Unha república entre a luz e a sombra

Adóitase ligar a caída da monarquía e a proclamación da II República o 14 de abril de 1931 aos resultados das eleccións municipais decorridas dous días antes, formuladas desde o Goberno español como unha sorte de plebiscito sobre a continuidade da coroa, mais as razóns do derrocamento dos Borbóns son de carácter estrutural. Neste sentido, unha boa parte da historiografía vincula a instauración do réxime republicano co fin dun longo ciclo político, dirixido por unha monarquía ao servizo dos sectores oligárquicos, incapaz de dar unha solución ás demandas das nacións sen Estado, corroída pola corrupción e sustentada nun sistema de partidos incapacitado para dar solucións aos problemas reais da cidadanía. O proxecto republicano significa a institucionalización dunha democracia formal homologábel ás existentes na maioría de Europa occidental, a conformación dunha alternativa reformista e o rexeitamento de calquera programa revolucionario, exemplificado na oposición á modificación das relacións de produción e na alteración da organización territorial do Estado. A este respecto, os debates do texto constitucional deixaron claras as reservas ás reivindicacións nacionais da Galiza, Euskadi e Catalunya e mais a frustración dos nacionalistas galegos ante o status xurídico fixado para o país. O 14 de abril hoxe O activista, investigador e portavoz de Galiza pola República, Manuel Monge, entende que "o fundamental de lembrar a data de 14 de abril de 1931 hoxe é que está ligada coa caída da monarquía, co que iso implica de acabar cunha reprodución do poder pola vía do sangue e pasar a unha forma democrática de elección das institucións do Estado". "Isto non quere dicir que esteamos pola mesma república de 1931", continúa Monge, en declaracións a Nós Diario, quen considera que "non hai que agardar a que chegue a república galega, hai que comezar a pensar en como construíla. E iso pasa por atraer a esta loita aquelas persoas que sen estaren a favor da república galega consideran que é necesario rematar coa monarquía". A escritora e investigadora Montse Fajardo ve o 14 de abril como "unha data especial, pois eu declárome republicana, non só por defender unha forma de Goberno diferente á monarquía, senón pola aposta polos valoresrepublicanos, coa educación á cabeza, como acontece entre 1931 e 1936". "Pero fundamentalmente o 14 de abril é un día para a memoria, memoria dun tempo e dunhas persoas que estaban a construír unha sociedade mellor da que nós fomos quen de erguer", indica Fajardo, convencida de que "fica moito por avanzar para chegar a unha sociedade como aquela". O historiador Dionisio Pereira afirma, pregundado por Nós Diario, que "é unha data que non me xera ningunha molestia nin ningún entusiasmo". "O significado republicano hoxe para Galiza non pode ser unha república unitaria e española, o obxectivo, desde unha perspectiva soberanista, é enfrontar a dependencia do Estado español que nos condiciona como nación e como persoas. Desde ese punto de vista, para rematar coa dependencia é condición necesaria pero non suficiente traballar pola creba do réxime de 1978 e pola caída da monarquía borbónica", sinala Pereira. As luces A experiencia republicana segue sendo hoxe obxecto de disputa. Monge entende que "hai moitos aspectos positivos, tendo en conta a súa brevidade e as súas diferentes fases", mais destaca "a democratización do sufraxio universal, abríndoo ás mulleres, que até a altura estaban privadas do mesmo". "A xoia da coroa do proxecto republicano é o aspecto educativo. Construíronse entre 1931 e 1933 un total de 10.000 escolas e contratáronse 7.000 mestres, toda unha revolución nesta esfera que explicou a dura represión á que foi sometido o maxisterio polo franquismo", explica Monge. "A gran revolución republicana é a cuestión de xénero: que a muller pasara a contar con dereitos políticos, como o voto, pero tamén coa Lei do divorcio ou a Lei de igualdade dentro do matrimonio", destaca Fajardo, quen engade que "as mulleres convértense en cidadás de pleno dereito". "Houbo avances en políticas de conciliación, por exemplo, en Vilanova de Arousa a patronal da conserva viuse obrigada a ceder media hora ás traballadoras para darlles o peito aos bebés", afirma. Pereira considera que foi este "un tempo de avance social que, a partir da Transición, foi idealizado por certos sectores españois e semella que foi un paraíso, malia as súas eivas". "E indubidábel que a II República foi nos primeiros momentos un tempo de esperanza para as capas populares. As medidas de carácter rexeneracionista dos primeiros Gobernos representaron avances na esfera das liberdades democráticas e supuxeron unha mellora na situación social das clases subalternas", sinala Pereira. As sombras Monge critica ás autoridades republicanas a súa posición en relación coa cuestión nacional e a súa resposta diante das tentativas golpistas. "Unha parte moi importante dos dirixentes republicanos vía esencial manter a unidade do Estado e expresábanse contrarios ao recoñecemento dos dereitos nacionais da Galiza, Euskadi ou Catalunya", apunta. Fajardo sinala que "en moitos casos a melloría da situación das mulleres lígase á súa condición de esposa". "Malia os importantes avances neste campo, o réxime republicano considera, ás veces, as mulleres como competencia desleal aos homes no mundo do traballo e chega a excluílas de determinados empregos para reducir o desemprego masculino ou mesmo a propor que os homes cobren máis para que as mulleres non teñan que traballar", apunta Fajardo. Pereira entende "limitadas" as reformas impulsadas polos executivos republicanos. "O carácter reformista das forzas hexemónicas no campo republicano e a presión das organizacións conservadoras deu lugar a que os avances fosen moi limitados. Déronse grandes eivas no ámbito da orde pública, cunhas políticas que non diferiron da etapa anterior e limitacións graves no eido social, con algunhas normas que foron empregadas posteriormente polo franquismo, como a Lei de vagos", mantén Pereira, quen advirte de que "o réxime non deu resposta á cuestión colonial.