Organizando a resistencia

De todos estes grupos que van aparecer pola zona sen dúbida o máis operativo vai ser o que vén ser coñecido como “partida de Lavadores”, malia que en ocasións vai ser tamén coñecido polos nomes de partida dos ‘Maletas’, do ‘Xanote’ ou do ‘Quintas’, por ser estes os alcumes dalgúns dos seus membros máis notorios. Van ser bastante numerosas as actuacións que van levar a cabo pola parroquia de Cabral e polas súas parroquias inmediatas (Lavadores, Candeán, Tameiga, Negros...), a base de roubos en tendas e tabernas, asaltos a comerciantes e tratantes de gando, extorsións económicas e, mesmo, algún asasinato, polo que axiña van estar no punto de mira das forzas policiais viguesas, que empregarán numerosos continxentes para tentar darlles caza. Lamentabelmente para estes últimos, os guerrilleiros vigueses contaban con grande apoio entre as xentes da contorna, que non dubidaban en darlles agocho ou en manter a boca fechada a pesar dos violentos requirimentos sufridos por parte das forzas policiais. Malia que dalgún deles a policía ten a súa filiación exacta ―polo que poden extorsionar as súas familias na procura de información―, doutros tan só coñecen os seus alcumes: ‘Parrillero’, ‘Petrillas’, ‘Madrid’... Con tanta presión policial por riba deles, os días da partida de Lavadores estaban contados e tan só vai ser cuestión de tempo que rematen caendo nas gadoupas policiais. O final da “partida de Lavadores” Seguramente no seu caso foi a partir da delación dalgún coñecido ou da violencia que se exercía no cuartel da Garda Civil de Lavadores á hora de interrogar os sospeitosos, pero o feito é que tres antigos fuxidos deciden presentarse diante da policía e acabar, dunha vez por todas, coa súa vida fóra da lei. Nos interrogatorios que van sufrir serán invitados a colaborar coas forzas policiais a dar toda a información que teñan que poida facilitar a captura dos seus antigos compañeiros de andanzas. Será grazas a isto polo que, o día 21 de setembro de 1940, poida facerse unha moi ambiciosa operación policial tendente a procurar a captura de todos os membros da partida que, se sabía, se repartían agochados en diversos domicilios das parroquias de Cabral e Lavadores. Mentres que resultou bastante doada a captura de Jesús Lago ‘O Petrillas’, Luciano Francisco Valiente ‘O Madrid’, Antonio Rodríguez Posada ‘O da Clara’, Enrique Cameselle ‘Liebre’, Manuel Rodríguez Fernández ‘Chato’ e José Almeida Otero ‘Benigno’, escapáronselles, no transcurso da redada, José García Molares ‘Maletas’ e Ramón Pereiro Antelo ‘Parrillero’. Resultou en cambio moito máis laboriosa a captura de Julio Guillén Biel ‘Guillén’, xa que este, ao detectar a presenza dos gardas desde a casa onde estaba agochado, non dubidou en facerlles fronte, repelendo a tiros o intento de asalto da casa; combatendo até caer abatido polos disparos dos gardas. Coas probas achegadas nos domicilios dos detidos, co obtido durante os seus interrogatorios, e coa delación dos seus excompañeiros de aventuras, a causa contra estes homes conseguiu ser vista tan só unhas semanas despois. A condena para todos eles era previsíbel: pena de morte. O 25 de outubro dese mesmo ano serán levados até o cemiterio de Puxeiros, diante de cuxos muros foron fusilados. A guerrilla vai levar adiante na bisbarra de Vigo diversas operacións de castigo contra significados fascistas Deuse a circunstancia de que, cando estaban xa colocados contra o muro e o piquete de execución estaba preparándose, un dos reos, Manuel Rodríguez, conseguiu abrir os grillóns que o mantiñan encadeado a un compañeiro de suplicio, botar a correr e perderse no monte, salvando así a vida. Con todo a súa evasión non vai durar moito. Meses despois, Manuel será localizado en Portugal, desde onde será extraditado. Tan