‘O Rubio de Vilanuiz’, o comezo e a fin

Lembremos que tan só conta con dezaseis anos e catro meses cando se sublevan os rebeldes e, aínda así, atopamos declaracións de falanxistas ou afectos aos alzados que o conceptúan como “individuo perigoso e oposto ao réxime ou comunista e como tal oposto ao Movemento”, motivos suficientes para xustificar as intempestivas visitas. Deambula pola serra até primeiros de outubro de 1937 cando, acosado polas intensas batidas, decide entregarse. A pesar da súa corta idade, é sometido a Consello de Guerra ordinario coa fin de depurar as responsabilidades derivadas da súa actuación ante o golpe. Así, e aínda que el o nega nas súas declaracións, parece quedar probada a súa participación na requisa de armas en casas de dereitistas e nas partidas formadas para tentar defender Montefurado. O 17 de decembro do 1937 celébrase o Consello de Guerra no Salón Rexio da Deputación de Lugo. O mozo é condenado como autor dun delito de auxilio á rebelión, coa apreciación da circunstancia de ser maior de dezaseis anos e menor de dezaoito anos, a 6 anos e un día de prisión maior. Porén, o 17 de outubro do ano seguinte acórdase conmutarlle a pena inicial pola de tres anos de prisión correccional. Co paso dos anos Agustín comeza a desenvolver labores de enlace cos guerrilleiros da partida de ‘Mario de Langullo’. O 22 de novembro de 1947, cando a Garda Civil ía proceder á súa detención, Agustín adiántase aos acontecementos e foxe ao monte, ao abeiro de ‘Langullo’ e os seus compañeiros de partida, e compartindo actividade con homes como ‘Blas’, ‘Roces’, ‘Pajarito’, ‘Atravesado’, ‘Segura’, ‘Guaje’, ‘Guardiña’, ‘Preselas’, ‘Remoquete’ ou ‘Guillermo Morán’. Só tiña 16 anos cando estala a Guerra Civil e, aínda así, Agustín Diéguez Yáñez, coñecido como ‘O Rubio de Vilanuiz’, vaise converter nun precoz resistente primeiro e nun valente guerrilleiro despois Atopámolo tamén a carón do ‘Piloto’ protagonizando algunhas accións (como o axustizamento de Joaquín Fernández Menéndez o 15 de xaneiro de 1951, ou os de Aquilino González Fernández e Francisco González Ferreiro o 17 de febreiro dese mesmo ano) e só a morte do ‘Rubio’ porá fin a tan frutífera relación. Facía algún tempo que Ramona Fernández Siso ‘A Gala’, e a súa filla Lidia, acordaran colaborar coa Garda Civil coa fin de dar conta da presenza de guerrilleiros na súa casa da aldea ourensá de Fontei na Rúa. Pola vivenda, coñecida como a dos Galos, acostumaban a parar resistentes das partidas que se movían polas provincias de Lugo e Ourense. A caída do ‘Rubio de Vilanuiz’ Ás 24 horas do 25 de agosto de 1951, ‘O Rubio’ e máis o berciano Silvestre García López ‘O Chimenea’, aloxáronse na casa de Ramona sen sospeitar que a delación desta, a tan temida traizón, ía pór fin aos seus días. Foi sobre as 15 horas do día seguinte cando a confidencia chegou a oídos do tenente Francisco Alonso Casado, ao mando da liña do Barco e accidental da Rúa, quen de contado mobilizou seis gardas cos que se dirixiu á vivenda. Alí agardaron, á espreita, a que se fixera noite pecha. Sobre as 22.30 horas, o tenente Alonso dispuxo os seus homes en lugares estratéxicos coa fin de evitar calquera intento de fuxida por parte dos resistentes e, acompañado dos números José Álvarez Rodríguez e Jesús Gómez Barroso, penetrou na casa. Os tres gardas encamiñáronse até a habitación na que ‘O Rubio’ e ‘Chimenea’ ceaban. O tenente, arma en man, encarounos namentres lles espetaba os preceptivos mans arriba e alto que, non obstante, non foron atendidos polos guerrilleiros. Sempre segundo a versión do tenente e os gardas que o acompañaban, os fuxidos tentaron facerse coas súas armas, acción esta que foi abortada polos mortais disparos do tenente, primeiro, e dos gardas despois. A autopsia dos corpos realizada polos médicos Alfonso Paz Gallego e José Quiroga Suárez no cemiterio de Fontei contabilizou máis de 20 de balazos nos esfuracados corpos dos guerrilleiros. Ao garda Jesús Gómez Barroso, pola súa banda, foille concedida a Cruz do Mérito Militar con distintivo branco pola súa intervención neste servizo. Dous días despois do encontro na casa-trampa de Fontei, os corpos do ‘Rubio de Vilanuiz’ e ‘O Chimenea’ foron soterrados no cemiterio da aldea, “nunha foxa común para ambos, que mide dous metros e vinte centímetros de longa, por un metro e oitenta centímetros de ancha e un metro e cincuenta centímetros de profundidade; dita sepultura atópase situada á esquerda do cemiterio, orientada de norte a sur, dista da parede do norte uns vinte e dous metros, da do sur uns dezasete metros, da do oeste uns quince metros e oito do paseo central do cemiterio”. Aquí remataba a historia do ‘Rubio de Vilanuiz’, o mozo de cabelo e cellas loiras, ollos azuis e pel branca, que ousara combater o réxime desde a tenra idade de dezaseis anos.