Aí vén o Xabarín! Televisión para unha nova xeración

O Xabarín Club é unha desas cousas da vida que transcende os seus propios límites até non precisar presentación nin explicación. Só mencionalo activa a memoria colectiva dunha xeración que, a mediados dos anos 90, merendaba diariamente co porco bravo máis famoso da Galiza. Na nosa mente proxéctanse lembranzas dos debuxos animados que acaparaban a nosa atención, das cancións que aprendemos a forza de karaoke e dos concursos telefónicos nos que se podía gañar ou perder cun simple "oink!". O carné do club era a posesión máis apreciada e non había crianza que non agardase ver a súa fotografía en pantalla o día do seu aniversario. O Xabarín popularizou na Galiza a animación xaponesa e norteamericana con series míticas como As Bólas Máxicas, O doutor Slump, Doraemon, Capitán Planeta, As tartarugas mutantes ou Gatocán. E aínda houbo lugar para a produción propia, como o espazo Xabarín News ou a serie Os Vixilantes do Camiño. Mais, sen dúbida, o prato forte eran as cancións da súa banda sonora, presentadas en videoclips protagonizados pola vangarda musical do país e parte do estranxeiro. Bandas representativas do rock bravú e da movida viguesa como Os Diplomáticos de Montealto, Siniestro Total, Os Resentidos, Aerolíneas Federales ou Heredeiros da Crus entretíñannos sen censura nin paternalismo, con mensaxes subversivas, moito humor e un gran respecto pola nosa intelixencia. Sen esquecer a ligazón co mundo da lusofonía da man dos Kussondulola, As Amarguinhas ou Despe e Siga, que nos descubriron o son internacional da nosa lingua. A xénese do porco bravo O programa naceu como "un encargo interno de produción propia para as tardes e fins de semana con contidos infantís e que tivese un club social, algo que existía nos clásicos como Disney e tamén noutras televisións autonómicas como a TV3", conta o xornalista e alma mater do Xabarín, Suso Iglesias. O éxito do espazo explícao, en gran medida, por un contexto favorábel tanto a nivel audiovisual como cultural, artístico e lingüístico. "Era un bo momento para as televisións autonómicas, que levaban poucos anos de emisión, tiñan moito impulso e vivían un escenario menos competitivo", afirma Iglesias, "e nós tivemos a sorte de estar espertos para aproveitar a conxuntura". Segundo o creador do Xabarín, un dos elementos fundamentais que lle deu continuidade e creou vínculo coa audiencia foi a propia idea de club social. Outro elemento chave foi a posibilidade de participación directa e interacción, que reforzou ese sentimento de pertenza. Os contidos, pola súa parte, "viñeron determinados pola liña habitual da cadea, que os obtiña a través das compras realizadas pola Federación de Televisións Autonómicas", explica. A partir de aí, creáronse outros específicos: concursos, seccións didácticas e videoclips. A música, destaca Iglesias, "foi un sinal de identidade do programa que non tivo o resto de televisións autonómicas". "Por un lado, había artistas da movida dos 80, xente aínda moza e activa pero con experiencia", lembra, "e, por outro, había unha xeración dos 90, máis nova e con moita forza, que só cantaba en galego e na que a cuestión da lingua estaba sempre presente". Se hai unha serie que destaca entre todas as que emitiu o Xabarín durante os seus anos dourados, esa é As Bolas Máxicas. Tivo tal aceptación entre a mocidade que axiña superou a pantalla para se converter nunha revolución. De feito, existe consenso en afirmar que o principal mérito do Xabarín Club foi facer do galego o seu buque insignia. Tivo, por iso, un papel destacado na normalización da lingua e na promoción da nosa cultura, "aínda que non existise unha intencionalidade ideolóxica previa. "As persoas que faciamos o programa non pensabamos moito no tema da lingua, víñanos dado naturalmente", comenta Iglesias, xa que "o escenario era de normalización, o galego era a lingua de uso común sen discusión". Porén, co paso do tempo, considera que "foi unha contribución enorme" e alude aos moitos estudos lingüísticos que expresan unha curva ascendente de coñecemento e uso do galego durante os anos de éxito do Xabarín. Unha curva que, nos últimos tempos, non deixa de descender, mostrando un claro retroceso da lingua galega entre a mocidade. Na opinión de Iglesias, esta situación estaría por tras da nostalxia desa Xeración Xabarín, que percibe como a unión de diversión e lingua xa non está dispoñíbel para os seus fillos e fillas. Tempos difíciles E é que o panorama mudou moito desde que o audiovisual galego para crianzas era pioneiro no sector. O Xabarín ficou recluído na segunda canle da TVG ao tempo que a programación infantil e xuvenil en galego foi diminuíndo en presenza e calidade, até tornarse practicamente inexistente na actual TDT. Datos publicados pola Mesa pola Normalización Lingüística mostran que a programación televisiva infantil e xuvenil en galego representa 4,6% do total de segunda a sexta feira e a fin de semana redúcese a 2,7%. Todo o que se emite en galego depende directamente da TVG, que non conta cunha canle específica para a mocidade e cada vez inviste menos recursos neste tipo de programación. E a situación do galego é aínda peor nas plataformas dixitais, onde a televisión pública ten moi pouca presenza. Neste contexto, xorde a iniciativa impulsada pola Mesa pola Normalización Lingüística, cuxa principal batalla é a creación dunha canle Xabarín Club de programación infantil e xuvenil que emita 24 horas e conte coas correspondentes plataformas e aplicacións para facilitar o