Un excelente disco fundacional

En 1976, Rão Kyao (João Maria Centeno Gorjão Jorge) entrou nos estudios da Valentim de Carvalho para iniciar a gravación do seu primeiro disco, Malpertuis. Kyao levaba moitos anos tocando o saxo, inspirándose no jazz de Dexter Gordon, Don Byas ou Ian Carr, en clubs de Lisboa e de diversos países europeo, e aquela primeira gravación descubriuno como un compositor e instrumentista dunha insospeitada solvencia. Co acompañamento de músicos que, daquela, estaban situados na elite portuguesa - Tony Pinho Da Silva ao piano, José "Boots" Eduardo no baixo, Joãozinho "Oiã" na batería e a voz de Very Nice, logo coñecido como Fernando Girão- daría a luz o que hoxe é considerado o primeiro disco de jazz portugués. Portugal, lembremos, acababa de vivir a Revolução dos Cravos e as ansias de liberdade rexían a creación. Malpertuis converteuse nun fiel reflexo daquelas ambicións democráticas, mesturando rock e o que hoxe chamariamos "músicas do mundo" a través dunha linguaxe jazzística cuxa aspiración experimental non lle impedía manter unha elegancia compositiva de enorme alcance. O disco preséntase cunha abertura ambiental, "Almada", que mostra as posibilidades do conxunto: un tema que o saxo expón con pausa para deixar paso ao piano, apoiados por unha batería áxil e nerviosa que secunda a consistencia do contrabaixo: mostra até que punto os músicos portugueses da altura estaban ao tanto do que se estaba a facer no resto de Europa e que permite o tránsito cara a diversas pescudas en sons diferentes. "Balada" presenta a Kyao como frautista e como facedor de melodías cadenciosas, con ecos orientais, mantidas polo dúo do piano e a frauta. "Zau" mantén unha intensidade, sostida pola batería e pola voz de Very Nice, que podería lembrar agrupacións da época como Weather Report pasadas polo filtro das músicas brasileiras, ou dun George Benso con voos tribais. Unha música bailábel que non perde nunca o norte da síncopa. A peza que dá título ao disco, "Malpertuis", sitúase na liña do Miles Davis máis eléctrico, cun dialogo entre o saxo e o vocalista que tira dunha maior abstracción e á improvisación: o piano eléctrico marca o paso mentres o tribalismo de Very Nice e os ecos do free jazz no saxo pugnan por abrirse paso na xungla descrita con vehemencia pola sección rítmica. "Líbano", fechando o disco, ármase como unha espiral orientalizante arredor do eixo marcado pola liña de baixo. O conxunto é soberbio e demostra que o excelente momento actual do jazz portugués ten unhas raíces sólidas que proceden dos seus momentos fundacionais. Unha reedición imprescindíbel para entender o que sucede ao noso arredor, e para gozar dunha música extraordinaria.