As que dormen entre o centeo

O longo proceso de normalizar a música de raíz semella a extinción dun incendio no que así como se apaga un foco, aparece outro. Que a gaita non é apta para certos contextos educativos? Conseguido, gaita no conservatorio! Que as pandeiretas son instrumentos menores? Feito, pandeireteiras en grandes escenarios! Que os procesos de transmisión cultural están en perigo de desaparecer? Formamos xente, compartimos coñecementos, facemos xornadas…! E así, nun percorrido pausado pero gratificante, chega o seguinte problema: a case total ausencia de mulleres nas publicacións para gaita. Non é unha esaxeración: nas obras recompilatorias de composicións para gaita dos últimos vinte e cinco anos só hai cinco autoras publicadas. Facendo a media, unha autora publicada cada cinco anos. É unha cifra que, unha vez vista, é difícil esquecer; e como non se pode esquecer, precisa dunha solución. E aí está, comezan os labores de extinción do seguinte foco! E neste caso toman a forma dunha publicación de composicións inéditas de gaiteiras actuais que leva por título As que dormen entre o centeo (Asociación de Gaiteiras Galegas, 2023). Non é un título casual: continuando o percorrido iniciado polas primeiras antoloxías de obras para gaita a finais dos noventa e comezos dos dous mil, quixemos empregar un verso de Rosalía de Castro para titular a obra. O poema é “Miña Santiña, miña Santasa”, de Cantares Gallegos, onde Rosalía mostra unha costureira que lle pide á santa que lle ensine a puntear. A santa rise da costureira e dille que vaia traballar a terra como unha muller honrada. Nun momento da súplica, a costureira di que ela ten un oficio e por tanto pode aspirar a outra vida, “cómprelle a seda”. A resposta da santa é feroz: ¡Ai, rapaciña! / ti te-lo teo: / ¡seda as que dormen / antre o centeo! / ¡Fuxir da lama /quen naceu nela! As autoras deste libro son as costureiras desta historia. Elas dormen entre o centeo, intentando gañar un espazo nun sector historicamente masculinizado; e a elas cómprelles a seda, porque saben que non merecen menos. As gaiteiras que participaron neste traballo veñen de distintos contextos, teñen estilos interpretativos diferenciados e variadas concepcións do camiño que debe percorrer a gaita. Cada unha delas aportou entre unha e tres obras nas que amosan todo isto, e ás que se engade un limiar de Pilar Rego, referente na difusión cultural galega. Non é esta unha publicación “feminina”: é un primeiro paso para a reparación dunha débeda social. As que dormen entre o centeo verá a luz neste mes de maio, e presentarase nun acto que terá lugar en Padrón, na Casa de Rosalía (non podería ser doutro xeito!), o vindeiro domingo 18 de xuño. Quero pensar que esta publicación e este acto supoñen un punto de non retorno na historia da gaita e da música tradicional, que a raíz deste libro outras gaiteiras (e non só elas) verán que teñen un lugar de seu nas composicións do seu instrumento. E aí estaremos, preparadas para apagar o seguinte lume.