A maternidade como ferramenta de represión no franquismo

Entre os centos de comentarios xurdidos a raíz da famosa española que merca unha neta do fillo morto, chámame a atención un que subliña como a xente rica lle merca agora ás mulleres pobres criaturas que, no tempo do franquismo, simplemente lles roubaba. Así é. O capitalismo chámalle libre mercado a unha explotación de xénero e clase que, cando se daba en ditadura, polo menos tiñamos claro que era represión pura e dura. Xa entón existía unha postura ben hipócrita con respecto á maternidade. O réxime sacralizaba a muller que paría –"Precisamos nais fortes e prolíficas que nos dean fillos sans e abundantes cos que levar a cabo os desexos de imperio da xuventude que morreu na guerra", dicía en 1937– mentres entregaba por lei a patria potestade ao varón, ou utilizaba a función reprodutora das mulleres como parte do castigo contra as que se apartaran da doutrina. E non só nos referimos ás rojas. A diferenza do que ocorría cos homes, perseguidos pola súa militancia, o delito feminino tiña moito que ver co pecado: castigábanse, sobre todo, condutas consideradas inmorais pola Igrexa católica, fondamente implicada na represión sexista. Non hai máis que ver a vinculación das monxas coa vixilancia das reas, mentres as celas dos homes eran custodiados por gardas. Nais, esposas, presas A mentalidade franquista limitou o papel de todas as mulleres a ser nais e esposas pero no caso das presas, o control incrementouse de xeito exponencial. Moitas testemuñarían logo como as monxas torturaban as máis novas coa teima de que, cunha condena de vinte anos, secaríaselles o ventre tras aquelas reixas e nunca poderían ser nais. E peor tíñano as que xa o eran. No cárcere só se permitía a estadía de menores de moi curta idade que, cando cumprían o máximo permitido –tres anos na maioría dos casos–, marchaban, se tiñan sorte, coa súa familia ou con algunha ex convicta. Pasoulles, por exemplo, á pontevedresa Emma Mourón –cuxo fillo, Carlos García, foi criado polas irmás Martínez Fernández, 'as Corseteiras', que xa lle axudaran co seu coidado no tempo en que tamén elas estaban presas– ou á estradense Isaura Pazos, que puido evitar que a filla pequena, Margarita, pasara os seus primeiros anos no hospicio no que meteran a Higinio, o fillo maior, aquel mesmo día en que os fascistas mataran o pai e levaran á cadea a nai, as dúas avoas, as tías e ata a irmá pequena, acollida logo por unha veciña de Poio, Adela Velasco, que cumprira unha breve condena por unha liorta de marisqueo. Cando acadou a liberdade, Isaura recuperou as criaturas mentres Emma permitiu ao fillo seguir vivindo coas únicas "nais" que coñecera. Terríbel foi tamén o da viguesa Urania Mella. Logo de matarlle o home e de condenala a doce anos que pasou en parte no cárcere vasco de Saturrarán, déronlle a custodia da descendencia á súa sogra e non á súa nai, por ter esta ideas libertarias e aquela ser afín á ditadura. Os dous fillos varóns xa tiñan certa idade e cando quedou libre reiniciaron a relación con ela, pero as nenas eran moi pequenas e creron o relato da avoa paterna: Urania era mala e pola súa culpa mataran a Humberto, o pai. Así que morreu sen poder recuperalas. Bebés roubados Saturrarán foi ademais o cadaleito de moitas criaturas que non sobreviviron á miseria, á fame e ás enfermidades que se propagaban nas celas onde tiñan retidas as súas nais. E houbo casos nos que as mortes choradas non foron tal. Levamos case medio século sen Franco e aínda é imposíbel cuantificar a dimensión do drama do roubo de bebés durante a ditadura e tamén nos primeiros anos de democracia. Moitas mulleres, e non só presas, morreron, ou aínda viven, coa incerteza de saber se o óbito daquela crianza súa sería real ou se os seus ventres foran, sen sequera sabelo, facedores dos desexos de familias ricas que pensaban que os seus cartos ou os seus bos contactos co réxime podían mercar calquera cousa, mesmo bebés. O modus operandi foi sempre o mesmo: dicíanlles que aquela pequena que oíran chorar morrera e que había que enterrala alí. Mesmo lles ensinaban un corpo. Pero se pedían levala ao panteón familiar falábanlles de custos ou multas imposíbeis para nais sen cartos, as favoritas da trama: ás veces solteiras pero tamén casadas; primeiras ou con prole, pero case sempre, moi pobres. Exactamente igual que as mulleres que xestan agora bebés para esas ricas que enchen a boca falando de liberdade cando non fan senón perpetuar vexacións vellas. Vai ser que non avanzamos tanto.