Ano do Xestal en Carballo

Caciques de Bergantiños que mangoneades Carballo, chuchando o sangue do pobo e o froito do seu traballo, non esteades xa decote a pisarnos e roubarnos. Fragmento dun poema do Xestal publicado en xuño de 1977 na revista Teima. Uns días antes, 8 de maio, el mesmo participara neste lugar na manifestación contra a destrución da lagoa de Baldaio por un empresa areeira. A mobilización conseguiu salvar a lagoa, por iso Baldaio é hoxe un espazo natural fermosísimo. Aínda que xa non saibamos dos paus da carga da garda civil que tal día levou no lombo Carlos Díaz, o Xestal. En Carballo non esquecen o seu talento, do seu impulso naceu -por exemplo- o coro Aires de Bergantiños. E por iso este 2023 -noventa aniversario do nacemento e trinta da súa morte- foi declarado ano do Xestal. Se es unha persoa nova, quizá esteas a ler o seu nome por primeira vez. Se o coñeciches, pode parecerche estraño este comezo. O Xestal acadou unha inmensa popularidade como humorista. Moito menos difundida foi a súa implicación na loita social e na causa galeguista do seu tempo. Fuxan os Ventos, Ana Kiro, os Tamara e os contos do Xestal. Velaí os catro casetes imprescindíbeis en todos os coches da emigración, comenta rotundo Afonso Pato. Tetraloxía sonora que amosa o nivel de popularidade que acadaron as súas gravacións. Nelas, alén dos famosísimos contos, había tamén cancións. A súa paixón primeira era a música tradicional. Tocou o bombo en moitas agrupacións. O disco do ano 68 do seu grupo de gaiteiros deu a coñecer ao gran público a "Marcha do Antigo Reino de Galiza". Mesmo unha das súas pezas -xa se verá- chegaría a se converter nun auténtico hit. "Veu un da aldea para que lle desen a invalidez por cegueira. Pola tarde o médico que o examinara foi ao cine Rex e atopou o invidente sentado nunha butaca. – Dicía que era cego e está no cine vendo unha película! – O cine! Pero isto non é o coche que vai a Carral!". Carlos principiou triunfando nos anos sesenta na súa terra natal, A Coruña. Os contos que botaba en Desfile de Estrellas, concurso de Radio Nacional, facíanse inmediatamente famosos na cidade enteira. Sabedoría infinita máis intelixencia igual a humor, eis a fórmula da súa arte. Un home apaixonado pola cultura tradicional galega, que -nun tempo de marxinación e ditadura- atopou nese xénero a canle de expresión do seu talento. Diante da imposibilidade de se formar dun xeito académico, entregouse á súa paixón con voracidade autodidacta. Contoume que cada noite lía o dicionario galego para ir mellorando. E gabábase de ter acudido ás mellores escolas de declamación: mallas e esfolladas pola parte de Cerceda e da Laracha. Era un xornaleiro que non quería cobrar, que só aspiraba a aprender os contos que se botaban neses labores. A canda el tamén sempre unha sombra escura. Galeguista e homosexual, non eran boas credenciais nos días do franquismo. Mesmo tivo que sufrir o oprobio de ser detido pola súa condición sexual. Non arriou e na última etapa atopou o seu paraíso. Foi na aldea Lema. Pintou unha gran bandeira galega na parede e comezou a vivir coma un labrego nunha casa aberta, sempre chea de músicos e gaiteiros. Ano 92, traballaba eu como guionista nun novo programa da TVG, Luar. Sabía das súas cancións e pedinlle, vía telefónica, que trouxese o master para facer un play-back. Apareceu cun casete rotulado a bolígrafo co lema ACDC. Por suposto triunfou e a peza do play-back acadou un éxito inesperado. Chamábase "Apaga o Candil". O catro deste mes, cunha ofrenda floral na tumba, comezaron os eventos na súa memoria. No propio cemiterio de Razo, dun xeito espontáneo, as persoas presentes comezamos a lembrar os seus contos. Carlos Díaz, o Xestal, un nome que dá alegría. Non pode haber, abofé, maior legado. Agárdanos un ano intenso en Carballo. Abenzoado o pobo que sabe honrar os seus artistas!