Partido Comunista e guerrilla antifranquista galega (e II)

Nesa riola de represión inmisericorde, os días 10 e seguintes de xullo do 1948, apenas un mes despois da citada xuntanza na Fraga do Eume, unha infiltración ou unha delación conduciu á detención na Coruña de José Gómez Gayoso, Antonio Seoane Sánchez e nove persoas máis, entre elas os responsábeis da guerrilla e da propaganda do Partido. Despois de fracasar unha operación para liberar a Gómez Gayoso e Seoane do cárcere coruñés e da súa execución o 6 de outubro do 1948, por disposición de Gómez Gayoso en xuño de 1947, “Soto fue nombrado provisionalmente responsable del CR del PC y del EGG” no paso ao ano 1949. (Informe, 1952). Declive da guerrilla sen cambio de táctica política Non actuar no seo dos sindicatos reaccionarios significa abandonar as masas, debemos penetrar neles, combinando as formas legais e ilegais de loita. Lenin, 1920 Rematada a Guerra Mundial o reparto do mundo en zonas de influencia era una realidade. A pouco, consolidada a Guerra Fría, da man de Estados Unidos deixaba Francisco Franco de ser un fascista residual para reconverterse en “centinela de Occidente” e “baluarte anticomunista”. As fontes coinciden en que nesa situación internacional Stalin suxerira ao Buró político do PCE abandonar a loita armada, “para penetrar en los sindicatos verticales, en los centros u organizaciones donde haya clase obrera, campesinos, juventud, masas, se llamen como se llamen y las dirija quien las dirija.” (Mundo Obrero, 11 de outubro de 1948). Como sinalamos antes, xa en xuño de 1948 Gómez Gayoso indicara a necesidade dun cambio táctico, reducir as accións armadas, entrar nas organizacións franquistas. Tal cambio non se produciu. Unha infiltración ou unha delación conduciu á detención na Coruña de José Gómez Gayoso, Antonio Seoane Sánchez e nove persoas máis Chegando Melchor Díaz “Diego”, de Francia en abril de 1949, con Francisco Rey Balbís “Moncho” e Manuel Fernández Soto, que foi enviado a Ourense, onde foi asasinado en xuño, formaron a dirección “os máis audaces e temerarios, non os máis preparados” (Serrano, 2012) que, na absoluta fusión do Partido-guerrilla, iniciaron un período confuso e contraditorio, no que, se dispuxeron cavar no territorio da IVª Agrupación as primeiras bases subterráneas, tamén, reafirmándose na loita armada, levaron máis xente ao monte e uniformaron os combatentes, caendo nunha desaxeitada espiral de golpes e accións “executivas”, respondidas coa conseguinte e moi dura reacción das forzas policiais, dispostas a dar cabo da guerrilla. De comezos de 1949 en diante morreron en acción, asasinados ou executados case 70 resistentes (Máiz, 2021), caeron redes de enlaces e bases, desapareceron traumaticamente as IIª, IIIª e Vª Agrupacións. Nesta xeira final, na dirección no exterior, nos responsábeis do Partido-guerrilla e na maior parte dos combatentes, “estremando o centralismo democrático”, callara unha fe militante, unha cega e admirativa obcecación cara a Rusia, a Casa Grande (“El pueblo ve en la Unión Soviética su guía y luminaria”, MO de Galiza, 1949), culto a personalidade dos dirixentes, enviando e publicando en 1949 e 1950 poemas e cartas de felicitación nos seus aniversarios a Stalin (“Eres padre de los pueblos/ eres el guía genial,/ eres, camarada Stalin, el paladín de la paz”, “Jefe y maestro, primer constructor del comunismo, defensor de los oprimidos”), e a Dolores Ibarruri “Pasionaria” (“A dirixente do pobo/ voulle escribir unhos versos/ dendes a nosa terriña,/ no noso falar galego”. “Sus enseñanzas y consejos nos han dado ánimos para continuar la lucha”, respondendo ela cunha longa e afectuosa carta. “El miedo al tirito se hizo general” Tamén aplicaron os dirixentes do PC en Galiza un autoritarismo extremo e unha praxe stalinista (“O partido mellora depurando”), exercendo unha brutal e sinistra eliminación de disidentes (até 1951 entre 15 e 20: “el miedo al tirito se hizo general”, Informe, 1952), acusados de confidentes, traidores, desertores. provocadores, atracadores, derrotistas, desviacionistas, trotskistas, titistas ou disolventes. De 1949 en diante morreron en acción, asasinados ou executados case 70 resistentes; caeron redes de enlaces e bases, desapareceron as Agrupacións Como responsábel do Partido e coa intención de endereitar a desfeita e aplicar a nova estratexia, mediado 1949 chegou a Galiza José Sevil “Ricardo” que, vendo a delicada situación, ordenou construír máis bases baixo terra na Fraga do Eume, “Hasta el verano de 1951 en la base nº 2 editabamos a multicopista de cuando en vez Mundo Obrero, El Guerrillero y algunhas octavillas”, informe 1952, e nalgúns puntos de apoio para garantir a seguridade da dirección, pois a guerrilla, numericamente moi mirrada e limitada á IVª Agrupación dun Ejercito Guerrillero de Galicia (EGG) do que era a única unidade operativa, combatería só en casos concretos e defensivos: “Pensad en el tema de la lucha armada, en su no conveniencia, a no ser en caso de clara provocación (...) La lucha política, la creación de organizaciones del Partido, con la formación política de los camaradas, es la tarea a