pronto como chega a Galiza será levado novamente até Puxeiros e alí, en abril de 1942, será fusilado. O colofón a este drama será que, posteriormente, tamén será levado a xuízo un dos que delataran os compañeiros da súa partida guerrilleira; Guillermo Santos Caride ‘Quique’, acusado de participar en varios dos atracos que el mesmo confesara, será tamén condenado a morte e, logo, executado. Unha nova fase na oposición armada Non acabou a actividade guerrilleira coa operación policial contra a "partida de Lavadores". Dous dos que se zafaran da anterior redada policial, ‘Maletas’ e ‘Parrillero’, serán o núcleo dunha nova partida guerrilleira que seguirá actuando pola zona, á que pronto se lle sumarán outros efectivos como van ser ‘O Madrileño’ (seica era Abraham Lloriente), ‘Quintas’ (José Luis Quintas Figueroa) ou ‘Xanote’ (Manuel Simón Campos); grupo que será moi activo realizando numerosos atracos de todo tipo, así como varios asasinatos de presuntos confidentes policiais, levados a cabo ao longo de todo o sur da provincia de Pontevedra entre os anos 1942 e 1945. A súa actividade obrigou a ter que incrementar a presenza policial en toda a zona, así como a aumentar o número de efectivos dispoñíbeis nos diversos postos e o das batidas polas zonas por onde adoitaban moverse estes fuxidos con tanta facilidade. Os éxitos policiais durante estes anos non van ser moi relevantes, malia que en varias ocasións lles chegou a sorrir a sorte; como cando detectaron a presenza de dous sospeitosos deambulando polas inmediacións da estación ferroviaria dos Valos, que non só se negaron a identificarse, senón que mesmo chegaron a facer fronte, a tiros, aos gardas que os requiriran. Tras un intenso tiroteo serán abatidos, resultando ser un deles un mozo chamado Urbano Fernández Bastos ‘Roquiño’, mentres que o outro era o principal líder da partida, José García Molares ‘Maletas’. Era o 14 de agosto de 1945. Pero, nin tan sequera con éxitos policiais como este conseguiu acabarse coa presenza guerrilleira no sur da provincia pontevedresa. En outono de 1946, e agora baixo o mando de dous veciños da zona de Cabral, Manuel Simón Campos ‘Xanote’ e Avelino Otero Montes ‘Avelino’, vai organizarse un verdadeiro grupo guerrilleiro, que vai quedar integrado na denominada Vª Agrupación Guerrilleira Galega e que vai a actuar de xeito preferente ao longo da provincia de Pontevedra. Esta agrupación guerrilleira vai ser organizada polo Partido Comunista, ao que pertencen todos os seus membros, como estratexia necesaria para continuar a loita contra a ditadura de Franco; e até recibirá un nome propio, o do destacamento “Paco Barreiro”, na honra do combatente guerrilleiro Francisco Barreiro Barciela, asasinado en Madrid. A vida do destacamento guerrilleiro Paco Barreiro vai ser moi efémera, apenas de medio ano de actividade, pero en cambio será un período moi activo Isto supuxo, por primeira vez, a estruturación e organización dunha loita armada que até entón era levada a cabo dunha forma anárquica e moi esporádica, de tal modo que vai decidirse o abandono total de calquera tipo de operación que poida ser confundida con meras actuacións bandoleiras, pois para combater o réxime ditatorial de Franco e todo o que este representaba era preciso levar a cabo sabotaxes (contra o tendido eléctrico e contra as vías férreas, sobre todo) e actuacións persoais dirixidas contra acusóns policiais ou militantes do réxime especialmente significados; operacións ás que habería que darlle publicidade a través do seu órgano de propaganda, a publicación clandestina El Guerrillero. Os primeiros contactos que desembocarían posteriormente na formación deste grupo armado déronse en abril dese ano, cando coincidiron nun agocho dos montes de Trasmañó (Redondela) ―en concreto nunha corte