A milenaria lamprea

Caio Plinio Segundo, máis coñecido como Plinio o Vello, foi un escritor e militar romano do século I. Naceu no ano 23 e viviu até o ano 79 cando faleceu debido á erupción do Vesubio, probabelmente por asfixia debido aos gases volcánicos do fluxo piroclástico. A pesar de ter vivido a maior parte da súa vida en Roma, tivo tempo de visitar diversas partes do Imperio, mesmo a actual Galiza. Aquí, Plinio o Vello puido observar o gusto que os emperadores romanos tiñan pola nosa protagonista, a lamprea. Nunha das súas obras, Plinio o Vello daba conta das historias ás que tivera acceso como historiador e, na súa obra Historia Natural relataba como o mesmo Xulio César gustaba da lamprea: "Caio Hirio prestou da súa piscina, soamente para as ceas triunfais do César, seis mil lampreas, que non quixo vender nin mudar por ningunha outra mercadoría". Outros historiadores máis recentes tiveron acceso a documentos que aseguraban que, por ser considerada "un manxar", os emperadores romanos daban orde de que as lampreas fosen capturadas na Galiza para seren levadas vivas até Roma conservándoas en viveiros durante a viaxe para, finalmente, seren degustadas polos poderosos mandatarios. Crese que foi invención dos romanos unha das artes milenarias de pesca do peixe, as coñecidas como 'pesqueiras', construcións formadas por muros dunha pedra encaixada sen elementos de suxeición; desde enriba destas, empréganse redes para capturar o animal. A primeira vez que aparece rexistrada esta forma de pesca da lamprea é nun documento do século XI, mais debido á antigüidade destas construcións de pedra, todo apunta a que, efectivamente, foron os romanos os primeiros en utilizar esta arte que na actualidade se segue a empregar. Mergullémonos nos ríos galegos, o fogar deste histórico peixe de estética 'cuestionábel' mais de delicioso sabor. A mellor época para comer a lamprea é entre xaneiro e abril. É un peixe azul, rico en graxas, e a súa exquisitez culinaria é a protagonista de varias festas gastronómicas, das cales a máis famosa é a de Arbo, que se celebra o último ou o antepenúltimo domingo de abril. A mellor época para comer a lamprea é entre xaneiro e abril. É un peixe azul, rico en graxas, e a súa exquisitez culinaria é a protagonista de varias festas gastronómicas, das cales a máis famosa é a de Arbo, que se celebra o último ou o antepenúltimo domingo de abril. Tamén hai festas da lamprea en Pontecesures (último domingo de abril), ou en Pontevea, Teo, onde ten lugar, o primeiro domingo de maio, a Festa de Exaltación da Lamprea do Ulla. E en Padrón, coincidindo co Sábado Santo, celébrase a Festa da Empanada de Lamprea. Actualmente podemos encontrar a lamprea, principalmente, en tres ríos galegos: o Miño, o Tambre e o Ulla; aínda que tamén está presente no Tea. Tambre No Tambre, ao longo de centos de anos, a lamprea foi motivo do desenvolvemento dunha intensa actividade pesqueira. Principalmente utilízanse pesqueiras ou rodeiros (dous termos moitas veces utilizados como sinónimos), a través das cales se extraían grandes cantidades do peixe que despois se despachaban na localidade de Noia, mais tamén noutros puntos do país e até no resto da península Ibérica. As pesqueiras do Tambre están formadas por rochas con ocos entre elas polos que a lamprea se introduce para remontar a corrente. Neses ocos colócanse unhas redes, coñecidas como 'cangallas', en que o peixe é capturado. Ulla Pola súa parte, no Ulla, a lamprea leva convivindo con peixes como o salmón ou a troita desde tempos ancestrais. Neste río, maiormente no concello de Pontecesures, tamén se utilizan pesqueiras e cangallas para capturar o animal pola noite. Durante o día, as cangallas permanecen inactivas para permitir que a lamprea siga o seu ciclo de vida. Con todo, na desembocadura do Ulla, utilízanse os coñecidos como 'baleiros', embarcacións desde as que os pescadores capturan a lamprea a través de nasas. Este tipo de pesca é máis rendíbel en termos de cantidade mais, segundo moitas persoas, a calidade da carne é mellor nas lampreas capturadas río arriba, dado o esforzo que deben facer para remontar as augas. Miño Pasamos