emprender, sin dejaros desviar por cantos de sirena con cosas que ya no son.” (Carrillo, xaneiro de 1950). O obxectivo principal sinalado era “consolidar el Partido, relanzar MO, influír en las masas”, e deron organizado algunhas células en centros laborais (que se mantiveron), mais xa era tarde. Ilegalizado o PCE en Francia en setembro de 1950 o Buró Político, deixando un retén en Francia (Carrillo), pasou a Moscú e Praga, limitando máis a transmisión correcta de ordes e cambios de táctica. En maio de 1951 Garda Civil e policía iniciaron en áreas da Coruña, Eume e Ferrolterra unha gran ofensiva contra as redes de apoio do PC-ECG con moitas detencións e varios resistentes caídos. Estreitando o cerco policial, foron descubertas bases en A Capela, Cabanas, Monfero, S. Pedro de Nós, Mugardos, Neda, Ferrol... polo que, con documentación falsa, José Sevil, Rey Balbís “Moncho” e outras dúas persoas marcharon a Francia a pouco deixando Partido e guerrilla sen dirección e nos seis meses seguintes morreron na Galiza a man armada 16 guerrilleiros, senón máis. Fuxiron algúns como puideron, retraéronse outros para ver de actuar máis adiante, entobáronse os superviventes máis arteiros. A guerrilla antifranquista deixou na Galiza un ronsel de feitos, heroísmo, mortes e nomes que merecen ficar nas memorias, mais perdemos a capa que tiña a misión histórica de dirixir politicamente a nosa terra O último guerrilleiro comunista activo (Máiz, 2021) foi Francisco Martínez Leira “Pancho” que refugara marchar “Que se me perdeu en Francia?”, que, apoiado nunha mínima rede de enlaces, de 1951 a 1954 desenvolveu accións de autodefensa e propaganda (octavillas, bandeiras republicanas, pintadas), até caer o 31 de decembro de 1954. “Con su muerte se pone fin a las actividades subversivas de las que era el único superviviente y queda totalmente pacificada la región.” (Goberno civil de Coruña, 3 de xaneiro de 1955). A propaganda do Partido-Guerrilla A primeros de julio de 1946 recogimos a un camarada enviado por el Partido que era tipógrafo y una multicopista, una máquina de escribir y una imprentilla para hacer octavillas. Informe, 1950 O aparato exterior de “axit-prop” do PC dedicou moito esforzo á guerrilla galega. A edición francesa de Mundo Obrero publicaba novas da loita, 18 no 1946, e a edición clandestina de Madrid 19 no mesmo período. A revista Nuestra Bandera tirou dúas separatas, destacando a de Enrique Lister Galicia contra el régimen de Franco. A emisora do Partido Radio España Independiente “A Pirenaica” emitía habitualmente desde Moscova e Praga en onda corta a sección De Ribadeo a Tui. No interior, o Partido e a guerrilla que mantiña dedicaron na Galiza senlleiros esforzos á propaganda, for impresa (prensa, follas volandeiras, debuxos con consignas... ), foren mecanografada (boletíns), foren bandeiras e cartaces nas rúas e estradas. En 1944 o PC imprimiu follas soltas en Ourense, Lugo, Ferrol e despois de 1946 e até o final nas accións armadas ofensivas deixaban como sinatura exemplares das súas publicacións, ou debuxos tan incisivos como o de Franco aforcado. A Federación galaico-leonesa editou El Guerrillero de abril de 1943 a maio de 1945, cabeceira recuperada en decembro de 1946 polo EGC e do que sacaron 16 números, partillando formato e deseño co Mundo Obrero de Galiza, os dous editados en paralelo até 1950, o segundo cunha tiraxe media de 150 exemplares. Asemade, en tirada menor e até 1948, editaban os boletíns de formación Galicia (PC), Nova Galicia (EGG), Orientación (PC), Vida Guerrillera (EGG). En 1946 o aparato principal de propaganda foi instalado na Coruña, trasladándose despois a Sada, a Meá (Mugardos), en 1950 parte principal á base nº2 de Xavariz (Cabanas) e outra a Cornido, A Faísca (Narón), traballando en varios lugares multicopistas “expropiadas” a organismos oficiais. Simbolicamente, cando o 19 de outubro de 1954 a policía invadiu o último refuxio de “Pancho” Martínez Leira, atoparon algunhas armas, moita propaganda e unha multicopista. Que ficou de tanta esperanza, tanta loita, tanto sufrimento? E lembremos amor, aos camaradas que rebeldes de ferro foron, casos de extremas libertades abrasadas. Méndez Ferrín A guerrilla antifranquista deixou na Galiza un ronsel de feitos, heroísmo, mortes e nomes que merecen ficar nas memorias, mais os custes foron grandes, pois perdemos a capa que tiña a misión histórica de dirixir politicamente a nosa terra. Sen dúbida algunha, a responsabilidade acáelle ao franquismo, que non deu cambiado de ciclo interno até dar cabo da resistencia armada. Lamentabelmente, entendendo que a guerrilla era a continuación da guerra contra o fascismo que comezara en xullo de 1936, o Partido Comunista non soubo dar fin á loita armada a tempo. Con todo, debido á inoperancia e ausencias doutros, durante catro décadas o PCE era “o partido”, a única forza que envorcou persoas, esforzos, medios, propaganda, ... na loita antifranquista, na constante reivindicación das liberdades, a República e a esperanza nunha Galiza de seu: “Nin berrabamos Viva o Partido Comunista nin Viva a Unión Soviética, berrabamos Viva a República.” (Camilo de Dios, 2016).