que lles prestou un tal Federico González Sánchez― varios dos superviventes da "partida de Lavadores" (Manuel Simón Campos e Avelino Otero Montes) xunto con outros proscritos entre os que estaban Basilio Calvar Solla e Agustín Álvarez Araujo. Tras longos conciliábulos nos que se tratou a necesidade de contar cunha mellor coordinación de forzas, culminouse, no outono dese mesmo ano, coa fundación formal do destacamento armado; fundación na que participou persoalmente o que as fontes policiais definían como un “ilustre delegado especial do Partido Comunista, procedente, expresamente, desde A Coruña” (que era desde onde se centralizaba todo o labor clandestino do noroeste peninsular), e que non era outro que José Gómez Gayoso, quen pouco tempo antes fora enviado polo Comité Central do Partido Comunista de España para reorganizar as forzas con que contaba esta forza política en Galiza, e para dar un impulso definitivo ao desenvolvemento dun Exército Guerrilleiro Galego. O destacamento Paco Barreiro A vida deste destacamento guerrilleiro Paco Barreiro vai ser moi efémera, apenas de medio ano de actividade, pero en cambio será un período moi activo, cunha especial intención propagandística, pensada co propósito de que a loita se estendese ao longo de todo o Estado español para tentar socavar o réxime, na confianza de que, tras a II Guerra Mundial e a derrota dos fascismos europeos, aquel non podería durar moito. A pesar da súa mobilidade ―ao longo de toda a provincia― e da súa capacidade operativa, o grupo non é moi numeroso, xa que apenas media ducia de homes son os que integran, de xeito estábel, o comando. As súas operacións seguen pondo en xaque as autoridades policiais, que se vén na obriga de, ademais de empregar os mecanismos policiais habituais ―detención e interrogatorios contundentes de todos os familiares e coñecidos dos fuxidos pola súa posíbel colaboración con estes, incremento das batidas policiais etc.―, ter que probar outro método máis contundente: infiltrar dentro da banda un membro da propia Garda Civil. A persoa escollida seica era o garda Alejo P. Mora García, con experiencia no tema e con algúns éxitos previos en operacións semellantes. Malia que custou infiltralo, ao final conseguirán facelo, tras amosarse este moi colaborador en varias das operacións planificadas polos guerrilleiros. De entre todas as accións levadas a cabo polo grupo guerrilleiro, talvez a máis ousada foi a do asasinato do militante falanxista e alcalde de barrio de Cabral, Eusebio Lago Campos; operación levada a cabo nunha taberna desa parroquia en xaneiro de 1947 e que resultará ser tamén a última das emprendidas polo grupo armado. O atrevemento amosado ao asasinar o falanxista non podía ser permitido polas autoridades policiais, así que se considerará que chegara o momento de acabar definitivamente con eles. Tras varios meses de inactividade do grupo guerrilleiro, o confidente policial failles saber aos seus xefes que ía haber un importante conciliábulo dos membros da banda na noite do 20 de maio na zona do monte do Poulo, en Lavadores, polo que se argallou, a toda présa, un operativo policial no Alto de Sampaio, por onde se sabía que ían pasar de retirada os dous líderes da banda, ‘Xanote’ e ‘Avelino’. Cando os gardas, agochados entre as árbores, os viron chegar, non dubidan en abrir lume, acabando coa vida deles. O fin de ‘Xanote’ e de ‘Avelino’ resultará ser tamén o fin da última partida guerrilleira antifranquista existente na comarca. Tras a morte en diversos enfrontamentos sostidos coas forzas policiais dalgún dos seus colaboradores máis íntimos ao longo dos meses seguintes (Agustín Álvarez Araujo ou Aurelio Gil Méndez), os superviventes perderanse nas brumas do tempo e desistirán de reorganizar novamente o devandito grupo armado.