agora ao Miño. Principalmente ao seu paso por diversos concellos (entre eles Salvaterra, As Neves, Crecente ou Arbo), utilízanse diferentes métodos para capturar a lamprea, nomeadamente pesqueiras. Caso diferente é o de Ponteareas, onde se usan 'estacadas'. Este método consiste na colocación dunha especie de ponte sobre o río, enriba das cales se colocan pola noite os pescadores e utilizando 'fisgas' (varas longas con púas na punta), capturan o animal a base de pura precisión. Na desembocadura do Miño (concellos da Guarda, Tui, Tomiño e O Rosal), úsase, maiormente, outra arte. Con 'lampreeiras', unha rede con diferentes tamaños, pescan a lamprea enriba das coñecidas como gamelas, embarcacións tradicionais feitas de madeira. Tea Finalmente, no Tea, sobre todo no concello de Ponteareas, tamén se pode pescar este valioso peixe. A arte que principalmente se utiliza é a xa mencionada estacada. Cada mes de xaneiro, a través dun sorteo, repártense as pontes sobre as que se pescará a lamprea entre os pescadores que o soliciten. Unha vez acabada a época de pesca, recóllense até o seguinte ano. "A lamprea é o animal menos evolucionado do mundo actual, o que quere dicir que a lamprea segue a ser na actualidade igual que era hai 500 millóns de anos, algo inconcibíbel, insólito", salienta Piñeiro A lamprea segundo Miguel Piñeiro Para coñecer de primeira man o mundo da lamprea, a súa historia, as artes de pesca e as mellores maneiras de degustala, falamos con Miguel Piñeiro, xornalista radiofónico e amante da lamprea. É tamén autor do libro Lampreas e pesqueiras, historia, artes de pesca e receitario. Nesta obra, publicada pola Editorial Galaxia, podemos coñecer de primeira man todo o que precisamos saber acerca deste animal milenario; desde as orixes, até as mellores receitas pasando pola morfoloxía e a área de distribución do peixe. "A lamprea é o animal menos evolucionado do mundo actual, o que quere dicir que a lamprea segue a ser na actualidade igual que era hai 500 millóns de anos, algo inconcibíbel, insólito", salienta Piñeiro. Certamente revélase incríbel que a nosa protagonista non teña evolucionado desde as súas orixes, sendo que case todos os animais que se coñecen hoxe en día sufriron algún tipo de evolución para se adaptaren ao medio. Isto fai da lamprea, segundo Piñeiro, "un prodixio da natureza, un prodixio da propia evolución". Nos últimos tempos, algunhas persoas veñen alertando dunha caída na cantidade de lampreas que hai nos ríos galegos, algo que podería supor un perigo para a supervivencia da especie. A este respecto, Miguel Piñeiro indica que "a lamprea non ten os mesmos problemas que os salmónidos en canto á súa sobrepesca. As troitas ou os salmóns de río si que poden ter problemas neste sentido porque pode que se estea pescando por enriba do que se debería". No caso da lamprea, os topes e as propias artes de pesca posibilitan, segundo Piñeiro, a supervivencia da especie. "As cotas e a maneira de capturar o peixe permiten que, aínda que se extraia moita lamprea durante a temporada de pesca, que vai de xaneiro a abril, quede moito peixe para reproducirse", destaca. Dada a disposición das trampas e a maneira de remontar o río por parte da lamprea, salienta Piñeiro, "fai que non se pesque nin a metade do peixe que entra". De todos os modos, o feito de que non exista un censo de lampreas pode supor un problema, aínda que a "sensatez leva a pensar que todos os anos quedan un bo número de lampreas para repoboar os ríos". De acordo con moitos pescadores, esta temporada de pesca da lamprea está a ser unha das peores da historia en termos de cantidade. Isto, como é evidente, fai que o prezo se encareza, mais Piñeiro móstrase optimista a este respecto. "Está a ser un ano realmente malo mais isto vai provocar que todas as lampreas que cheguen este ano aos ríos galegos van desovar, e iso significa que dentro de tres ou catro anos haberá un moi bo ano de lampreas", destaca. De todas as formas, hai motivos para a preocupación: a calidade das augas, a contaminación e as grandes presas que "impiden que as lampreas remonten a lugares onde a auga é máis limpa" son para Piñeiro os maiores