Dimensión política da cultura

Lin neste xornal, con enorme satisfacción, a nova de que o BNG ten iniciado un proceso para a elaboración dunha lei galega dos dereitos culturais e do sistema público de cultura. Con moito acerto, Ana Pontón expresaba a necesidade dunha lei que garanta os dereitos culturais e poña os procesos creativos no centro das políticas culturais. Denunciaba, así mesmo, o recorte orzamentario por parte da Xunta neste sector e a súa infravaloración en relación ao 2% do Produto Interior Bruto (PIB) e ao 3% do emprego que o sector representa na Galiza. Cómpre considerar, por outra banda, que o noso país sitúase nun precario undécimo lugar, dentro do Estado, no referente ao gasto dos fogares en bens e servizos culturais por Comunidade Autónoma. Outro aspecto salientábel a ter en conta é que, atendendo á estrutura territorial do gasto cultural, os primeiros financiadores da cultura son as entidades locais, seguidas das administracións autonómicas e, por último, da administración estatal. De feito, no conxunto do Estado, a contía dos gastos liquidados en cultura, en porcentaxe do PIB, corresponde en primeiro lugar ás administracións locais, cun 0,27%, en segundo lugar ás autonómicas, cun 0,12%, e en terceiro lugar á estatal, cun 0,07%. Mais isto non nos debe levar a pensar, como ás veces se pretende facer crer, nun papel pasivo e residual do Estado na imposición dun modelo asimilacionista e de homoxeneización. En realidade, hai tempo que vimos asistindo a unha cruzada recentralizadora da política cultural mediante o incremento da intervención política e lexislativa do Estado, amparada e complementada polo Tribunal Constitucional, e que pode ser concibida coma un claro expoñente de política identitaria. O enorme desequilibrio da distribución territorial dos investimentos do Ministerio de Cultura a prol de Madrid e as batallas pola protección das touradas ou pola supremacía da lingua española son algúns exemplos desta dinámica. Uniformización Non cabe dúbida de que a cultura ten unha evidente dimensión política por moito que esta se pretenda enmascarar baixo discursos como o da pretendida neutralidade estatal ou o da súa fasquía mercantil. Os primeiros financiadores da cultura son as entidades locais En realidade sabemos ben que, deixadas da man da libre competencia, as tendencias do mercado sociocultural acaban por condenar á marxinalidade aquelas expresións culturais con menos recursos políticos e económicos facilitando a imposición de modelos uniformizadores. O empobrecemento do contexto cultural, limitando as posibilidades de elección e de identificación, vén sendo unha consecuencia habitual dese funcionamento incontrolado do mercado e, por isto, os Estados, o español entre eles, dedican gran cantidade de recursos a fomentar e a financiar todas aquelas expresións culturais que fan parte dos seus proxectos nacionalizadores e asimilacionistas. Autonomía e diversidade Importa ser conscientes de que a cultura é moito máis que un produto comercial. A pertenza cultural non só outorga un sentido de identidade compartida, senón que proporciona o espazo sobre o que se realizan as eleccións individuais. A este respecto, anotaba Joseph Raz dúas funcións esenciais da cultura. En primeiro lugar, facilita a autonomía persoal, fornecendo de sentido as diversas relacións e prácticas sociais, xa que estrutura o universo cognitivo e moral, posibilitando a toma de decisións. E, en segundo lugar, a cultura define a identidade de cadaquén, ao relacionala cunha identidade común, facilitando as relacións sociais e creando vínculos interxeracionais. Non debemos esquecer, ademais, o valor da diversidade cultural. A cultura adquire formas diversas a través do tempo e do espazo, manifestándose na orixinalidade e na pluralidade das identidades e expresións dos pobos e das sociedades. Un valor que está recoñecido e protexido tanto na Convención Sobre a Protección e Promoción da Diversidade das Expresións Culturais e na Convención para a Salvagarda do Patrimonio Cultural Inmaterial, ambas da Unesco, como na Resolución 64/174, sobre dereitos humanos e diversidade cultural e na Resolución 65/166, sobre cultura e desenvolvemento, ambas das Nacións Unidas. Xérase, por estas razóns, un especial deber de lealdade que se traduce tanto no compromiso e apoio á nosa cultura coma no dereito a preservar e a transmitir ás vindeiras xeracións a nosa herdanza e patrimonio cultural. Consecuentemente, as institucións que nos representan non só contan con lexitimidade de abondo para desenvolver as actuacións necesarias, senón que teñen a obriga de protexer as nosas expresións e creacións culturais pasadas e presentes así coma de posibilitar e garantir o seu futuro.