Adeus a Mikis Theodorakis, benvida á súa obra

Sempre repetía que compor a música de Zorba o grego prexudicara a súa carreira, porque se fixera tan famosa que o mundo acabou por ignorar o resto da súa obra. Mais o contrario tamén podería ser certo e existe unha anécdota -tamén contada por el- que ilustra esa posibilidade. Nunha ocasión, paseaba pola montaña dunha pequena vila grega e un vello campesiño que viaxaba en burro e que non o recoñeceu -mais que axiña distinguiu a súa fasquía de persoa “de cidade”-, preguntoulle onde podería adquirir o disco “da nova obra de Theodorakis, Axion Esti”. A posibilidade de que un campesiño se interesase pola súa música, sen dúbida, fixo as delicias dun compositor que, como marxista, aspiraba a que as súas obras chegasen de igual forma ás elites e ás clases populares. Mais é certo que a copiosa obra de Theodorakis quedou relegada a un segundo plano non só pola celebridade da música para Zorba o grego: non era frecuente, na altura, que un compositor formado con Olivier Messiaen e que iniciou unha carreira internacional cun encargo, en 1958, para o Royal Opera House de Covent Garden dese o inopinado paso de comezar a investigar na música popular para buzuki do seu país e comezase a empregalo como base para as súas composicións. O serio e o popular non se mesturaban. Theodorakis aceptou o reto e desafiou os círculos intelectuais de Grecia cunha adaptación dun poema de Yannis Ritsos que incluía non so música popular para buzuki, senón tamén a intervención dun coñecido cantante de cabaré. O compromiso do músico, sen dúbida, foi o motor que o impulsou a enfrontar ese estigma, igual que foi o que lle deu a forza para continuar as súas actividades políticas despois de pasar, durante a guerra civil grega, polos campos de concentración do Exeo e, logo, tras o golpe de estado dos “coroneis”, polos cárceres da capital. A decisión de participar activamente no desenvolvemento político de Grecia incluía intervir na vida cultural en favor do popular. O resultado foi unha expresión de cultura pioneira en Europa, cunha dimensión artística que respondía a aquel anhelo de conxugar o académico e o popular. A súa obra presenta tantas caras como as súas tomas de postura políticas. As obras vocais baseadas en poetas como Elytis, Ritsos, Neruda ou Brendan Behan poden perfectamente situarse a carón das mellores obras do xénero. As óperas que compuxo -Medea, Electra, Antígona- sitúanse no ronsel do belcantismo italiano, do protagonismo da melodía sobre a orquestración. Os seus ballets afástanse da ortodoxia para propiciar o protagonismo do coro (das “masas” que habitualmente permanecen en segunda fila)... A súa é unha música que responde ás esixencias do canon occidental, mais pasado pola peneira do folclore do seu país. En moitos sentidos, está todo por recuperar dunha obra que explorou sempre novos camiños. A súa inmersión na música da igrexa ortodoxa, por exemplo, emparenta algunhas das súas obras coas de Arvo Pärt, aínda que despoxado do misticismo deste último. Na Galiza sempre o lembraremos presentado por Francisco Carballo, como presidente da Asociación Cultural de Vigo, no Pavillón das Travesas de Vigo. Presentaba a súa versión do Canto General de Pablo Neruda -con quen mantiña unha grande amizade- e resulta difícil esquecer a cantante proclamando que era el crepúsculo de la iguana.