problemas con que nos encontramos na actualidade, especialmente co furtivismo, que segue a constituír unha lacra. Do punto de vista gastronómico, contar coa perspectiva de Miguel Piñeiro revélase todo un luxo, pois é un dos maiores expertos na materia. Para el, a vangarda gastronómica non é algo que haxa que desbotar por completo. Con todo, segue a preferir as receitas máis tradicionais para a preparación da lamprea, xa que "tendo na Galiza unha receita secular que é a lamprea á bordelesa, para que imos romper os miolos? É a mellor forma de cociñala que hai, na miña opinión". Porén, existen outras formas de degustar a lamprea que Piñeiro tamén considera "excelentes", e como exemplo indica o timbal de lamprea, unha empanada que, segundo as investigacións de Piñeiro "é única no mundo". "Non ten nada que ver coa empanada de lamprea de Arbo, que é unha empanada tradicional galega coa lamprea en lascas. O timbal é unha lamprea enteira cunha masa por fóra". "Eu entendo a vangarda na cociña e non a desprezo, mais non podo traizoar as maneiras máis tradicionais de cociñar a lamprea porque, a fin de contas, son as mellores", conclúe o experto. Os problemas da lamprea Para coñecer de primeira man a versión das persoas encargadas de capturar as lampreas, os pescadores, falamos con Ángel Fernández, presidente da asociación de pescadores O Trabadoiro, que nos alerta dos maiores problemas que afronta o peixe, así como das dificultades que os pescadores teñen que sufrir cada temporada da lamprea. Fernández, que pesca lampreas utilizando pesqueiras, cre que é fundamental darlle un futuro á profesión de pescador de lamprea, por iso insiste en que é preciso que as administracións actúen. Propón "durante a semana, pescar catro días e parar dous", xa que se esta medida non se adopta, será imposíbel rehabitar os ríos No relativo a este ano para a pesca da lamprea, Fernández opina que "é o peor da historia". "Eu recordo que a finais dos anos oitenta houbera un ano moi malo, mais como este, ningún", asevera. Ademais, advirte que a "situación non mellorará" se non se toman medidas urxentes. A actuación que Fernández considera máis importante para que, nun futuro, non teñamos problemas pola falta do peixe, é "acabar coa sobrepesca". "Na desembocadura do Miño, houbo anos onde se chegaron a pescar máis de cen lampreas por gamela, iso é insostíbel, xa que cantas máis lampreas se pesquen na zona do mar, menos chegarán aos ríos e menos se poderán reproducir", argumenta, ao tempo que solicita medidas que restrinxan as cantidades de lamprea que se poden capturar. Fernández, que pesca lampreas utilizando pesqueiras, cre que é fundamental darlle un futuro á profesión de pescador de lamprea, por iso insiste en que é preciso que as administracións actúen. Propón "durante a semana, pescar catro días e parar dous", xa que se esta medida non se adopta, será imposíbel rehabitar os ríos, di. "Para os peixes que remontan o río, como o salmón ou a lamprea, é necesario que teñan polo menos dous días para poder subir sen ser pescados, se non, ímonos atopar en breve con problemas de falta de peixe", engade. Como é evidente, o feito de que este ano haxa menos lamprea, repercute no prezo do produto. A este respecto, Fernández lamenta que así sexa, mais indica que "non hai nada que se poida facer". Non obstante, unha medida que si se podería implementar, salienta, é "pórlle á lamprea unha Denominación de Orixe, mais semella un soño. Non hai ningún tipo de previsión que indique que se teña intención de facer iso, aínda que sería unha medida moi positiva". Algo que tamén esperta inquedanzas entre a asociación de pescadores O Trabadoiro son as condicións laborais, así como as perspectivas de futuro. O seu presidente argumenta que "é moi difícil e, en moitos casos inviábel, que un pescador poida pagar a cota de autónomos traballando só na pesca da lamprea; así é complicado darlle continuidade á profesión". Fernández finaliza manifestando que a lamprea pode ser un enorme "atractivo turístico". "A calidade do produto está máis que demostrada, unha persoa que probe a lamprea ben cociñada e de temporada, vai repetir seguro", salienta.