acceso das crianzas a contidos de calidade en galego. A campaña arrincou cunha primeira petición virtual que acadou máis de 15.000 apoios en pouco máis dunha semana. Debido ao éxito inicial, lánzanse agora a unha recollida de sinaturas física coa intención de presentar no Parlamento da Galiza unha proposición non de lei de iniciativa popular. O texto da proposta introduce outros tres obxectivos: que a TVE emita os seus contidos con dobraxes en galego –a través das catro canles e das plataformas e aplicacións–, que a Xunta da Galiza chegue a acordos coas principais plataformas audiovisuais para facilitar subtítulos na nosa lingua e que se poña en marcha o intercambio acordado coa Rádio Televisão Portuguesa (RTP). En termos xerais, reclámase "que a TVG aumente os recursos e que cumpra o seu papel fundacional, que a TVE actúe para garantir que os galegos e galegas non teñamos menos dereitos que ninguén e que se garantan os acordos internacionais que xa existen en relación á RTP", resume o presidente da Mesa, Marcos Maceira. Aproveitar as oportunidades A proposta de creación dunha canle infantil e xuvenil nace coa intención de fornecer "contidos audiovisuais de calidade orientados á mocidade e en galego, xa sexa a través da dobraxe, da lexendaxe ou da produción propia", explica o presidente da Mesa. O que se pretende é garantir que as crianzas galegas teñan unha canle pública na súa lingua como xa a teñen as catalás (Super3), éuscaras (ETB3) e españolas (Clan). Polo tanto, non se trata de recuperar o formato do antigo Xabarín, senón de adaptar a súa esencia aos novos tempos. E os novos tempos implican novas tecnoloxías. Suso Iglesias ten claro que non se pode Factuar agora como hai 20 anos, senón que "hai que discorrer novos escenarios tendo en conta a competitividade que existe na televisión, a fragmentación motivada pola realidade tecnolóxica multipantallas e as novas formas de consumo". Precisamente para aproveitar as ferramentas existentes no mundo dixital, a petición popular inclúe a necesidade de acompañar a creación da canle coa difusión dos seus contidos a través de plataformas e aplicacións actualizadas. En concordancia con Iglesias, Maceira asume que o reto reside en "manter a presenza de programación infantil e xuvenil digna e en galego para as diferentes maneiras de consumo actuais", algo que, na súa opinión, xa debería estar a acontecer. Na mesma liña de tirar vantaxe dos recursos que ofrecen as novas tecnoloxías, a iniciativa reclama que o Goberno galego traballe para lograr acordos con plataformas fornecedoras de contidos para que oferten subtítulos en galego. Esta petición, explica Maceira, faise seguindo a estela dos gobernos vasco e catalán, que conseguiron que Movistar+ emita os contidos lexendados en euskera e catalán por un custo global de 60.000 euros. Responsabilidades políticas Para Marcos Maceira, atinxir os obxectivos que propón a iniciativa popular depende unicamente da vontade política. "Resulta triste que, tendo evolucionado tanto a sociedade a nivel tecnolóxico, o galego siga excluído por inacción dos poderes públicos que teñen a obriga de garantilo", lamenta. Pola súa parte, Iglesias recorda que a vontade política debe ir acompañada de "vontade orzamentaria", pois o contido televisivo "non se resolve cun debate social", senón que hai que adquirir material competitivo e debe haber profesionais que tomen decisións, que coñezan o panorama e teñan o apoio do ente público como tivo o Xabarín orixinal. Á hora de repartir responsabilidades, Maceira apunta á TVG, que "deixou de cumprir as súas funcións de normalización lingüística e difusión da produción cultural e audiovisual do país, moi especialmente entre a xente nova, mais debe recuperar o seu papel, até porque está obrigada pola propia lexislación". Por outra banda, considera que o custo de ter en galego toda a oferta de certas plataformas é "asumíbel por calquera Administración" e debería "avergoñar" a quen tivo a oportunidade e non promoveu a negociación dun convenio durante os últimos anos, en alusión ao Goberno galego. Novos tempos implican novas tecnoloxías. Suso Iglesias ten claro que non se pode Factuar agora como hai 20 anos, senón que "hai que discorrer novos escenarios tendo en conta a competitividade que existe na televisión, a fragmentación motivada pola realidade tecnolóxica multipantallas e as novas formas de consumo". Maceira sinala tamén a protección dos dereitos lingüísticos das crianzas da Galiza, nomeadamente no relativo a ver programación na súa lingua do mesmo modo que fan as crianzas de Castela. Así, afirma que "TVE inviste en dobraxe e lexendaxe millóns de euros ao ano e nin un só deles vai destinado ao galego", unha práctica "incoherente nun Estado que teoricamente recoñece a existencia de diversas linguas no seu seo e admite dereitos ligados a elas". Os detalles da iniciativa Perante a falta de implicación das diferentes administracións, a iniciativa popular Xabarín pretende "levar o debate social a onde se ten que dar", di Maceira en referencia ao Parlamento. Para ser rexistrada no lexislativo galego, a proposta precisa dun mínimo de 2.500 sinaturas reunidas fisicamente até o próximo 15 de xaneiro. Os pregos verificados pola Xunta Electoral que dan validez ás firmas poden atoparse nos máis de 350 estabelecementos colaboradores de toda a Galiza, pero, segundo Maceira, o número de adherentes non deixa de medrar: "temos que agradecerlles moito a axuda porque a iniciativa xa é un éxito, mais non o sería tanto sen o seu interese e a súa colaboración".