Un violín de esperanza: a historia de Motele Schlein

O musicólogo estadounidense James A. Grymes, profesor na Universidade de Carolina do Norte, recolle na súa obra Violins of Hope (Harper Collins, 2014) un total de seis historias reais relativas ao Holocausto (oito, na verdade, se contarmos a do limiar, en relación a A. Weinstein, e a do epílogo, acerca do violinista polaco S. Krongold), onde o violín vira o elemento principal, o fío condutor da traxedia pola que percorremos cada un deses relatos. Como se indica na presentación da obra, durante séculos, o violín conformouse como un protagonista esencial da cultura xudía, tanto na súa faceta de instrumento común entre os intérpretes de música clásica, como facendo parte central da vida social desa comunidade e da tradición klezmer. Hai mesmo algúns estudosos da materia que atribúen a invención do violín aos xudeus que fuxiron cara a Italia logo da súa expulsión da España en 1492. Armado co seu violín e oculto polo seu talento, Motele logrou resistir, logrou burlar os perseguidores nazis, salvando tamén a memoria dos seus. Mais, durante o Holocausto, o violín asumiu un papel especialmente extraordinario para o pobo xudeu. Para algúns deses músicos, o instrumento era unha sorte de liberación; para outros, significou mesmo a salvación das súas vidas; para outros moitos, o violín deulles conforto na hora máis escura. E, cando menos nun caso, o violín serviu para vingar os membros dunha familia asasinada. Mais, por riba de todo, eses violíns do Holocausto representan a forza e o optimismo precisos para encetar o futuro con esperanza. De entre as historias rescatadas polo profesor Grymes, hai unha especialmente conmovedora, aquela que leva por título "O violín de Motele Schlein". Trátase do relato dun neno xudeu orfo de doce anos, da vila de Karsnovka, fillo dun muiñeiro, fuxido aos bosque ucraínos logo dos seus pais e a súa irmá seren asasinados polas tropas alemás. O seu nome era Mordechai (Motele). Despois de unirse á unidade dos partisáns xudeus –un dos destacamentos dentro dunha brigada soviética de 1.500 efectivos–, Schlein foi seleccionado por Moshe Gildenman –comandante partisán– para ir con varios outros guerrilleiros á aldea de Ovruch en agosto de 1943, segundo as memorias de Gildenman. Armado con papeis falsos por se for interrogado, Schlein recibiu a instrución de unirse a unha multitude de mendigos fronte á igrexa e de tocar cancións populares ucraínas no seu violín. A súa misión era a de vixiar os seus compañeiros e avisar os seus comandantes por se lles pasaba algo. O rapaz tiña moito talento e, deseguido, xuntouse unha multitude para escoitar as melodías que el lembraba dos seus veciños. Entre os espectadores, había un oficial alemán, que o sacou de alí e o levou a un restaurante a onde acudían os nazis. Dixéronlle que actuase cun pianista vello, que repartiu partituras do minueto de Paderewski, unha peza popular pero difícil de interpretar. Schlein tocou tan ben que lle ofreceron un traballo para actuar alí todos os días. E así, armado co seu violín e oculto polo seu talento, Motele logrou resistir, logrou burlar os perseguidores nazis, salvando tamén a memoria dos seus.