Contos diatónicos

Contan as crónicas que en 1905 afundiu nos Meixidos, famosos baixos no seo de Corcubión, o vapor italiano Palermo. Viña cargado de acordeóns. E os instrumentos tocaron a noite toda, húmido concerto, movidos polo propio balanzo do mar. Esta tiña que ser, abofé, terra de acordeóns. Paixón absolutamente pangalaica. Díxomo o señor Claudio, o Cuco de Velle. Nesa parroquia, cando só eran corenta veciños, chegou a haber dezaseis acordeonistas: “Se un rapaz dicía que lle prestaba a música, non lle facían caso ningún. Se quería tocar o acordeón, ao día seguinte a avoa baixaba a Ourense a comprarlle o instrumento”. O primeiro acordeón foi o diatónico: pequecho, rabudo, de botóns; unha nota para dentro, outra para fóra. Fixo bailar a todo o país. Mais nos anos cincuenta foi desprazado por un fillo superdotado (en volume): O acordeón piano. Mestres como Diosiño, os Mallos ou os Poceiros campaban no centro do palco como reis do campo da festa. Calou o diatónico. Ou non. Grazas ao traballo de estudosos como Ramom Pinheiro Almuinha, nos últimos anos fomos descubrindo que, fóra dos grandes escenarios, eses botóns seguiron armando moita festa. “Volvía cansadiño pola noite de rozar no valume e subía directo ao faiado a serrar no acordeón”, tal me contaba o señor Pazos, de Merexo, aldea ceboleira do concello de Muxía. Finou hai catro anos. Deixounos un legado marabilloso: todo o seu repertorio. Ese que agora enfeitiza a Brais Maceiras, Olga Kirk, Pedro Pascual ou Alberte Nuñes, novos mestres do instrumento. O primeiro acordeón -cosmopolitas somos nós- trouxérallo o seu tío de Buenos Aires, quen lle aprendeu tamén un valse. A base de teimosía, Pazos armou a súa muiñeira, a jota, a mazurca e mais o pasodobre. Argumentos necesarios para facer baile en todas as palilladas da volta. Nunha sesión rachoulle unha nota. Non ía ir á Arxentina buscar reposto. Falou co “ceguiño de Corcubión”. Díxolle que collese unha placa de metal dunha pila de foque e que a puxese no lugar da peza rachada: “Toca. Dálle un pouco cunha lima. Toca. Xa está!”. Así transformou o seu diatónico nun instrumento “semieléctrico”. Tras da morte da súa dona pousouno enriba dun armario. Mais nos últimos anos recuncou con xenio. Grandes artistas pararon por Merexo na procura do seu talento. Kepa Junkera propúxolle gravar nun disco. Pazos, inmediatamente, aceptou: “Cada un vai á feira co que ten!”. Na outra extrema do país ou, como diría Otero Pedraio, no centro mesmo da Gallaecia, o acordeón diatónico fai bailar a un lugar enteiro: Olelas. No concello de Entrimo, a aldea empoleirada na montaña. Da outra banda do río, a Várzea, xa é Portugal. Pola festa contratan unha orquestra, pero o que máis lles presta é o descanso. Entón soan os acordeóns -aquí dinlle concertinas- e a aldea toda baila o vira e a cana verde. Na lembranza un tocador mítico, o Alfredo. Tiven a sorte de coñecer o seu discípulo: Sindo, o seu xenro, casado Praceres, gran cantadora ao desafío. Á volta da emigración na Franza, fixeron unha casa e nela un gran salón. Até aquí todo polo rego. Mais tanta é a querenza desta familia pola música que Sindo construíu no salón un pequeno escenario para poder tocar con xeito nas grandes celebracións. Deixounos en 2017. O seu fillo Fernando mantén acesa a chama da concertina. Tamén o seu neto, Diego, virtuoso verdadeiro, que naceu e vive en París. Pregunteille por que nesa megalópole seguía a interesarse por esta música, e así tal me respondeu: “porque cando toco a concertina volto a estar n’Olelas co meu avó”. Sempre me chamou a atención a auténtica adición que estes mestres sentían polo acordeón. O traballo diario era duro, mais sempre atopaban un momento para a música. Entendinos plenamente. Hai uns meses roubáronme o meu diatónico (algo tamén lle vou dando). Inmensa ausencia e necesidade absoluta -ansiedade- de gatillar nos botóns. Agora teño un novo instrumento, por fin! E tan contentou estou que ando a contar por todas partes -como aquí tal fixen- as historias do Sindo e mais de Pazos cos seus toques de acordeón. Oxalá axiña nos atopemos nalgunha melodía.