Ana Kiro, a voz da cantante revive con 'Florespiña'

Dez cancións compiten hoxe na gala final do IA Song Contest que se celebra no Studio Follow de Agrela, na Coruña, un evento global do que sairá a canción xerada por intelixencia artificial (IA) gañadora da edición deste 2023, e no que Galiza estará representada co tema "Florespiña", unha homenaxe á flor do toxo como símbolo de identidade nacional e tamén a Ana Kiro, cuxa voz foi revivida trece anos despois do seu pasamento mediante técnicas de intelixencia artificial para esta ocasión. Detrás da candidatura galega está Joel Cava, coordinando o equipo PAMP!, que recibe o seu nome do "Proxecto Ana María Prieto", en homenaxe á primeira muller programadora informática galega (1942-2018). Un grupo multidisciplinar de persoas que inclúe as artistas, enxeñeiras, investigadoras e músicas que o ano pasado conseguiron que Galiza quedase no segundo posto do festival coa canción "AI-Lalelo", e que este ano suma a colaboración do Centro Singular de Investigación en Tecnoloxías Intelixenes (Citius) da Universidade de Santiago de Compostela (USC). Elas son Juan Alonso, Javi Cardama, César Díaz, Fernando Estévez, Camille Hedouin, Sofía Infante, Rubén Laso, Eva Outeiro, Xandre Outeiro, David Santos, Marta Verde e o propio Joel Cava. Tendo como obxectivos promover Galiza como actor internacional no mapa da intelixencia artificial, reivindicar o papel da muller na historia do noso país e promover a cultura galega nun evento mundial (demostrando que a nosa lingua ten futuro da man da tecnoloxía), o tema "Florespiña" nace "coa pretensión de superarnos respecto ao ano pasado, e de render homenaxe a Ana Kiro como exemplo de resiliencia, personalizando nela a necesidade do pobo galego de erguerse para reivindicarse", como indica o produtor executivo da delegación galega, Joel Cava. Esta mensaxe represéntase na composición musical coa imaxe da flor do toxo, que medra nos lugares máis inhóspitos, e que simboliza a resistencia do pobo galego, que sempre soubo –e sabe– sobrepoñerse, malia as adversidades. Unha composición con estilo propio que mestura música de verbena cos sons tradicionais do trap e a música electrónica, respectando a traxectoria musical da artista Ana Kiro. Ana Kiro Feminista, galeguista e progresista, María Dolores Casanova González, coñecida artisticamente como Ana Kiro, foi durante toda a súa vida un exemplo de resiliencia, e unha muller adiantada ao seu tempo. Unha líder que ergueu a voz nun mundo de homes, "parándolles os pés a moitos machistas, mesmo publicamente no seu programa da TVG", como lembra Cava. Ana foi unha das voces que reivindicou o rural do país, e que loitou por unha sociedade mellor, "por uns ideais que cómpre seguir reivindicado a día de hoxe, con máis voces que chamen pola Galiza que vén". Destaca o produtor executivo do tema galego que "Florespiña tamén ten ese carácter máis social e político, chamando a erguerse e alzar a voz para esa nova Galiza que vén". Rivais máis fortes Para esta edición do AI Song Contest presentáronse máis de 100 propostas de 20 países, entre as que o xurado realizou unha preselección de 35 temas. Destas 35 cancións, seleccionáronse nove dos temas finalistas a través dun sistema de votación por parte do público internacional, aos que hai que sumar a candidatura galega, xa clasificada por ter alcanzado o segundo posto na edición anterior con "AI-Lalelo" e ser ademais organizadora e anfitrioa do festival. Malia que o tema galego "Florespiña" está entre os favoritos para alzarse como gañador esta noite, atopámonos coas propostas de Países Baixos, Reino Unido e India como os rivais máis fortes do festival. "As propostas destes países son moi radiofónicas, e soan moi humanas, facendo que mesmo sexa difícil distinguir se están feitas por intelixencias artificiais ou por persoas", indicou o representante da delegación galega, Joel Cava. Un festival de país A gala, que será televisada e poderá seguirse en directo, estará presentada por Neves Rodríguez, Belén Rivero e Ricardo Saavedra, tres figuras representativas da televisión do noso país, e decorrerá en galego, inglés e castelán. Destaca Cava a importancia que ten este evento internacional para "promover a nosa lingua ao mesmo nivel que o resto nun festival que ten que servir para promover Galiza no mundo". As cancións serán presentadas cun formato moi eurovisivo, introducidas con dez postais de lugares emblemáticos da Coruña, que darán paso aos vídeos introdutorios dos equipos participantes e á reprodución das diferentes propostas a concurso. Ademais, haberá actuacións en directo, como a do grupo de baile tradicional Xacarandaina ou a representación musical de Lontreira, así como espazo para o gañador da edición anterior. Ao final do evento faranse as conexións en directo cos países participantes e unha pequena entrevista que precederá ás votacións do xurado, que se combinarán coas do público para ter o resultado final, nunha proporción do 50% cada unha. Compoñer unha canción mediante IA A proceso creativo para dar forma ao tema "Florespiña" foi bastante complexo, e comezou hai case un ano, aínda que foi no pasado mes de abril cando se acelerou na residencia artística de Sony CSL París. Usando as ferramentas de intelixencia artificial da discográfica, escribiron a letra da canción, logrando tamén que o modelo GPT-J-6B aprendese a falar galego e a compoñer versos a partir dunha achega de máis de catrocentas estrofas do cancioneiro dixital Volai-Vai, co alecrín como fío argumental. Desta composición automática, só foi necesario corrixir algunhas grallas e adaptar certas frases. Para a melodía empregouse Google Magenta, un proxecto