenente de alcalde do concello de Verín, Diego Lourenzo (BNG), relata, a Sermos Galiza, que "xa existía unha tradición histórica de contacto que se materializou a través do organismo da Eurocidade". "Xa existía unha tradición histórica de contacto que se materializou a través do organismo da Eurocidade", afirma Lourenzo A Eurocidade Chaves-Verín ocupa arredor de 685,3 km², nos cales residen 55.710 habitantes, a maioría deles portugueses. Un territorio no que a auga xoga un papel fundamental, ao ser un dos principais recursos económicos polos seus espazos termais, así como pola importancia do río Tâmego. Unha importancia que confirma Diego Lourenzo, ao considerar a senda peonil desenvolvida ao redor deste río un dos grandes proxectos da Eurocidade. Posto que esta conecta a pé Verín e a cidade portuguesa de Vidago, pasando por Chaves. Unha senda peonil repleta de vías verdes, que supón un punto turístico de gran relevancia para a Eurocidade. Ao igual que as demais Eurocidades, en Chaves-Verín están a elaborar un Plan Estratéxico de cooperación territorial 2030, co que pretenden alcanzar unha dinamización na actividade económica e valorizar o desenvolvemento sustentábel do territorio, así como garantir a afirmación da Eurocidade como motor de cooperación transfronteiriza. Un proxecto que está a levar a cabo o alcalde de Verín, Gerardo Seoane (PSdG), e o presidente da Câmara de Chaves, Nuno Vaz Ribeira (PS). A Eurocidade, segundo explica o propio Lourenzo, organizase mediante unha asemblea xeral, na cal o alcalde de Verín e o presidente da Câmara de Chaves van rotando a presidencia e vicepresidencia cada dous anos. Así mesmo, tal e como relata, están a traballar nun proxecto de ámbito formativo que sirva de instrumento de aprendizaxe a todos os seus cidadáns; a través deste están a desenvolver un Centro de Formación hostaleira e turística. Entre as dúas vilas existen servizos partillados como é o Posto Transfronteirizo de Información Xuvenil, que ten como obxectivo servir e apoiar á xente moza, contribuíndo á interacción e colaboración entre a mocidade de ambos os lados da raia seca de Galiza e Portugal. Nel ofrecese un asesoramento ás mozas e mozos en temas como emprego, cultura, lecer e educación. Outro espazo da Eurocidade dirixido, principalmente, á mocidade é o Local de Ensaios, que ten como fin ofrecerlles recursos que lles permitan expresar a súa creatividade musical. Desde 2019, a poboación conta cun servizo de Transporte Urbano Transfronteirizo Chaves-Verín, permitindo á veciñanza un medio de mobilidade que conecta ambas as vilas en días característicos, como son as feiras ou os eventos de interese social, un servizo que percorre uns 29 km cun total de 11 paradas. Diego valora que a Eurocidade precisa máis competencias para poder desenvolver moitos dos proxectos que eles consideran importantes; porén, a falta destas, xunto aos diferentes marcos lexislativos entre a Galiza e Portugal dificultan a implantación das súas propostas. Así mesmo, explica que existe unha tarxeta para a cidadanía da Eurocidade que permite acceder a todos os servizos, tanto de Chaves como de Verín. O propio Diego Lourenzo considera que o seu caso familiar mostra á perfección as relacións existentes entre a Galiza é Portugal; xa que el ten dobre nacionalidade, posto que súa nai e portuguesa e seu pai galego. Para el a "fronteira é cada vez máis pequena", así mesmo pensa que os proxectos das Eurocidades deixan ver que hai que "ollar máis cara Portugal e menos para Madrid".