Freire, 98 anos de viaxes entre Lugo e Compostela

Unha vez máis o peixe grande come o pequeno, sen outra consideración máis que criterios puramente económicos. E aínda que a empresa Freire segue como tal, cubrindo servizos en transporte escolar e discrecional, o novo plan de transporte por estrada do Goberno galego pode ser a súa fin, e con iso, estariamos dando o finiquito á empresa decana do transporte do seu sector, a única que persiste desde aqueles primeiros tempos, a principios do século XX, e que segue en mans da mesma familia. Pero realmente, que sabemos desta empresa familiar? Se recorremos aos medios de comunicación, só atoparemos imprecisións, cando non erros de vulto ou medias verdades. Con ánimo de lanzar un pouco de luz sobre a súa historia vou dedicarlles estas liñas. E para iso, imos retrotraernos ás súas orixes, tomando como referencia o matrimonio de Antonio Freire Fraga e Josefa Amieiro Basanta, ambos os dous de Vilanova de Lourenzá, alá polo ano 1887. Eran xentes de orixe moi humilde que tiveron unha gran descendencia, da que sobrevivirán 11 fillos, xa que varios deles morreron ao nacer ou moi pequenos. Antonio era albanel con coñecementos de mestre de obras, ademais de carreteiro e Josefa panadeira. A súa faceta de carreteiro sería orixe dun transporte discrecional ou ocasional de mercadorías e pasaxeiros, levando bañistas en época estival cara a Foz para tomar os famosos baños da olga, desde concellos de interior; ao que sumaría o transporte de viaxeiros até Baamonde, para coller o tren con destino ao porto da Coruña, para posteriormente navegar cara a ultramar con destino á emigración, nacerá a empresa Freire. O diñeiro que chegou da emigración Tanta boca que alimentar non permitiu máis alternativa que a saída dalgún dos seus fillos cara á emigración cubana, concretamente foron tres, entre eles Manuel Freire en 1904, personaxe chave na fundación e crecemento da empresa. As primeiras regulamentacións sobre o transporte, así como o aumento da demanda con destino á emigración, motivou que Antonio Freire legalizase a súa actividade. E así, en 1905, obtén a súa primeira licenza municipal para o transporte de pasaxeiros na súa carruaxe de dúas rodas, chamada "La Fe". As orixes de Freire remóntanse ao matrimonio de Antonio Freire Fraga e Josefa Amieiro Basanta en Vilanova de Lourenzá en 1887 Manuel Freire tivo sempre moi claro a que ía a Cuba, e xa en 1906 inicia o primeiro envío de diñeiro ao seu pai mediante letras de cambio, concretamente o 2 de xaneiro a cantidade de 500 pesetas. Posteriormente enviará cantidades maiores, chegando en varias ocasións ás 5.000 pesetas. En 1911 a empresa a Ferrocarrilana denuncia os Freire por “fraude”, é dicir, competencia desleal en tarifas, librando grazas ás xestións do cacique local, Sebastián Solla. Este feito, xunto cos consellos das súas amizades e fillos, foi decisivo para apostar definitivamente polo transporte de pasaxeiros, e para iso decide que é hora de, conforme aos tempos, comprar o seu primeiro vehículo de motor e adaptar as tarifas. O primeiro Dion-Bouton de Freire En 1912, Antonio Freire compra o seu primeiro Dion-Bouton, a J. Barro de Viveiro, pola cantidade de 17.500 pesetas (o rotulado co nome “El Porvenir”). En 1914 comprará o segundo por 21.000 pesetas, e así sucesivamente. A volta de Manuel de Cuba, xunto coa quebra da Ferrocarrilana, no ano 1915, xera un entendemento entre os Freire e os Nistal de Ribadeo para a explotación conxunta da liña Ribadeo-Lugo, dando lugar á aparición dos “Automóbiles El Ribadense”, xerme da posteriormente famosa “Empresa Ribadeo de transportes de mercadorías rodadas”, froito da Sociedade Freire e Nistal creada en 1930. O rápido crecemento da empresa permite concursar ás concesións das liñas de repartición de correo, e xa en 1918, gañan a súa primeira concesión sobre a liña Lugo-Ribadeo. E en relación coa liña que deu orixe a este artigo, a ruta Lugo-Santiago, lembramos que se inicia o 1 de agosto de 1922, por un acordo entre os Freire e José García González Gayol, industrial e veciño de San Cosme de Barreiros. Asócianse para implantar a liña, repartindo os beneficios e os gastos dos chauffeurs ao 50%, debéndose cada un facerse cargo dos gastos de mantemento dos seus respectivos vehículos. Todo iso recollido en documento privado e ante notario. A ditadura de Primo de Rivera tratou de pór orde ao caos existente nas liñas de transporte mediante o Real Decreto de 4 de xuño de 1924, creándose os primeiros monopolios, mediante a concesión de explotación en exclusividade, por 20 anos, das distintas rutas. Os Freire obteñen a súa primeira concesión da liña regular interprovincial, clase A, entre A Coruña-Baamonde, ampliándose posteriormente até Ribadeo en 1928. Ese mesmo ano asócianse coa empresa Alsa para dar o servizo desde Oviedo e Xixón até A Coruña, facendo transbordo en Ribadeo. Para un mellor servizo compran os primeiros vehículos da marca Saurer. Os comezos da liña regular Santiago-Lugo A outra concesión pola que loitaron foi precisamente a liña Santiago-Lugo, pero neste caso complicouse moito pola aparición de múltiples competidores, o que deu lugar a un sen fin de preitos, que se alongaron no tempo pola convulsa situación política do país. Os Freire sufriron un grave contratempo ao non recoñecérselles a validez do documento privado sobre o acordo Freire-Gayol, que servía para acreditar a súa antigüidade na explotación. Isto fixo que reformulasen a estratexia e para iso compraron a un dos competidores con máis posibilidades, Manuel Abalde, os seus dereitos sobre a liña Santiago-Melide-Curtis, e o servizo de correos correspondente no ano 1926. E tras múltiples avatares, Abalde conseguirá a concesión definitiva en 1934, e transfire os seus dereitos aos Freire, segundo o pactado no seu día, o 25 de xaneiro de 1936. O 1 de xaneiro de 1937, os irmáns Freire formalizan a súa Sociedade Limitada, que posteriormente, en 1951, se transformará nunha Sociedade Mercantil. A morte dos distintos irmáns fundadores, algún deles sen fillos, fixo que aos poucos, e tras a compra dos dereitos aos demais herdeiros, por parte de Marcelino Freire Nuñez, fillo dun dos fundadores, se convertese no seu único propietario no ano 1990. A empresa Freire logrou sobrevivir até hoxe en día, converténdose na máis lonxeva do sector, co valor engadido de seguir pertencendo á mesma familia desde as súas orixes. Este feito debería terse en conta á hora de desenvolver este novo concurso, non só cuestións económicas, tamén históricas e sociais. Coa esperanza de que sopren novos e mellores ventos algún día a favor desta empresa familiar, desexámoslles toda a sorte do mundo no futuro.