de investigación de código aberto de Google que explora o papel da aprendizaxe automática como ferramenta no proceso creativo, e que serviu para xerar diferentes variacións rítmicas do tema "Viva Galicia" de Ana Kiro, empregadas en cada estrofa da canción. Tamén foi necesario realizar a gravación dos diferentes instrumentos empregados no tema "Florespiña", como a gaita, o acordeón, a pandeireta ou o bombo, que posteriormente foron procesados polo sistema DDSP para conseguir unha musicalidade de xeito artificial, seguindo a liña melódica previamente definida, e engadindo un contrabaixo extraído con IA. Quizais o reto máis importante foi a xeración da voz de Ana Kiro, para o cal foi necesario adestrar dous modelos de transferencia tímbrica da artista, un para a voz falada e outro para a cantada, dadas as diferenzas no rexistro bocal. Isto foi posíbel grazas a un traballo arduo de documentación e catalogación de contidos do arquivo da CRTVG, entre os que se incluían arquivos de audio e vídeos de programas que Ana Kiro presentou, nos que falou e nos que actuou. Este adestramento permitiu que unha gravación de voz de calquera persoa puidera procesarse cunha voz moi aproximada á da artista, conseguindo uns resultados moi fieis á realidade. Senén Barro, profesor e director Citius, o centro de investigación de referencia en Galiza no eido da intelixencia artificial, destacou o reto que supuxo "conseguir crear un sintetizador que fala coa voz de Ana Kiro, capaz de emocionar pola súa semellanza sonora, a través dun proceso de aprendizaxe de rexistros de voz da artista". A intelixencia artificial tamén xogou un papel importante na elaboración do videoclip do tema, para o cal se empregou a aplicación de arte artificial Midjourney, capaz de producir imaxes estáticas escribindo indicacións textuais ou visuais, xerando diversos recursos aos que posteriormente se lles aplicou movemento. O resultado é unha viaxe pola Galiza, coa flor do toxo e o folclore galego como grandes protagonistas. Máis aló da voz O uso de ferramentas de intelixencia artificial para dar vida a persoas (falecidas ou non) está collendo certa notoriedade no mundo da creación artística e publicitaria. A comezos de 2021 viralizou o anuncio dunha coñecida marca de cervexas que revivía a Lola Flores, non só na voz, senón tamén na imaxe da súa cara. O proceso de creación dese vídeo promocional tamén precisou de alimentar unha intelixencia artificial mediante unhas 5000 imaxes da cantante andaluza para conseguir a maior cantidade posíbel de ángulos faciais e expresións, para conseguir unha sorte de "careta" da artista que despois foi substituída mediante software sobre a gravación dunha actriz. Cuestións éticas e legais As posibilidades que ofrecen as intelixencias artificiais semellan ser infinitas, e o seu rápido avance fai que nos preguntemos polas cuestións éticas ou mesmo legais que poderían derivar de exemplos como os que vimos, nos que se recupera a voz ou a imaxe viva dunha persoa xa falecida. Coinciden os expertos Joel Cava e Senén Barro en que nestes casos resulta fundamental respectar os dereitos intelectuais, e coidalos escrupulosamente para que as creacións resulten do agrado das persoas que poidan verse afectadas, algo que se fixo na creación de "Florespiña". "Mantívose un contacto permanente coa familia, que desde o primeiro momento se mostrou colaborativa e emocionada, así como agradecida co resultado final, xa que as palabras que oímos na nova creación coa voz de Ana Kiro son afirmacións que podería ter dito a artista se seguise vivindo a día de hoxe". Para Joel, o foco principal está en empregar a intelixencia artificial como elemento de cocreatividade. "Podemos usar a intelixencia artificial para crear, pero sempre poñendo as persoas no centro do proceso da composición, para facelo dun xeito ético e responsábel". En canto aos aspectos legais, o investigador Senén Barro avanza que "progresivamente vaise ir regulando", pero lembra que "ás veces parécenos que estamos completamente espidos ante o uso destas tecnoloxías, e non é verdade: xa hai moita regulación, que aínda que non está pensada especificamente para as IA, e menos aínda para as IA xenerativas, é de aplicación igualmente". O papel de Galiza na IA O uso das intelixencias artificiais e as tecnoloxías dixitais xa están a cambiar a nosa vida diaria en aspectos como o modo de traballar, de educar, de facer negocios, de viaxar ou mesmo de relacionarnos, e na Galiza son cada vez máis as persoas e os centros e institucións públicas e privadas que están a traballar nos retos que supón a súa aplicación aos diferentes ámbitos para garantir que o seu uso sexa lícito (cumprindo a regulación aplicábel), ético (respectando os valores e principios éticos) e robusto (tanto desde o punto de vista técnico como social). O director do Citius amósase "moi optimista" co papel que desenvolverá Galiza no futuro máis inminente da intelixencia artificial. "Ademais de termos un centro especializado que é referente nacional e internacional, tamén temos a sede da Aesia (Axencia Estatal de Supervisión da Intelixencia Artificial) na Coruña, e xa estamos a ofrecer nas tres universidades do país o Grao de Intelixencia Artificial, necesario para a formación académica cun alto nivel de especialización", sinalou Barro. "Malia sermos un país pequeno, Galiza está nunha situación moi por riba da media a nivel europeo en intelixencia artificial", sentenciou Senén Barro, quen tamén adiantou que o noso país acollerá en 2024 o Congreso Europeo da IA, o evento máis importante de todo o continente, reunindo persoas expertas a nivel internacional na vangarda da intelixencia artificial.